 |
| Chủ động giám sát để phát hiện dịch sốt rét trong giai đoạn hiện nay (ảnh minh họa) |
Dịch sốt rét có thể xảy ra trong giai đoạn hiện nay
Hiện nay tình hình bệnh sốt rét ở các địa phương trong cả nước đã giảm dần qua các năm. Nước ta đang thực hiện chiến lược phòng chống và loại trừ bệnh sốt rét theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Tuy vậy nguy cơ sốt rét quay trở lại và dịch sốt rét có thể bùng phát là vấn đề cần cảnh báo để các địa phương tổ chức công tác giám sát dịch theo yêu cầu nhằm chủ động xử lý biện pháp can thiệp kịp thời, phù hợp, tránh hậu quả xấu. Xác định dịch sốt rét Dịch sốt rét xảy ra khi ở một nơi có mức bệnh của các trường hợp mắc mới hoặc tử vong tăng lên nhiều và đột ngột so với diễn biến bình thường trong một quần thể dân cư; tối thiểu là ở một thôn, bản, ấp, tổ, cụm dân cư và có sự lây truyền tại chỗ. Theo đó, một vụ dịch sốt rét xảy ra khi: Ở một nơi trước đây không có sốt rét lưu hành nhưng hiện tại nếu có trên 5 bệnh nhân sốt rét có ký sinh trùng sốt rét dương tính trong vòng 1 đến 2 tuần ở thôn, bản, ấp, tổ, cụm dân cư. Ở một nơi sốt rét lưu hành mà 3 năm liền không có bệnh nhân sốt rét nhưng hiện tại nếu có trên 5 bệnh nhân sốt rét mới mắc có ký sinh trùng sốt rét trong 1 đến 2 tuần ở thôn, bản, ấp, tổ, cụm dân cư. Ở một nơi sốt rét lưu hành nhưng số bệnh nhân sốt rét hoặc số người có ký sinh trùng sốt rét trong 1 tháng tăng trên trị số trung bình hàng tháng cùng kỳ năm trước của 3 năm liên tục trước đó cộng với 2 độ lệch chuẩn (mean+2SD) của một xã, thị trấn. Như vậy muốn xác định một vụ dịch sốt rét, các cơ sở y tế phải căn cứ vào những quy định về tiêu chuẩn nêu trên. Cần lưu ý bệnh sốt rét tồn tại trong xã hội dưới hai hình thức là sốt rét lưu hành địa phương và dịch sốt rét. Trong vùng sốt rét lưu hành, sốt rét có thể gia tăng theo mùa truyền bệnh với quy luật tự nhiên nhưng không phải là dịch sốt rét. Xác định quy mô dịch sốt rét Nếu cơ sở y tế phát hiện những trường hợp bệnh nhân sốt rét lây truyền đầu tiên dưới 1 tháng được xem là phát hiện sớm, nếu phát hiện trên 1 tháng được xem là phát hiện muộn. Dịch sốt rét có quy mô nhỏ khi xảy ra ở thôn, bản, ấp, tổ; có quy mô vừa khi xảy ra ở xã, phường, thị trấn và có quy mô lớn khi xảy ra nhiều hơn 5 xã, phường, thị trấn. Nếu xét về quy mô số bệnh nhân sốt rét lâm sàng và số người có ký sinh trùng sốt rét dương tính thì dịch sốt rét có quy mô nhỏ khi số bệnh nhân sốt rét lâm sàng dưới 15% dân số vùng dịch và người có ký sinh trùng sốt rét dưới 5% dân số vùng dịch ở một xã, phường, thị trấn; dịch sốt rét có quy mô vừa khi số bệnh nhân sốt rét lâm sàng từ 15 đến 30% dân số vùng dịch và số người có ký sinh trùng sốt rét dương tính trên 5 đến 15% dân số vùng dịch ở một xã, phường, thị trấn; dịch sốt rét có quy mô lớn khi số bệnh nhân sốt rét lâm sàng trên 30% dân số vùng dịch và số người có ký sinh trùng sốt rét dương tính trên 15% dân số vùng dịch của từ một xã, phường, thị trấn trở lên. Lưu ý khi có một vụ dịch sốt rét xảy ra, cần phải tiến hành điều tra dịch một cách toàn diện về cả lĩnh vực dịch tễ học và côn trùng học để xác định quy mô dịch rõ ràng nhằm thực hiện các biện pháp dập dịch kịp thời, phù hợp. Yếu tố nguy cơ dịch sốt rét Trên thực tế, dịch sốt rét có thể xảy ra khi có những yếu tố nguy cơ gây dịch ở những vùng dịch tễ khác nhau như vùng sốt rét lưu hành nặng, vùng có thời tiết thuận lợi, vùng sốt rét đã giảm, vùng sốt rét nhẹ đã ổn định, vùng không có sốt rét, vùng sốt rét ven biển, vùng sốt rét lưu hành nặng khi sốt rét đã giảm nhiều. Ở những vùng sốt rét lưu hành nặng: Khi có những đối tượng chưa có miễn dịch đối với bệnh sốt rét mới đến vùng sốt rét lưu hành nặng từ những vùng lành, không có sốt rét như những người đi xây dựng kinh tế mới có tổ chức hay tự do, những đơn vị bộ đội, thanh niên xung phong đi làm nhiệm vụ ở lại hoặc trở về, những công nhân đi lao động có thời vụ, những công nhân mới đến bổ sung cho các công nông lâm trường xí nghiệp; người đi đào đãi vàng, tìm kiếm kim loại hoặc phế liệu chiến tranh hay đá quý, tìm trầm, khai thác lâm sản... rất dễ bị mắc bệnh sốt rét hàng loạt và có thể bùng phát thành dịch. Ở những vùng có thời tiết thuận lợi: Bệnh sốt rét có điều kiện phát triển trong các trường hợp như có mùa hè nắng nóng kéo dài hoặc có thiên tai lũ lụt; tình hình mất mùa, đói kém xảy ra làm cho mức miễn dịch và sức đề kháng của người dân bị giảm sút; do nhiều nguyên nhân phối hợp làm cho số lượng muỗi truyền bệnh gia tăng bất thường, từ đó sự tiếp xúc giữa người và muỗi truyền bệnh cũng gia tăng... sẽ tạo cơ sở để bùng phát dịch. Một yếu tố cần được lưu ý là số bệnh nhân sốt rét gia tăng bất thường, trong đó có những trẻ em và có người tử dong do bệnh sốt rét cũng là cơ sở để xác định nguy cơ dịch bùng phát. Ở những vùng sốt rét đã giảm, vùng sốt rét nhẹ đã ổn định hoặc không có sốt rét: Khi có người đi từ vùng sốt rét trở về hoặc có nhiều người từ vùng sốt rét tới hay thường xuyên có người qua lại vùng sốt rét; khi số lượng muỗi truyền bệnh tăng đột ngột, khi có muỗi truyền bệnh chính theo các phương tiện giao thông xâm nhập và thích nghi với hoàn cảnh địa phương sẽ làm cho bệnh sốt rét phát triển thành dịch. Ở vùng sốt rét ven biển: Đặc biệt là vùng sốt rét ven biển ở miền nam phải chú ý đến các chu kỳ xảy dịch đã được ghi nhận tại địa phương có khoảng thời gian từ 3 đến 5 năm với những triệu chứng khi dịch xảy ra. Cũng cần chú ý đến các thay đổi môi trường có thể làm cho mật độ muỗi truyền bệnh Anopheles epiroticus tăng lên do lấy nước mặn để nuôi tôm, lấn biển làm kinh tế... Đây là yếu tố tạo nên nguy cơ sốt rét bùng phát thành dịch. Ở vùng sốt rét lưu hành nặng khi sốt rét đã giảm nhiều: Sự miễn dịch đối với sốt rét của cộng đồng người dân giảm đi, yếu tố nguy cơ dịch sốt rét có thể xảy ra do thiếu sót trong việc xử lý ổ bệnh, việc quản lý và phát hiện bệnh để điều trị cũng buông lỏng. Đồng thời dịch sốt rét cũng có thể xảy ra khi mật độ muỗi truyền bệnh phục hồi hoạt động trở lại, màng lưới y tế cơ sở yếu kém và thiếu nhân lực; sự quan tâm của người dân giảm sút, hệ thống y tế kể cả chính quyền địa phương chủ quan và lơ là đối với dịch bệnh. Các biện pháp và thời gian dập dịch Khi dịch sốt rét xảy ra, các biện pháp dập dịch tập trung vào những nội dung chính bao gồm: Phát hiện, chẩn đoán, điều trị bệnh nhân sốt rét và điều trị hàng loạt người dân vùng dịch nếu được chỉ định theo yêu cầu; phải điều trị sớm những bệnh nhân nặng, giảm tỷ lệ sốt rét thể thông thường chuyển sang sốt rét ác tính và giảm tử vong do sốt rét. Diệt muỗi truyền bệnh trưởng thành khẩn cấp bằng cách phun hóa chất diệt muỗi, cấp bổ sung màn chống muỗi cho người dân vùng dịch, đồng thời tẩm màn ngủ bằng hóa chất xua diệt muỗi và giám sát, truyền thông giáo dục sức khỏe việc dùng màn chống muỗi của cộng đồng người dân. Thực hiện những yêu cầu điều tra trong vụ dịch sốt rét và tiến hành các biện pháp ngăn ngừa dịch tái phát. Sau khi thực hiện các biện pháp dập dịch đã nêu trên, cơ sở y tế phải giám sát thời gian dập dịch để đánh giá tình hình. Đối với trường hợp dịch sốt rét xảy ra ở vùng không có sốt rét lưu hành hoặc ở vùng sốt rét lưu hành mà 3 năm liền không có bệnh nhân sốt rét thì thời gian dập dịch xác định đã được dập tắt khi không còn phát hiện bệnh nhân sốt rét mới. Đối với trường hợp dịch sốt rét xảy ra ở vùng sốt rét lưu hành thì thời gian dập dịch xác định đã được dập tắt khi đường biểu đồ diễn biến tình hình sốt rét trong tháng trở về mức dưới đường biểu diễn trị số trung bình hàng tháng cùng kỳ năm trước của 3 năm liên tục trước đó cộng với 2 độ lệch chuẩn (mean+2SD); thời gian dập dịch được xác định trung bình khoảng 2 đến 3 tháng, xác định sớm khoảng dưới 2 tháng và xác định muộn khoảng trên 3 tháng. Những điều cảnh báo Trong giai đoạn hiện nay, mặc dù tình hình sốt rét ở các địa phương tại nước ta đã giảm xuống với mức độ thấp để tạo cơ sở khoa học tiến tới loại trừ bệnh sốt rét ra khỏi cộng động trong những năm đến trong lộ trình và chiến lược được xây dựng. Tuy vậy nguy cơ sốt rét quay trở lại và dịch sốt rét có thể xảy ra là điều cần được cảnh báo khi địa phương đang phải đối mặt với tình hình sốt rét ngoại lai, giao lưu, đi lại khá phức tạp; ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc điều trị, muỗi truyền bệnh sốt rét kháng hóa chất diệt và phục hồi hoạt động có khả năng phát triển, lan rộng; miễn dịch sốt rét của cộng đồng người dân đã giảm dần cùng với sự chủ quan, cắt bớt nguồn lực, buông lỏng, lơ là, quên lãng của chính quyền và hệ thống y tế... Đừng để phải tuyên bố thất bại khi dịch sốt rét đã xảy ra, phải chủ động nghĩ đến vấn đề quan trọng này trong lộ trình tiến tới loại trừ bệnh sốt rét.
|
TRANG CHỦ
