 |
| E. granulosus scolex (nguồn: http://en.wikipedia.org) |
Chó có thể truyền bệnh sán kim Echinococcus granulosus
Theo y văn, bệnh sán kim Echinococcus granulosus phân bố ở nhiều nước thuộc châu Phi, Bắc và Nam Mỹ, Nam châu Úc, châu Âu và một số nước châu Á như Trung Quốc, Nhật Bản, Philippine, Việt Nam... Vật chủ chính của sán kim là chó nhà, chó rừng, đôi khi là loài cáo. Bệnh ít được phát hiện tại nước ta nhưng cần cảnh giác. Đặc điểm của sán kim Sán kim Echinococcus granulosus có chiều dài khoảng từ 3 đến 6 mm, đầu hình quả lê, chiều ngang khoảng 0,3 mm. Thân gồm từ 3 đến 4 đốt. Đầu sán nhô ra có 4 giác và vòng móc với từ 28 đến 50 móc. Đốt thứ nhất chưa có bộ phận sinh dục, đốt thứ hai lưỡng giới, đốt thư ba dài và rộng hơn cả, có tử cung bịt kín, chứa khoảng từ 500 đến 800 trứng sán. Trứng sán có ấu trùng ở bên trong với 6 móc giống như các loại sán dây khác. Vật chủ chính của sán kim là chó nhà, chó rừng, đôi khi là loài cáo. Sau khi ký sinh và phát triển trong ruột chó, đốt sán kim già tự động di chuyển ra ngoài hậu môn và bị vỡ làm trứng sán tung ra khắp nơi. Khi đốt sán ra ngoài hậu môn sẽ kích thích gây ngứa, chó liếm hậu môn rồi liếm lông nên lông chó cũng bị dính nhiều trứng sán và dễ dàng lây nhiễm cho các vật chủ phụ khác như cừu, trâu, bò, ngựa, dê, lợn. Cừu là vật chủ phụ chủ yếu và người là vật chủ phụ tình cờ. Khi người hoặc các động vật khác ăn hay nuốt phải trứng sán, vào đến tá tràng ấu trùng được giải phóng ra và chui vào thành ruột, theo tĩnh mạch, bạch mạch, vào hệ thống đại tuần hoàn đi khắp cơ thể. Nếu không bị thực bào, ấu trùng sán mất đi những giác và hình thành bọng sán. Sau khoảng 5 tháng, bọng sán thành nang sán có đường kính khoảng 10 mm. Nang đầu sán chứa đầy nước. Nang sán kim ở người có 3 loại gồm nang một bọc (aunilocular), nang xương (osseous) phát triển trong mô xương và nang túi (alveolar) của Echinococcus multilocularis. Loại nang một bọc gặp phổ biến ở người, ít gặp ở động vật. Nang sán phát triển chậm trong nhiều năm, hình tròn; thường gặp với tỷ lệ 66% ở gan, 22% ở phổi; 3% ở thận, 2% ở xương, 1% ở não và một số cơ quan khác như cơ, lách, tim, mắt. Cấu tạo nang sán (hydatidcyst) gồm lớp vỏ dày khoảng 1 mm và màng sinh sản dày từ 22 đến 25 µm, ở trong là dịch màu hơi vàng. Nang ấp (brood capsule) chỉ có màng sinh sản trong chứa những đầu sán. Nang sán con có cấu tạo lập lại của nang sán mẹ. Khi nang sán vỡ, có rất nhiều đầu sán non từ nang sán thoát ra tràn vào dịch nang. Một nang sán trung bình chứa khoảng 2 triệu đầu sán non. Nếu chó ăn phải nang sán, sau 7 tuần trong cơ thể chó có hàng triệu con sán trưởng thành. Nếu nang sán vỡ trong cơ thể vật chủ, đầu sán non lại phát triển thành nang sán mới gọi là nang sán thứ phát. Nang sán con trong dịch nang sán đôi khi có thể sinh ra nang sán cháu. Có một số nang sán do vôi hóa hoặc bị vi khuẩn xâm nhập, nó không có nang ấp và không có đầu sán được gọi là nang “sạch” hoặc nang không đầu (acephalocyst) Triệu chứng bệnh lý, chẩn đoán và điều trị bệnh Khi sán kim Echinococcus granulosus xâm nhập và ký sinh trong cơ thể, nang sán sẽ chèn ép các phủ tạng, cơ quan ở chung quanh và gây nên những biến chứng quan trọng. Sự tổn thương và nguy hại còn tùy thuộc vào vị trí có nang sán ký sinh. Nếu nang sán bị vỡ, nó gây nên sự nhiễm độc, dị ứng, choáng quá mẫn và đầu sán tràn ra ngoài tạo thành các nang sán thứ phát. Nang sán thứ phát có thể từ 2 đến 5 năm sau mới xuất hiện kể từ khi nang sán tiên phát bị vỡ và thường gây tử vong ở giai đoạn này. Chẩn đoán phát hiện được nang sán kim thường rất khó do nang sán phát triển chậm so với các loại u nang khác. Vì vậy trên thực tế lâm sàng, nang sán kim thường không phát hiện được kịp thời như trường hợp nang sán kim ở vòm họng có khi phải mất tới 30 năm sau mới có triệu chứng nặng biểu hiện. Qua kỹ thuật chụp phim X quang, có thể phát hiện được nang sán sớm. Xét nghiệm máu ghi nhận bạch cầu ái toan tăng từ 20 đến 25% hoặc chẩn đoán huyết thanh miễn dịch đặc hiệu sán kim cho kết quả dương tính là những dấu hiệu chỉ điểm, định hướng quan trọng cho việc chẩn đoán bệnh. Điều trị bệnh sán kim bằng phương pháp phẫu thuật được áp dụng cho những nang sán có thể mổ được và bóc nguyên cả nang sán. Những trường hợp nang sán không mổ được thì dùng phương pháp trị liệu sinh học bằng cách tiêm nhiều lần cho bệnh nhân chất dịch được lấy ra từ các nang sán nước, xem như tiêm một loại kháng nguyên; dần dần các nang sán ở bệnh nhân sẽ được thu nhỏ lại. Phòng bệnh sán kim Mặc dù bệnh sán kim Echinococcus granulosus ít được phát hiện tại nước ta nhưng theo y văn và Nhà khoa học Faust, 1970 đã đề cập, nghiên cứu ghi nhận bệnh này phân bố, hiện diện ở một số nước châu Á như Trung Quốc, Nhật Bản, Philippin và Việt Nam. Vì vậy các nhà khoa học cũng như ngành y tế cần quan tâm và đừng lãng quên một loại bệnh ký sinh trùng ít gặp nhưng nó có rất nhiều khả năng lây nhiễm từ loài chó nhà sang người mặc dù người là vật chủ phụ ngẫu nhiên. Việc phòng bệnh chủ yếu và có hiệu quả nhất là không cho chó ăn các nang sán khi giết mổ lợn, cừu, trâu, bò; các nang sán này cần được chôn lấp thật kỹ. Cần chú ý, giữ gìn vệ sinh khi tiếp xúc, vui đùa với chó. Nếu gia đình nuôi chó nhà, nên có chế độ chăm sóc cho chó, định kỳ phải khám bệnh phát hiện bệnh sán kim ở chó và điều trị triệt để bệnh cho chó. Một điều cộng đồng cần ghi nhớ để phòng bệnh chủ động là mặc dù bệnh sán kim Echinococcus granulosus ít gặp nhưng nó dễ dàng có khả năng lây nhiễm từ chó nhà sang người. Khi bị nhiễm bệnh thì việc phát hiện, chẩn đoán sẽ gặp rất nhiều khó khăn, chậm trễ; việc điều trị cũng khá phức tạp, làm ảnh hưởng đến sức khỏe, kể cả tính mạng con người.
|
TRANG CHỦ
