Vien Sot ret Ky Sinh Trung - Con trung Quy Nhon

Bệnh nấm (Mycoses) là căn bệnh diễn tiến khi nấm vượt qua sức đề kháng của cơ thể người và động vật và gây ra sự nhiễm trùng. Các bệnh do nấm có thể là do thời tiết nóng và ẩm ướt và khi con người sống trong điều kiện chật chội. Một vài nấm sinh sản thông qua các bào tử rất nhỏ trong không khí. Con người hít vào các bào tử này hoặc chúng bám lên da. Vì vậy, sự nhiễm nấm thường bắt đầu ở phổi hoặc trên da.

Con người bị bệnh nhiễm nấm gây ra khi họ sử dụng thuốc kháng sinh mạnh trong một thời gian dài bởi vì thuốc kháng sinh không chỉ giết chết các vi khuẩn gây hại mà kể cả vi khuẩn có lợi cho cơ thể cũng bị giết chết. Điều này làm thay đổi sự cân bằng vi sinh vật hiện có trong miệng, âm đạo, ruột và những nơi khác trong cơ thể, kết quả là nấm phát triển rất nhanh. Ở những bệnh nhân suy giảm hệ miễn dịch rất dễ nhiễm bệnh do nấm. Đó là những trường hợp bệnh nhân nhiễm HIV/AIDS, bệnh nhân đang điều trị bằng steroid và bệnh nhân dùng hóa trị liệu. Bệnh nhân tiểu đường cũng dễ mắc bệnh nhiễm khẩn do nấm hơn. Nhiều người già và trẻ nhỏ cũng thuộc nhóm có nguy cơ nhiễm bệnh.

Tính nguy hiểm của nhân viên phòng xét nghiệm phơi nhiễm với tác nhân nấm gây bệnh

Có đủ nhiều bằng chứng từ y văn cho thấy nguy cơ liên quan đến các tác nhân gây bệnh song hình thái khi không có phương tiện ngăn chặn phù hợp. Số nấm quan tâm như mối nguy hiểm nghiêm trọng may thay chúng rất ít, nhưng khâu thực hành một cách hoàn hảo và tiếp tục cảnh giác cũng như thận trọng để hạn chế tối thiếu các tai nạn nghề nghiệp để ngăn ngừa chúng như các tai biến quan trọng khác của phòng thí nghiệm. Sự phát hiện ra các tác nhân nấm gây nhiễm trùng cơ hội mới đòi hỏi phải thường xuyên và tổng hợp một nhóm nguy hiểm nghiêm trọng cho các nhân viên phòng xét nghiệm.

Phân loại bệnh nấm

Bệnh do nấm được phân loại dựa vào mức độ các mô bị tổn thương ban đầu.

Biểu hiện của bệnh nấm da nông

Bệnh nấm da nông được hạn chế ở lớp ngoài cùng của da và tóc. Một ví dụ về bệnh do nấm đó là bệnh nấm da nhiều màu (Tinea versicolor- bệnh nhiễm nấm trên da tạo ra những đốm có màu vàng hoặc màu nâu vàng), bệnh do nấm này ảnh hưởng đến da ở những người trẻ tuổi, đặc biệt là ở ngực, lưng, đầu ngón tay và chân. Tinea versicolor gây ra bởi các nấm sống trên da ở những người trưởng thành. Nó thường không tác động đến vùng mặt. Hình dạng của nấm là một chấm giống như ngọn lửa hơn là da hoặc có màu nâu hơi đỏ. Nấm này tồn tại ở hai hình thái, một trong hai hình thái đó là những vết có thể thấy được. Các nhân tố có thể góp phần làm cho bệnh nấm trở nên nhìn thấy rõ ràng hơn bao gồm độ ẩm cao, người có bất thường về miễn dịch và hormon. Tuy nhiên, hầu hết những người có tình trạng này đều khỏe mạnh.

Bệnh nấm da (Cutaneous mycoses)

Bệnh nấm da phát triển sâu trong các biểu bì và kể cả những bệnh lây nhiễm ở tóc và móng tay, chân. Bệnh này được biểu hiện ở các lớp tạo sừng trên vùng da, tóc và móng tay, chân. Không giống như bệnh nấm ngoài da, đáp ứng miễn dịch với vật chủ rầm rộ hơn, kết quả dẫn đến các lớp sâu trên da bị tổn thương. Những vi nấm gây ra bệnh này được gọi là nấm Dermatophytes. Biểu hiện của bệnh thường là vết tròn đỏ trên da (ringworm) (thậm chí không liên đới gì đến bệnh giun) hoặc bệnh nấm móng tay. Bệnh nấm da gây ra bởi nhóm nấm Microsporum, Trichophyton và Epidermophyton, bao gồm 41 loài. Một trong số các bệnh phổ biến đó là nấm bàn chân, thường gặp ở nam giới và trẻ em trước tuổi dậy thì. Nó được chia thành 3 dạng: nấm xen kẽ các ngón chân mãn tính, nấm vảy bàn chân mãn tính và nấm có bọng nước cấp tính ở chân.

Bệnh nấm dưới da (Subcutaneous mycoses)

Bệnh nấm dưới da (Subcutaneous mycoses) bao gồm da niêm vùng chân, các mô dưới da, cơ bắp và các mô liên kết. Đây là bệnh mãn tính và có biểu hiện ban đầu là các vết thương gây đau nhức trên da, nơi bị nấm xâm nhập. Bệnh này khó điều trị và có thể can thiệp phẫu thuật như để loại bỏ các vùng do nấm gây ra hoại tử.

Bệnh nấm toàn thân tiên phát

Nấm toàn thân do tác nhân gây bệnh tiên phát bắt đầu ở phổi và có thể lây truyền sang các bộ phận khác của cơ thể. Vi nấm gây bệnh cho cơ thể vốn bản chất là “virus”. Nói chung, tác nhân gây bệnh đầu tiên gây cơ thể là nấm lưỡng hình.

Bệnh nấm toàn thân do tác nhân gây bệnh cơ hội

Bệnh nấm toàn thân do tác nhân gây bệnh cơ hội ở những bệnh nhân suy giảm miễn dịch, còn ở những người khác thì ít bị/ không bị bệnh này. Ví dụ các tình trạng có suy giảm miễn dịch, bao gồm: bệnh HIV/AIDS, sự thay đổi hệ vi sinh vật bình thường trên cơ thể (normal flora) bởi thuốc kháng sinh, thuốc ức chế miễn dịch và các bệnh ung thư di căn. Chẳng hạn, một số bệnh nấm cơ hội như bệnh Candidiasis, Cryptococcosis và Aspergillosis.

Chẩn đoán và điều trị bệnh nấm ở người mang đến cho các nhà chuyên môn những nhận định tổng quát về bệnh nấm để hướng dẫn người đọc kiến thức phổ thông trong lĩnh vực y khoa nghiên cứu về nấm để điều trị người bệnh do nhiễm nấm. Thông thường, phác đồ điều trị và xét nghiệm chẩn đoán, bao gồm kỹ thuật nuôi cấy chuẩn và trực tiếp, mô bệnh học với thuốc nhuộm chuẩn và đặc trưng, phương pháp huyết thanh học, nghiên cứu về lĩnh vực x-quang học / phóng xạ.Tất cả cần được xem xét và thường dùng phối hợp với nhau để chẩn đoán các bệnh nấm. Trong phạm vi bài viết này lần đầu tiên giới thiệu và tổng hợp các công cụ riêng biệt và công cụ chẩn đoán ấy thích hợp với từng loại bệnh nấm đặc biệt hoặc nhóm bệnh nấm đặc biệt. Số này gồm 4 phần, trong đó phần 1-3 giới thiệu tổng quan về các công cụ chẩn đoán và điều trị và phần 4 là đề cập đến một số bệnh nấm ở người.

Việc chẩn đoán và điều trị các bệnh nấm ở người có nghĩa phải là nhanh gọn cho một bệnh ý nấm phức tạp, huyết học - ung thư học, phổi học hoặc các chuyên gia y tế chăm sóc đặc biệt một công cụ thực hành để chẩn đoán và quản lý ca bệnh nhiễm trùng nấm. Ngoài ra, tính chuyên sâu của các công cụ ở đây và các chuyên gia y tế khác sẽ xem đó như nguồn tài liệu tham khảo tuyệt vời.

Nhóm tác giả gồm Puras-Gil AM, Montes-Díaz M, Fernández-Seara P, López-Cousillas A nghiên cứu về hình thái học của nấm thể nặng (severe mycoses) - vai trò của các nhà bệnh học trong chẩn đoán (Morphology of severe mycoses. Role of the pathologist in the diagnosis) cho biết liên quan đến vấn đề bệnh học của nấm, nấm có thể hoàn thành một số bước để diễn tiến ban đầu cho quá trình nhiễm trùng. Mặc dù nuôi cấy vẫn là kết quả có gia trị chuẩn vàng đẻ chẩn đoán xác định tác nhân nấm gây bệnh, xác định ban đầu các dạng nấm này trên các tiêu bản mô học có giá trị rất lớn vì sự xâm nhập của nấm sẽ cho thấy thông qua mẫu bệnh phẩm sinh thiết. Khi nuôi cấy không có sẵn, xét nghiệm mô bệnh học có thể là nguồn thông tin duy nhất đánh giá bản chất của nhiễm trùng. Để chẩn đoán, các nhà bệnh học cần làm quen với các hình ảnh về hình thái học của các loại nấm khác nhau và cũng nên biết một số giới hạn của từng phương pháp xác định, xét nghiệm định loại nấm.

Dịch tễ học và đặc điểm lâm sàng nấm da trên bênh nhân nhiễm HIV tại Sao Paulo, Brazil.

Các cá nhân nhiễm HIV/AIDS có xu hướng bị nhiễm trùng cơ hội. Ngoài ra, nhiều bệnh nhân nhiễm HIV (+) cũng biểu hiện nấm da niêm gây ra bởi các nấm sợi hoặc nấm men (filamentous fungi or yeasts), đặc biệt nhóm nấm Dermatophytes và các loài thuộc giống Candida.Trên các bênh nhân này, theo dõi chẩn đoán và lâm sàng của các bệnh nấm này khó vì khía cạnh thương tổn không điển hình và thường sùi lên và lan rộng. Do đó, mục đích nghiên cứu này là đánh giá các đặc điểm lâm sàng và dịch tễ học của bệnh nấm da trên các bệnh nhân nhiễm HIV cũng như xác định loài nấm liên quan. Các mẫ bệnh phẩm lâm sàng thu thập được từ da, tóc, móng của 84 bệnh nhân HIV (+) biểu hiện nấm da và đã được gởi đến Trung tâm tham chiếu (Center for Reference and Training) về STD/AIDS hoặc Bệnh viện đại học Sao Paulo. Các mẫu bệnh phẩm thu thạậ được đem xét nghiệm dưới kính hiển vi sau khi làm rõ bằng dung dịch potassium hydroxide. Chúng cũng được tiêm vào môi trường Sabouraud dextrose agar để nghiêng, có hoặc không có cycloheximide. Thạch nghiêng được ủ trong nhiệt độ phòng đến 3 tuần. Trong số 84 bệnh nhân được đánh giá, 54 (64.3%) có biểu hiện nhiễm trùng nấm trên da, tóc và móng tay.

Phân lập nấm thường gặp nhất là loại Trichophyton rubrum (35.7%) và Candida spp. (22.6%). Tuổi trung bình nhiễm nấm là 38 tuổi (khoảng 15-60 tuổi), không óc yếu tố nguy cơ đặc biệt. Ngược lại, các mẫu chứng thu thập sau 4 tuần điều trị bằng thuốc nấm đặc hiệu cho thấy một mối liên quan sự tồn tại nấm và tế bào CD4 < 350/mL. Nghiên cứu này xác định các công trình nghiên cứu trước đây xảy ra là nấm men giống Candida và Dermatophyte T. rubrum trong da của những bệnh nhân nhiễm HIV, nhóm nghiên cứu cũng muốn nhấn mạnh tầm quan trọng về suy giảm miễn dịch trầm trọng của các dấu chứng lâm sàng về bệnh nấm mạn tính là có thể liên quan.

Biểu hiện của da đối với bệnh nấm toàn thân

Dermatophytes gây nhiễm trùng da ở người gồm giống: Epidermophyton, Microsporum, Trichophyton.

-Vì nấm cần keratin cho quá trình phát triển, do vậy nấm phát triển trên các cấu trúc bề mặt có keratin như da, tóc, móng.

-Nhiễm trùng khởi đầu trên da, sau đó lan từ tâm ra ngoài tạo thành hình vòng tròn từ vùng viêm. Do vậy mặc dù nhiễm trùng này không không liên quan gì đến giun nhưng nó vẩn được gọi là “ringworm” do hình thể trên da.

-Các nhiễm trùng do loại nấm này được đặt tên theo vị trí của cơ thể và có thể do bất cứ giống Dermatophytes gây ra. Các nhiễm trùng này gồm:

-Các bệnh nấm này dùng thuốc bôi tại chỗ như Salycylic acid, Miconazolo hoặc Griseofulvin uống. Griseofulvin thấm vào các tổ chức keratine và tiêu diệt nấm.

-Phản ứng dạng ban trong bệnh nấm da thường xảy ra ở người bị nấm mạn tính, đặc trưng của phản ứng này là các mụn nước do sự tăng mẩn cảm và các đáp ứng dị ứng của cơ thể với nhiễm trùng nấm.

-Tổn thương của bệnh đặc trưng bởi những vùng sáng do giảm sắc tố, đôi khi chúng có màu vàng hoặc hồng.

-Chuẩn đoán bằng cách quan sát các tế bào nấm nảy chồi và các sợi nấm trên tiêu bản cạo từ da ngâm trong KOH.

-Điều trị bằng Miconazole bôi tại chổ hoặc Ketoconazole uống, bôi Salisylic acid tại chỗ cũng có tác dụng điều trị tốt.

-Trong đất, nấm sinh sắc tố màu nâu hoặc đen, sợi nấm có vách ngăn.

-Bệnh nấm đen: Bệnh đặc trưng bởi các tổn thương sẫm màu (do màu của nấm) trên da, thường ở tay và chân. Bệnh thường hay gặp ở vùng nhiệt đới, lây truyền qua các tổn thương da.

-Chẩn đoán bằng cách quan sát các tế bào nấm trên tiêu bản cạo từ da ngâm trong KOH.

-Dạng nấm men thấy trong mô tổn thương hoặc trên môi trường nuôi cấy ở 37ºC.

-Lây nhiễm qua các tổn thương do gai có nhiễm Sporothrix schenckii đâm phải.

-Những người làm vườn hoặc nông dân là những đối tượng có nguy cơ cao.

-Nấm sinh sản và phát triển dưới da, tạo thành những đường rò, loét. Những vị trí gần các hạch lympho cũng có thể bị nhiễm trùng.

-Chuẩn đoán dựa vào hình thái nấm giống như điếu xì gà trong mảnh sinh thiết mô và nuôi cấy, xác định nấm.

_-Một tỉ lệ rất nhỏ bệnh nhân có các nhiễm trùng toàn thân, hệ thần kinh trung ương, xương và phổi.

-Điều trị nhiễm trùng dưới da bằng Kali iodua dạng uống, nhiễm trùng toàn thân cần được điều trị bằng Amphotericin B.

Nhiễm trùng hô hấp gây dịch tại chỗ (Endemic respiratory infections)

Nấm có thể gây ra nhiễm trùng toàn thân ở những ngườichức năng miễn dịch bình thường cũng giồng như người bị tổn thương hệ miễn dịch, bao gồm:

Nấm này được tìm thấy trong đất và vụn gỗ. Nấm Histoplasma phổ biến ở phía Nam nước Mỹ, Trung Mỹ, Nam Mỹ, Châu Phi và Châu Á. Nấm Coccidioides và paracoccidioides phổ biến ở phía

Nam

nước Mỹ và Trung Mỹ. Nấm Blastomyces thường tìm thấy ở Bắc Mỹ.

Bệnh nấm nhiễm trùng cơ hội

Nấm chỉ gây nhiễm nấm toàn thân ở bệnh nhân suy giảm miễn dịch hoặc bị bệnh lao. Nấm này được tìm thấy lần lượt trong hoặc trên da bình thường, rau củ bị hư, phân chim, nhưng không riêng ở vùng nào cả. Chúng có ở khắp mọi nơi trên thế giới, bao gồm:

-Trong mô, Candida có dạng chồi hoặc kéo dài giống như sợi nấm.

-Dạng giả sợi nấm cũng có thể gặp ( sợi nấm thật chỉ gặp ở nấm mốc), Candida tạo ra dạng bào tử nấm dày vô tính.

+Thiếu hụt hệ vi khuẩn bình thường: Thường thứ phát sau điều trị bằng kháng sinh hoặc ở trẻ mới sinh có thiếu hụt hệ vi khuẩn bình thường.

+Suy giảm miển dịch như nhiễm HIV/AIDS, bệnh nhân điều trị steroid, ung thư máu

-Chẩn đoán dựa vào quan sát những chồi mầm, giả sợi nấm hoặc bào tử nấm dày ở các mô hoặc qua nuôi cấy, nuôi cấy đôi khi cho kết quả chưa chính xác vì Candida là một phần trong hệ vi sinh vật bình thường của cơ thể.

-Bệnh ban do tả lót:Thường xảy ra ở những nếp gấp da ẩm ướt.

+Chủ yếu thường gặp ở phụ nữ bị đái tháo đường, phụ nữ có thai, người điều trị kháng sinh hoặc dùng thuốc tránh thai qua đường uống.

+Đặc điểm: Xuất hiện khí hư trông giống như phomát, viêm ở bộ phận sinh dục và rất ngứa.

-Quá trình giăt quần áo không tiêu diệt được nấm Candida, bệnh sẻ tái nhiễm

-Viêm thực quản do Candida: Có thể xảy ra đồng thời hoặc không đồng thời với tưa miệng, bệnh nhân đau nhiều khi nuốt và có thể gây rò thực quản.

-Nhiễm Cadida toàn thân:Thường thứ phát sau khi cấy ghép cơ quan, đặt catheter đường tĩnh mạch, hoặc thay van tim nhân tạo.

-Candida là một phần của hệ vi sinh vật bình thường trong miệng, ruột và âm đạo, điều trị bàng nistatin đường uống. Nhiễm trùng toàn thân nên được điều trị bằng Amphotericin.

-Thuộc loại nấm mốc hoại sinh, gặp ở trong đất. Không có dạng nấm mem.

-Dạng nấm không có vách ngăn và sợi nấm dài gặp trong bệnh phẩm sinh thiết mô.

-Những người bị bệnh đái tháo đường phụ thuộc insulin (thể nhiểm acid xetonic) có nguy cơ nhiễm loại nấm này.

-Viêm phổi: viêm phổi do zygomycetes có triệu chứng giống như viêm phổi do các nấm khác.

-Bệnh “mũi-tổ chức não”: Bệnh xuất hiện sau quá trình nhiễm nấm ở niêm mạc mũi, nấm xuyên qua mạch máu vào hệ tuần hoàn đến các cơ quan khác trong cơ thể rồi gây tổn thương ở não. Triệu chứng điển hình là đau đầu, bệnh nhân có thể tử vong sau 2 tuần.

-Điều trị bằng cách phẫu thuật lấy bỏ tổ chức bị bệnh và các mô nhiễm trùng, điều trị phối hợp với Amphotericin B.

-Có 4 týp huyết thanh dựa trên sự khác biệt của các kháng nguyên vỏ.

-Có thể nhìn thấy nấm khi nhuộm bằng mực tàu, lớp vỏ không thấm mực tạo ra sự tương phản rất rõ.

-Bệnh lây truyền qua đường hô hấp do hít phải bào tử dính trong đất nhiễm phân chim bồ câu.

-Ở người bình thường, nấm bị thực bào bởi các bạch cầu đa nhân. Những bệnh nhân bị suy giảm miển dịch qua trung gian tế bào (HIV/AIDS, điều trị bằng steroid….), nấm gây ra nhiễm trùng cơ hội.

-Biểu hiện đặc trưng của nhiễm trùng do Cryptococcus neoformans là sự thiếu hụt đáp ứng của mô, trong mảnh sinh thiết mô nhiễm trùng, người ta thấy nhiều tế bào nấm mà không có các tế bào của cơ thể tham gia vào đáp ứng miển dịch.

-Viêm màng não: Bệnh khởi phát từ từ với các triệu chứng không đặc hiệu như đau đầu, kích thích, hoa mắt, chóng mặt, thay đổi hành vi, sốt và động kinh;

-Hầu hết các trường hợp có thể phục hồi nếu chuẩn đoán và điều trị kịp thời bàng thuốc kháng nấm, khả năng tái phát bệnh cao và một nữa các bệnh nhân để lại di chứng sau điều trị.

-Loại nhiễm trùng cơ hội này thường gây tử vong cao ở bệnh nhân nhiễm HIV/AIDS. Ở các bệnh nhân này, tỷ lệ phân lập được Cryptococcus neoformans khoảng 15%.

-Trong mảnh sinh thiết mô, sợi nấm có vách ngăn, chia nhánh, sinh sản bằng hình thức bào tử vô tính, ưa nhiệt, mọc ở 45ºC, phát triển nhanh.

-Loài nấm mốc này gặp phổ biến trong môi trường và ở mọi nơi trên thế giới, sự có mặt của nấm gây khó khăn cho việc phân biệt nhiễm trùng ở môi trường hay do lây nhiễm trong phòng thí nghiệm.

-Nhiễm trùng phổi: Bệnh xuất hiện do hít phải những bào tử dính trong không khí hoặc những bào tử này tồn tại trong tổ chức phổi.

-Dị ứng Aspegillosis: Bệnh có đặc điểm gây tăng bạch cầu ái toan, tăng kháng thể chống aspegillus (IgG và IgE), chảy nước mũi trong;

-Sự hình thành kháng thể trong máu do quá trình nhiễm trùng mạn tính và sự tồn tại của khang nguyên nấm;

-Tình trạng dị ứng có thể dẫn đến hen hoặc bệnh phổi mạn tính.

-Bệnh phổi “ở nông dân”. Đây là một loại bệnh do dị ứng phế quản phổi do bệnh nhân hít phải một lượng lớn bào tử dính Aspergilus fumigatus trong cỏ khô.

-Bệnh “ bóng nấm” ở phổi: Bệnh xuất hiện khi nấm phát triển trong những vùng tổn thương do một bệnh phổi khác (lao), các tế bào nấm xâm nhập vào vùng tổn thương tạo ra các hình như “quả bàng” nhìn thấy trên phim x-quang;

-Tổn thương có thể lan tràn ra xung quanh gây ho ra máu và nhiễm trùng toàn thân.

-Nhiễm trùng toàn thân: tình trạng nhiễm trùng gây ra các u hạt ở nhiều cơ quan khác nhau trong cơ thể.

Ai dễ bị mắc bệnh nấm toàn thân?

Bệnh nhân suy giảm miễn dịch có nguy cơ bị nhiễm nấm toàn thân. Suy giảm miễn dịch có thể là nguyên nhân bởi:

Đặc điểm lâm sàng là gì?

Đặc điểm lâm sàng của bệnh tùy thuộc vào bệnh nhiễm trùng cụ thể và bộ phận nào bị ảnh hưởng. Sự nhiễm trùng trên người có chức năng miễn dịch bình thường có lẽ rất ít hoặc không có triệu chứng (điều này gọi là nhiễm trùng chưa biểu hiện lâm sàng). Triệu chứng chung bao gồm: sốt, ho, chán ăn,…

-Bệnh nấm ở phổi thường tiến triễn và dẫn đến triệu chứng đặc trưng: ho khan, khó thở, đau khi thở sâu và sốt;

-Những triệu chứng này có thể dẫn đến mối đe dọa cho hội chứng suy hô hấp cấp;

-Ho ra máu đôi khi cũng được ghi nhận, nếu viêm đường hô hấp hiện đang xem xét.

-Nhiễm trùng nấm ở xương có thể gia tăng do lây nhiễm qua đường máu hoặc hiếm khi qua lây nhiễm do tiếp xúc trực tiếp vào chỗ loét và tác động vào dao;

-Sốt và đau nhứt do xương bị tổn thương là triệu chứng chủ yếu;

-Bệnh này thường được kiểm tra bằng chụp x- quang, CT và chọc hút lấy mẫu để nuôi cấy.

-Liên quan đến não bởi bệnh nấm toàn thân có đặc trưng là tỷ lệ tử vong cao;

-Triệu chứng xảy ra đối với các thể nấm ở não bao gồm nhức đầu, tai biến và khiếm khuyết các chức năng điều khiển não bộ cũng như những cảm nhận thần kinh;

-Bệnh này được xác định bằng chụp CT-scanner hoặc MRI não và nếu đề nghị,có thể theo dõi bởi làm sinh thiết não;

-Viêm màng não có thểtiến triển, đặc trưng là bệnh Candidiasis và Cryptococcosis;

-Triệu chứng thường bao gồm nhức đầu, vẹo cổ và phản ứng vận động quá mức.

-Hầu hết mọi bộ phận cấu trúc của mắt đều có thể bị nhiễm nấm;

-Nấm Candida và Cryptococcus gây bệnh nhiễm nấm phổ biến nhất ở cơ quan này;

-Triệu chứng tùy theo bộ phận nào của mắt bị nhiễm bệnh;

-Song, thường triệu chứng thường bao gồm giảm thị lực, mù hoặc có hình ảnh mờ thị trường, nhìn thấy các vết loang bóng bay, đau nhức và đỏ mắt.

-Một loại thay đổi hình thái của da được ghi nhận có liên quan với bệnh nấm toàn thân;

Bệnh nấm toàn thân là bệnh do nấm gây ra tác động đến các bộ phận bên trong cơ thể. Trong điều kiện thuận lợi nấm xâm nhập vào cơ thể qua đường phổi, qua ruột, xoang mũi, hoặc da. Nấm có thể xuyên qua máu trong cơ thể đến các cơ quan phức tạp kể cả da, thường các cơ quan phức tạp bị hỏng và kết quả cuối cùng là bệnh nhân tử vong.

Những bệnh nhân suy giảm miễn dịch rất dễ mắc bệnh nấm toàn thân, nhưng chúng cũng có thể phát triển ở những bệnh nhân khỏe mạnh khác. Bệnh nấm toàn thân có thể chia thành hai dạng chính, bệnh nhiễm trùng hô hấp gây dịch và nhiễm trùng cơ hội.

-Là loại nấm lưỡng hình. Trong đất có dạng nấm mốc, ở phổi có dạng hình cầu nhỏ;

-Cảnh báo không nên nuôi cấy loại nấm này vì rất nguy hiểm cho các nhân viên phòng XN;

-Chẩn đoán bằng cách quan sát hình thể nấm (những hình cầu nhỏ ) trong dung dịch KOH;

-Test da (+) sau 2-4 tuần nhiễm trùng. Nếu bệnh nhân nhiễm nấm toàn thân thì test da (-).

-Bệnh Cocciidioidomycosis, rất phổ biến ở vùng Tây Nam Mỹ và châu Mỹ Latinh;

-Bệnh lây truyền qua đường hô hấp bởi các bào tử đốt trong các hạt bụi và đất;

-Các bào tử đốt gây nhiễm trùng phổi tạo thành các thể hình cầu bên trong chứa hàng trăm các bào tử vô tính. Khi thể cầu trưởng thành, sẽ vỡ ra và giải phóng các bào tử vô tính;

-Vào thời điểm này, cơ thể người sinh ra các đáp ứng miễn dịch qua trung gian các tế bào. Các đại thực bào được hoạt hóa sẽ phá hủy các bào tử vô tính, làm ngừng quá trình nhiễm trùng. Hầu hết các bệnh nhân đều không có triệu chứng;

-Ở những bệnh nhân thiếu hụt miễn dịch qua trung gian tế bào (như bệnh nhân nhiễm HIV/AIDS, cấy ghép cở quan có sử dụng các thuốc ức chế miễn dịch, ung thư máu….) nhiễm trùng lan tỏa khắp cơ thể hoặc trực tiếp lan tỏa từ phổi;

-Bệnh sốt thung lũng: đó là một phản ứng quá mẩn cảm khi cơ thể nhiễm loại nấm này;

-Tỷ lệ bệnh khoảng 10% tổng số nhiễm trùng, bệnh biểu hiện bằng đau khớp, ho và sốt, 50% số phụ nữ mắc các bệnh này xuất hiện các nốt hồng ban;

-Điều trị nhiễm trùng bằng Amphotericin B hoặc Ketoconazole tiêm tĩnh mạch.

-Nấm lưỡng hình, là loại nấm mọc thấy trong đất và mọc tốt ở nhiệt độ 22 – 25ºC. Loại nấm móc có vách ngăn và bào tử dính hình tròn;

-Loại nấm men thấy trong cơ thể người và mọc tốt ở 37ºC, nấm men có hình quả đào, với vách kép rất dày và một chồi khá to.

-Bệnh khởi phát ở phổi với triệu chứng giống như Lao, giông bệnh nấm Histoplasmosis hoặc ung thư;

-Nếu triệu chứng không đỡ, bệnh sẽ tiến triển thành viêm phổi thùy và lan tràn khắp cơ thể qua đường máu.

-Nhiễm trùng lan tỏa: Bệnh tạo ra các u hạt thể loét ở da và xương, bệnh tiến triển lâu dài và gây biến dạng các tổ chức.

-Là loại nấm lưỡng hình, loại nấm mốc thấy trong đất và mọc tốt ở nhiệt độ 22 – 25ºC.

+ Bào tử dính to dạng nốt: quá lớn để có khả năng gây nhiễm trùng ở người, loại nấm men tìm thấy trong cơ thể người;

-Chúng mọc được trên môi trường thạch Sabouraud và thạch máu 37ºC, không có vỏ;

-Bệnh Histoplasmosis: Bệnh thường gặp ở các bang miền Trung và miền Tây nước Mỹ, hiếm thấy hơn ở thung lũng sông Missisppi và Ohio.

+Cơ thể đáp ứng lại với các nhiễm trùng bàng cách tạo ra các u hạt dạng pho mát ở phổi, về sau các u hạt này bị calci hóa;

+Nấm có khả năng lan lên bên trong thực bào và lan tràn khắp cơ thể cùng với các tế bào này;

+Chẩn đoán các nhiễm trùng trong quá khứ bằng các test da (phản ứng quá mẩn muộn);

+Các triệu chứng của lao chỉ xuất hiện ở một số ít trường hợp khi mà các tổn thương ban đầu tiếp tục tiến triển và gây ho kéo dài, sốt và sut cân.

-Loại nhiễm trùng này xuất hiện ở phần lớn số trường hợp nhiễm nấm vì có tới 50% dân số ở vùng dịch có test da dương tính.

-Nhiễm trùng toàn thân: có thể gặp ở người trẻ hoặc già bị suy giảm miễn dịch, bệnh gây tổn thương ở hệ thần kinh trung ương, hệ sinh dục, tiết niệu và tuyến thượng thận;

-Dạng tái phát của nhiễm trùng kéo dài: Nhiễm trùng xuất hiện hàng năm sau khi nhiễm trùng tiên phát khi cơ thể bị suy giảm miễn dịch.

Việc điều trị hạn chế nhiều ở bệnh nhân nhiễm trùng toàn thân hoặc bị suy giãm miễm dịch.

-Điều trị nhiễm trùng bằng Amphotericine B hoặc Ketoconazole tiêm tĩnh mạch.

-Những tổn thương kéo dài biểu hiện trên x - quang bằng các nốt;

-Tổn thương là một “u” nấm do Histoplasma và có thể bị chẩn đoán nhầm là ung thư;

-Test da có thể ảnh hưởng đến các test cố định bổ thể nên không nên dùng.

+Loại nấm men thấy trong cơ thể người và mọc tốt trên môi trường thạch máu ở 37ºC.

-Khi cấy chuyển nhiều lần, nấm có rất nhiều chồi à đây là một đặc điểm rất quan trọng trong chẩn đoán.

-Hầu hết các nhiễm trùng không có triệu chứng, nhiễm trùng toàn thân khởi phát ban đầu là tổn thương loét trong miệng và niêm mạc mũi;

-Nấm gây nhiễm trùng, loét và rò rỉ từ các hạch lympho ra ngoài da, các mô khác thuộc hệ liên võng đôi khi cũng bị nhiễm trùng;

-Bệnh hay gặp ở nam giới, có thể do hiệu quả bảo vệ của estrogen.

Bệnh nấm	Đặc điểm lâm sàng
*Candidiasis*	Vết thương riêng rẽ hoặc lan rộng Mẫn đỏ nhỏ hoặc tạo các nốt lớn Các thương tổn xuất huyết có thể đi kèm với các sang hương hoại thư dạng chấm xuất huyết hoặc mảng xuất huyết rõ ràng;
*Aspergillosis*	Có một số hoặc nhiều tổn thương; Có thể lan rộng tạo thành các mảng đỏ nhanh chóng với đặc điểm hoại tử trung tâm (mô chết màu đen); Có thể giống như các thương tổn hoại thư sinh mủ trên da (pyoderma gangrenosum).
*Cryptococcosis*	Hầu hết là dạng một ban đỏ trên da - là dấu hiệu đầu tiên của nhiễm trùng; Xuất hiện và biểu hiện khác nhau rất lớn; Dạng bọng nước, abces, bóng nước, khoang, vết loét, viêm mô tế bào hoặc xuất huyết (xuất huyết trong da).
*Blastomycosis*	Tạo các nốt sần, mụn cơm trên da; Tạo các mụn mủ, abces, vết loét hoặc vết sẹo; Có thể gây nên các thương tổn ở miệng.
*Histoplasmosis*	Các hình ảnh thương tổn như vảy nến hoặc các sẩn vùng mô mềm, các nốt, abces, vết rò, vết loét; Có thể gây nên các vết loét ở miệng; Có thể tạo nên các ban đỏ đa hình, hoặc các ban đỏ xuất huyết.
*Coccidioidomycosis*	Tổn thương dạng nốt sần, dạng mảng, abces, vết rò, loét, nghiễm độc đỏ da; Phản ứng mẩn cảm có thể dẫn đến hồng ban đa dạng.
*Penicilliosis*	Sẩn hình dạng rốn và các vết loét
*Zycomycosis*	Nhiễm trùng mucorale gây ra các mảng, mụn mủ, abces và các vết loét. Nhiễm trùng dạng “Entomophthorales” gây các nốt cứng hoặc chắc tiến triển dưới da tiến triển chậm, thường ảnh hưởng lên các lỗ mũi hoặc xoang.

Thái độ xử trí

Những thuốc điều trị nấm dùng để điều trị nấm, lệ thuộc vào bản chất của nhiễm trùng, có thể dùng thuốc dạng thoa ngoài hay dùng để điều trị đường toàn thân. Liệu pháp quang hóa (photochemotherapy) hoặc photopheresis là một kỹ thuật dùng tại các trung tâm y khoa để điều trị nấm. Một ví dụ về thuốc nấm Fluconazole, Diflucan, là một trong những thuốc chống nấm cơ bản dạng thuốc bán không cần kê đơn. Một ví dụ khác là thuốc amphotericin B (dạng A rất độc) là một loại thuốc tiềm năng. Thuốc để điều trị hầu hết các dạng bệnh nấm nghiêm trọng mà có biểu hiện kháng với các thuốc khác và chúng được chỉ định dùng đường tĩnh mạch.

Các thuốc dùng điều trị nhiễm trùng da là Tolfanate (Tinactin), là loại dùng không cần kê đơn bác sĩ, thoa ngoài. Ketoconazole, đặc biệt dùng cho bệnh nấm đa màu (tinea versicolor) và các loại nấm dermatophytes khác; Itraconazole; Terbinifine (Lamisil); Echinocandins (Caspofungin); Griseofulvin, thường dùng cho các trường hợp nấm liên quan đến móng và da đầu (trừ vùng mặt).

Nhiễm các loại nấm men vùng âm đạo có thể điều trị bằng thuốc viên đặt, ngược lại nhiễm nấm men ở da thì điều trị bằng thuốc mỡ (medicated ointments).

Phòng bệnh

Giữ da sạch và khô, giữ gìn vệ sinh sạch sẽ, sẽ giúp nhiều hơn cho bệnh nấm ngoài da. Bởi vì những bệnh do nấm rất dễ lây nhiễm, cần thiết phải rữa sạch sau khi tiếp xúc với người khác hoặc thú vật. Quần áo thể thao cũng nên giặt sau khi sử dụng. Mang dép xỏ quai khi sử dụng hồ bơihoặc tắm vòi sen công cộng cũng phòng ngừa được các bệnh liên quan.

1.Lê Huy Chính, Nguyễn Vũ Trung (2005). Cẩm nang vi sinh y học. Nấm. NXBYH, tr.116-124;