|
Đừng vội nghĩ rụng tóc là một trong những nguyên nhân do bệnh ký sinh trùng
Trong thực hành lâm sàng, những thầy thuốc chuyên khoa ký sinh trùng, hàng ngày rất thường gặp hoặc đối mặt với nhiều bệnh nhân kể bệnh sử về chứng rụng tóc của mình và theo “thói quen” (hoặc do người thân mách bảo, hoặc đã điều trị nhiều nơi nhưng không khỏi chứng rụng tóc) nên họ cho rằng rụng tóc của họ nghĩ nhiều đến do mắc bệnh giun sán mà ra. Như chúng ta đã biết rụng tóc không phải là bệnh mà chỉ là một trong các triệu chứng của bệnh lý nào đó sinh ra, có thể bệnh tại chỗ (nấm tóc, nấm da đầu, viêm nang lông, viêm nang lông có mủ) hoặc bệnh toàn thân (bệnh thận, gan, …), có thể do các tác nhân bên ngoài mà bệnh nhân đang phơi nhiễm mà làm ảnh hưởng lên rụng tóc như không thích ứng với loại dầu gội nào đó, thuốc dưỡng tóc, …do một loại thuốc đang sử dụng để điều trị một bệnh lý nền sẵn có trên cơ thể họ mà chính bản thận họ quên đề cập khi khai thác bệnh sử,…nói chung có rất nhiều nguyên do khác nhau. Do đó, trong phạm vi bài viết, nhằm giúp cho các bệnh nhân có thêm kiến thức về chứng rụng tóc của mình, đặc biệt là rụng tóc do thuốc đang sử dụng cũng như các hình thái rụng tóc, chúng tôi xin chia sẻ một số thông tin về chứng rụng tóc do thuốc tổng hợp bài viết từ một số đồng nghiệp trong nước và nước ngoài. Những nguyên nhân nào gây rụng tóc?Rụng tóc có thuật ngữ tiếng Anh là Alopecia hoặc hair-loss hoặc Alopécie (tiếng Pháp) các thuật ngữ này hay sử dụng trong các mô tả ca bệnh lâm sàng hoặc thực hành lâm sàng y khoa tại các quốc gia. Có nhiều nguyên nhân gây mất tóc bùng da đầu (trừ vùng mặt), thông thường các hình thái lâm sàng rụng tóc này khác nhau giữa nam và nữ. Các nghiên cứu chỉ ra rằng mất từ 100-150 sợi tóc mỗi ngày là bình thường. Tóc người mọc tự nhiên theo ba giai đoạn: anagen, catagen và telogen. Anagen là pha hoạt động hoặc đang phát triển mọc. Catagen là một pha tương đối ngắn của chu kỳ tóc tự nhiên trong suốt quá trình tóc bắt đầu gãy. Telogen là pha nghỉ. Tóc rụng mỗi ngày chính là tóc đang trong pha muộn hoặc pha nghỉ của chu kỳ tóc. Thông thường, khoảng 10% số tóc trên da đầu đang trong giai đoạn nghỉ hoặc pha telogen ở bất kỳ thời điểm nào, khi đó có thể các tóc này đang phát triển và đang bắt đầu cho chu kỳ rụng. Nhìn chung, hâu hết rụng tóc không liên quan đến bệnh hệ thống hoặc bệnh nội khoa, cũng không liên quan đến chế độ ăn ngheo nàn xem như một yếu tố thường xuyên. Thường thường, tóc có thể mỏng manh như một yếu tố di truyền quyết định, tiền sử gia đình và tiến trình tuổi tác. Nhiều nam và nữ có thể có vấn đề nhẹ và thường gặp về sợi tóc mỏng sinh lý của mình ở tuổi những năm 30 hoặc 40 của họ. các lứa tuổi khác, sự thay đổi đời sống bình thường gồm có chẳng hạn người đó bị stress nặng tạm thời, thay đổi chế độ dinh dưỡng và thay đổi hormone như phụ nữ mang thai, dậy thì và mãn kinh cũng có thể làm rụng tóc nhưng có thể hồi phục ngay sau đó. Đáng chú ý, một số tình trạng sức khỏe như bệnh lý tuyến giáp, thiếu máu thiếu sắt cũng có thể gây rụng tóc. Trong khi xét nghiệm về chức năng tuyến giáp và xét nghiệm khác gồm công thức máu toàn phần, thì tóc người đó bình, Điều quan trọng là loại bỏ các nguyên nhân bệnh lý nền sẵn có khi có tình trạng rụng tóc đột ngột và nghiêm trọng. Nếu bạn quan tâm về một số vấn đề sức khoẻ sẵn có, bạn có thể bắt đầu đến nhờ sự tư vấn của bác sĩ gia đình, thầy thuốc nội khoa, sản phụ khoa để sàng lọc bệnh cho bạn. Các nhà da liễu là các bác sĩ chuyên khoa về vấn đề rụng tóc, đặc biệt về bệnh da, tóc, móng và có thể cung cấp chẩn đoán cũng như điều trị mang tính chuyên khoa về tóc mỏng hoặc rụng tóc. Đôi khi một mảnh sinh thiết da đầu có thể giúp cho chẩn đoán về bệnh lý rụng tóc nghiêm trọng hoặc bệnh lý không giải thích được nguyên do. Mặc dù nhiều thuốc liệt kê “rụng tóc” trong số các tác dụng ngoại ý tiềm tàng, thuốc cũng có thể không phải tất cả thuốc là nguyên nhân dẫn đến tóc mỏng hoặc rụng tóc. Mặt khác, với các thuốc điều trị ung thư hoặc thuốc ức chế miễn dịch gồm hóa liệu pháp, thì tác dụng ngoại ý rất hay gặp là rụng tóc. Rụng tóc hoàn toàn thường xảy ra sau một liệu trình điều trị ung thư. Thông thường, tóc sẽ mọc lại sau 6-12 tháng. Thuốc giúp phòng chống bệnh tật nhưng đôi khi lại gây ra những tác dụng phụ không mong muốn. Một trong những tác dụng phụ đó là gây xáo trộn sự tăng trưởng, thay đổi màu, thay đổi cấu trúc của tóc, gây rụng tóc... Tình trạng rụng tóc sẽ để lại cho bệnh nhân sự mặc cảm lớn. Tuy nhiên, thật may mắn, đa số trường hợp, tóc có thể hồi phục sau khi ngưng sử dụng thuốc. Các loại thuốc có thể gây rụng tóc, kích thích mọc tóc hoặc thay đổi màu sắc và hình dạng tóc, trong đó, phần lớn các trường hợp rụng tóc là do tác dụng gây độc trực tiếp của thuốc đối với chất nền của tóc. Các loại / hình thái rụng tóc Mặc dù nhiều loại thuốc được ghi nhận có liên quan với tình trạng rụng tóc, nhưng mối quan hệ nhân quả thực sự chỉ được chứng minh với một số loại thuốc. Tùy thuộc vào loại thuốc, liều dùng của thuốc và tính nhạy cảm của người bệnh, thuốc có thể gây rụng tóc kiểu telogen, kiểu anagen, rụng tóc từng đám hoặc kiểu phối hợp. Rụng tóc do thuốc thường hồi phục sau khi ngưng dùng thuốc, tuy nhiên, một số ít trường hợp có thể gây rụng tóc vĩnh viễn. Rụng tóc kiểu Telogen Là kiểu rụng tóc thường gặp nhất gây ra do thuốc, đặc trưng bởi tình trạng tăng rụng tóc hằng ngày do tăng tỷ lệ tóc trong giai đoạn ngưng phát triển và bị gãy rụng. Rụng tóc thường xảy ra sau khi dùng thuốc khoảng 3 tháng, số lượng tóc rụng hằng ngày tăng lên và có thể đi kèm với dị cảm hoặc đau da đầu. Số lượng tóc rụng hằng ngày thường dao động trong khoảng 100 - 150 sợi, rụng tóc mức độ nặng với khoảng 200 - 300 sợi mỗi ngày tương đối ít gặp và hầu hết liên quan với các hóa chất chống ung thư, interferon, thuốc diệt virut và heparin. Rụng tóc kiểu anagen Đặc trưng bởi tình trạng rụng tóc lan tỏa do thuốc gây kìm hãm sự phát triển của tóc hoặc làm hư hại các sợi tóc đang trong giai đoạn phát triển, chủ yếu gặp sau dùng các thuốc gây độc tế bào và thường có liên quan với rụng tóc kiểu telogen. Rụng tóc kiểu anagen thường cấp tính và nặng, có thể gây mất toàn bộ tóc, lông mi, lông mày. Trường hợp rụng tóc lan tỏa vĩnh viễn Sau dùng thuốc do nang tóc bị phá hủy tương đối hiếm gặp, hầu hết là do sử dụng busulphan hoặc sau chiếu xạ để điều trị u. Vì sao thuốc lại gây rụng tóc? Thuốc làm tóc rụng bằng cách can thiệp vào chu kỳ tăng trưởng bình thường của tóc. Một sợi tóc sẽ trải qua ba giai đoạn: giai đoạn tăng trưởng kéo dài ba - bốn năm. Kế đó là giai đoạn sợi tóc trưởng thành và lão hóa kéo dài khoảng ba tháng. Cuối giai đoạn này, tóc sẽ rụng và được thay thế bằng một sợi tóc khác, chu trình cứ thế tiếp tục. Thuốc có thể gây ra hai dạng rụng tóc: dạng thuốc tác động vào giai đoạn tăng trưởng của tóc và thuốc tác động vào giai đoạn trưởng thành, lão hóa của tóc. Đa số thuốc gây rụng tóc thường tác động vào giai đoạn lão hóa của tóc. Tóc sẽ rụng sau khi dùng thuốc từ hai đến bốn tháng. Thuốc làm cho nang tóc mau kết thúc giai đoạn trưởng thành, khiến tóc rụng dễ dàng và nhanh chóng, mỗi ngày có thể mất đi từ 100 đến 150 sợi tóc. Một số loại dược phẩm lại tác động vào giai đoạn tăng trưởng của tóc, ngăn chặn sự sinh sản của các tế bào matrix có nhiệm vụ tạo ra tóc mới. Dạng thuốc này sẽ gây rụng tóc sau khi uống thuốc vài ngày cho đến vài tuần, thường xảy ra đối với những bệnh nhân đang được hóa trị liệu. Một số trường hợp nghiêm trọng, bệnh nhân có thể mất toàn bộ tóc, lông mi, lông mày và lông trên cơ thể. Mức độ nghiêm trọng của tình trạng rụng tóc do thuốc phụ thuộc vào dạng thuốc, liều lượng của thuốc cũng như mức độ nhạy cảm của bệnh nhân đối với thuốc Một số loại thuốc gây rụng tóc Có rất nhiều thuốc gây rụng tóc bao gồm: thuốc trị mụn có chứa vitamin A (retinoids), thuốc kháng sinh và thuốc kháng nấm, thuốc kháng trầm cảm, thuốc ngừa thai, thuốc chống đông máu, thuốc hạ cholesterol, thuốc ức chế miễn dịch, thuốc trị ung thư vú, thuốc trị bệnh động kinh, thuốc trị cao huyết áp như thuốc chẹn beta (beta - blockers) và thuốc ức chế ACE, liệu pháp thay thế hormone, thuốc kháng viêm không steroids NSAIDs, thuốc ổn định tâm trạng, thuốc steroids, thuốc trị rối loạn tuyến giáp, thuốc giảm cân... Riêng dược phẩm dùng cho hóa trị liệu có tác dụng tiêu diệt các tế bào ung thư trong toàn cơ thể, nên chúng cũng sẽ gây tổn hại đến tóc. Tóc thường bị rụng hai tuần sau khi trị liệu và rụng ở tốc độ nhanh nhất sau một - hai tháng trị liệu. Theo Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ, sự rụng tóc rất phổ biến và nghiêm trọng hơn khi bệnh nhân được hóa trị nhiều loại dược phẩm cùng một lúc. Những BN chỉ được hóa trị một loại thuốc thì mức độ rụng tóc ít nghiêm trọng hơn. Những loại thuốc dùng trong hóa trị liệu gây rụng tóc bao gồm: adriamycin, cyclophosphamide, cactinomycin, docetaxel, doxorubicin, etoposide, ifosfamide, irinotecan, paclitaxel, topotecan, vinorelbine... Các thuốc chống đông: Rụng tóc kiểu telogen là một tác dụng phụ thường gặp của các thuốc chống đông, xảy ra ở gần một nửa số bệnh nhân sử dụng liều cao heparin và các dẫn xuất coumarin. Các thuốc chống ung thư: Rụng tóc là tác dụng phụ trên da thường gặp nhất của các thuốc chống ung thư. Mức độ và tần suất xuất hiện của rụng tóc tăng lên khi dùng phối hợp đồng thời nhiều loại thuốc. Mức độ nhạy cảm đối với tác dụng gây rụng tóc của các thuốc chống ung thư có sự khác biệt lớn giữa các cá thể. Ví dụ, mức độ rụng tóc với cùng một phác đồ điều trị hoặc liều khởi đầu gây rụng tóc của mỗi loại thuốc là khác nhau giữa các bệnh nhân. Phần lớn bệnh nhân bắt đầu rụng tóc sau đợt hóa trị liệu thứ nhất hoặc thứ hai, tức là khoảng 4 - 8 tuần sau điều trị. Tóc thường mọc lại rất nhanh sau khi ngưng điều trị nhưng hình dạng và màu sắc của tóc có thể thay đổi. Các thuốc diệt virus: Indinavir có thể gây rụng tóc kiểu telogen và mất tóc từng mảng ở khoảng 10% số bệnh nhân dùng thuốc, ngoài ra, lông ở chân, vai, ngực, nách và mu cũng thường bị rụng. Phối hợp điều trị indinavir với ritonavir có thể gây rụng tóc mức độ nặng do ritonavir làm tăng nồng độ của indinavir trong máu. Ngoài ra, dùng phối hợp giữa lopinavir với ritonavir cũng có thể gây rụng tóc trong một số trường hợp. Thuốc tránh thai: Ngưng dùng đột ngột các thuốc tránh thai chứa estrogen thường gây rụng tóc kiểu telogen vì estrogen làm kéo dài giai đoạn phát triển của tóc và đồng bộ hóa chu kỳ phát triển của tóc. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, sau 3-5 tháng dùng thuốc tránh thai dạng uống đã xảy ra tình trạng rụng tóc thoáng qua. Các thuốc ức chế miễn dịch: Rụng tóc là biến chứng thường gặp nhất trong điều trị chống thải ghép với thuốc tacrolimus đường uống, xảy ra trong khoảng 28% các trường hợp dùng thuốc. Biến chứng này cũng được ghi nhận sau điều trị với một số thuốc ức chế miễn dịch khác như mycophenolate mofetil và leflunomide. Interferon: Rụng tóc xảy ra ở gần một nửa số bệnh nhân dùng interferon, không liên quan với liều dùng và có thể hồi phục sau khi ngưng điều trị. Một số trường hợp tình trạng rụng tóc có thể hồi phục ngay cả khi tiếp tục điều trị. Sự thay đổi hình dạng và màu sắc của tóc cũng được ghi nhận sau dùng interferon. Các thuốc tâm thần kinh: Lithium gây rụng tóc ở gần 20% trường hợp dùng thuốc kéo dài, nguyên nhân có thể do thuốc gây suy tuyến giáp dẫn đến rụng tóc. Valproic acid cũng có thể gây rụng tóc ở khoảng 12% số người dùng thuốc, mức độ rụng phụ thuộc liều dùng của thuốc. Fluoxetine, một thuốc chống trầm cảm thuộc nhóm ức chế tái hấp thu serotonin cũng được ghi nhận có thể gây rụng tóc kiểu telogen, thường xảy ra sau khi bắt đầu dùng thuốc một vài tháng. Vitamin A và các dẫn xuất retinoid: Liều cao của vitamin A có thể gây rụng tóc, nhưng thường ở mức độ nhẹ. Dùng phối hợp với vitamin E có thể làm tăng độc tính của vitamin A. Các dẫn xuất của vitamin A như acitretin và isotretinoin có thể gây rụng tóc ở một tỷ lệ khá lớn số người dùng thuốc, mức độ rụng phụ thuộc liều dùng và có thể ảnh hưởng đến lông ở các vị trí khác. Bên cạnh những thuốc kể trên, nhiều loại thuốc khác cũng được ghi nhận có thể gây rụng tóc ở một tỷ lệ nhỏ số người dùng thuốc, ví dụ thuốc levodopa trong điều trị bệnh Parkinson, tamoxifen trong điều trị ung thư vú… Chẩn đoán rụng tóc do thuốc Khi sử dụng một loại dược phẩm nào đó mà bạn thấy tóc rụng dần thì cần chuẩn bị trả lời cho những câu hỏi sau đây của bác sĩ. 1. Tóc bắt đầu rụng khi nào? 2. Tóc có rụng nhanh và nhiều? 3. Bạn có bị ngứa, rát da đầu hay không? 4. Trước đó bốn tháng, bạn sử dụng thuốc gì? 5. Bạn đang mắc bệnh gì? 6. Bạn có thay đổi chế độ dinh dưỡng? Thông thường, thầy thuốc sẽ làm một sốxét nghiệm để xem tuyến giáp có vấn đề không, vì những rối loạn tuyến giáp có thể gây rụng tóc. Bên cạnh đó là làm sinh thiết da đầu, xét nghiệm hormone... Để tìm ra thuốc nào gây rụng tóc quả thật là việc khó khăn khi bệnh nhân sử dụng nhiều loại thuốc. Vì vậy, thầy thuốc dùng phương pháp loại suy, yêu cầu bệnh nhân ngưng sử dụng một loại thuốc “nghi can” nào đó để xem tiến triển của tóc. Tuy nhiên, kết quả chỉ có thể biết được sau hai tháng ngưng thuốc. Làm thế nào cải thiện được rụng tóc do thuốc Điều quan trọng là cần rà soát lại tất cả dược phẩm mà bệnh nhân sử dụng. Thông thường, sự rụng tóc sẽ chấm dứt và tóc phát triển trở lại sau khi ngừng dùng thuốc. Nếu sau khi ngưng thuốc mà tóc tiếp tục rụng thì cần phải được bác sĩ kê toa những loại dược phẩm làm chậm quá trình rụng tóc. Đối với những bệnh nhân đang hóa trị liệu, thầy thuốc thường dùng một túi nước đá đặt lên da đầu vài phút trước khi vô hóa trị và nửa tiếng sau khi vô hóa trị. Làm lạnh da đầu với mục đích hạn chế lưu lượng máu (có chứa hóa chất) đi đến nang tóc. Làm lạnh da đầu cũng có tác dụng làm giảm các hoạt động sinh hóa, giúp nang tóc ít nhạy cảm hơn trước sự tàn phá của hóa chất. Tuy nhiên, khi áp dụng phương pháp này, điều mà thầy thuốc và bệnh nhân cần quan tâm là một khi ung thư tái phát thì da đầu sẽ... khó thoát.
|
TRANG CHỦ
