|
Khả năng gây bệnh của ký sinh trùng truyền từ động vật sang người
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) định nghĩa bệnh động vật là những bệnh nhiễm trùng được truyền từ động vật có xương sống sang người trong điều kiện thiên nhiên và ngược lại. Tác nhân gây bệnh động vật bao gồm nhiều loại mầm bệnh có thể gây nhiễm khác nhau như virus, vi khuẩn, nấm và ký sinh trùng. Đối với ký sinh trùng, khả năng gây bệnh truyền từ động vật sang người khá phức tạp. Khả năng gây bệnh của ký sinh trùng truyền từ động vật sang người khá phức tạp vì chúng thường phải trải qua một chu kỳ phát triển như qua một ký chủ trung gian rồi mới có điều kiện gây nhiễm bệnh cho người. Một số ký sinh trùng khác từ giai đoạn trưởng thành ở ký chủ này chuyển sang giai đoạn trưởng thành ở ký chủ khác đòi hỏi phải trải qua một hoặc nhiều giai đoạn ấu trùng; các giai đoạn ấu trùng này không nhất thiết phải xảy ra trên cùng một ký chủ. Tùy theo loại ký sinh trùng mà giai đoạn trưởng thành hay giai đoạn ấu trùng hoặc cả hai giai đoạn đều có khả năng gây nên những thương tổn và bệnh tật. Từ cơ sở trên, các loại ký sinh trùng từ động vật lây nhiễm sang người sẽ đưa đến hai khả năng gây bệnh là bệnh ký sinh ở giai đoạn trưởng thành và bệnh ký sinh ở giai đoạn ấu trùng. Bệnh ký sinh ở giai đoạn trưởng thành Bệnh ký sinh ở giai đoạn trưởng thành phần lớn là các loại sán. Đối với trường hợp này, khi xâm nhập vào cơ thể người ký sinh trùng sẽ ở trong những vị trí tương tự như khi ký sinh trên động vật là ký chủ thông thường của chúng. Từ những vị trí đó, ký sinh trùng gây ra những triệu chứng lâm sàng và những tổn thương giống như trong bệnh của động vật. Khi ký sinh trùng phát triển tới giai đoạn trưởng thành thì chúng cũng có khả năng sinh đẻ nhưng không nhất thiết các giai đoạn sau đó có thể tiếp tục hoàn thành được chu kỳ sinh học. Thực tế cho thấy loại sán lá gan Fasciola từ động vật lây nhiễm sang người phát triển tới giai đoạn trưởng thành, chúng có thể đẻ được trứng, trứng nở thành ấu trùng nhưng khả năng gây nhiễm qua ký chủ trung gian thông thường của chúng là loại ốc Lymnaea không cao. Bệnh ký sinh ở giai đoạn ấu trùng Bệnh ký sinh ở giai đoạn ấu trùng phần lớn là các loại giun. Khả năng ký sinh trùng từ động vật gây nhiễm sang người theo hai cách khác nhau: Cách thứ nhất là sự xâm nhập ấu trùng của ký sinh trùng vào cơ thể người như là vào một ký chủ thông thường. Do không gặp đúng ký chủ thông thường nên ấu trùng không thể phát triển đến giai đoạn trưởng thành được ở người. Chúng sẽ di chuyển đến những nơi bất thường gây ra những phản ứng của mô và dịch thể đôi khi khá mạnh như là một phản ứng quá mẫn. Các tác nhân gây ra những biểu hiện lâm sàng này được gọi là hội chứng ấu trùng di chuyển (larva migrans). Cách thứ hai là ấu trùng của ký sinh trùng xâm nhập vào người như vào một ký chủ trung gian. Ở người, chúng ký sinh một vị trí tương tự như khi ký sinh ở trên ký chủ thông thường của động vật. Sự xâm nhập và ký sinh này là một xâm nhập ký sinh có tính chất bình thường về mặt ký sinh trùng học nhưng không bình thường về loại ký chủ, vì vậy những rối loạn thương tổn gây ra do sự phát triển của ấu trùng không hoàn toàn giống như các rối loạn tổn thương do sự có mặt của những ấu trùng di chuyển. Mặc dù vậy nhưng sự hiện diện của ấu trùng cũng có thể gây nên những triệu chứng bệnh lý nghiêm trọng như ấu trùng của sán dây lợn Taenia solium... Cả hai dạng ấu trùng của ký sinh trùng lạc chủ nêu trên không thể phát triển đến giai đoạn trưởng thành ở người được, do đó chu kỳ phát triển của chúng bị bế tắc và người được xem là ngõ cụt đối với sự phát triển của chúng. Các loại ký sinh trùng ở động vật gây nhiễm cho người thường được gọi là bệnh động vật ký sinh. Chúng có thể có nguồn gốc từ động vật nuôi ở trong nhà cũng như các động vật hoang dã. Các loại động vật có điều kiện sống gần người thường được quan tâm và các nhà khoa học hay nhắc đến nhưng đối với các loại động vật hoang dã đôi khi cũng có khả năng gây bệnh cho người khá trầm trọng bằng phương thức trực tiếp hoặc gián tiếp thì ít khi được chú ý. Đặc điểm dịch tễ bệnh động vật ký sinh Tầm quan trọng về dịch tễ học của các bệnh ký sinh trùng ở động vật truyền và ký sinh trên người không nhất thiết phải gắn liền với tính trầm trọng của bệnh ở chính các động vật đó. Sự hiện diện các triệu chứng bệnh lý có thể rõ ở nhóm động vật này hoặc có thể không rõ ở nhóm động vật khác, vấn đề này không hẳn là khả năng gây bệnh ở nhóm động vật này nguy hiểm hơn nhóm động vật kia. Chính vì trạng thái bệnh lý âm thầm, lặng lẽ ở các động vật nên dù chúng có nhiễm ít ký sinh trùng cũng rất nguy hiểm. Do đó cũng chính vì sự thiếu vắng các dấu hiệu lâm sàng của bệnh xảy ra ở những động vật đã làm cho các nhà khoa học và cộng đồng người dân không để ý đến để cảnh giác. Nói đến yếu tố dịch tễ là nói đến các yếu tố quyết định sự xảy ra, sự duy trì và sự phát triển của một loại bệnh tật trong một cộng đồng dân cư. Với quan niệm này, các nhà khoa học kể cả người dân cần phải quan tâm đến các yếu tố có liên quan đến bệnh động vật ký sinh như: Vùng địa lý của ký sinh trùng, của các ổ bệnh có thể lưu hành ở nông thôn, thành thị hay miền núi; bệnh có tính chất lây lan rộng hay tập trung. Nguồn ký sinh trùng có thể là các ký chủ vĩnh viễn đang chứa các thể loại sinh sản của ký sinh trùng gây bệnh, các ký chủ trung gian đang mang hoặc phát tán những thể loại ký sinh trùng gây nhiễm. Trên thực tế, các ký chủ trung gian cần phải được quan tâm đặc biệt vì chúng là đối tượng để ký sinh trùng sinh sản vô tính, làm tăng lên nhiều số lượng những thể loại gây nhiễm. Mặc dù nguồn ký sinh trùng là ký chủ vĩnh viễn hay ký chủ trung gian nhưng khi nói đến dịch tễ học của bệnh cũng phải nghĩ đến các vấn đề sinh học, sinh thái học và tập tính học của những động vật đó. Các phương thức truyền bệnh ký sinh trùng ở động vật sang người có liên quan mật thiết đến vấn đề sinh học và chu kỳ phát triển của ký sinh trùng gây bệnh. Ngoài ra chúng cũng liên quan đến cách sinh sống, tập quán sinh hoạt, thậm chí đến cả nghề nghiệp của người bệnh trong cuộc sống cộng đồng. Thông thường để chẩn đoán một loại bệnh, các nhà khoa học thường căn cứ vào 3 yếu tố cơ bản là dịch tễ, lâm sàng và xét nghiệm. Vì vậy khi chẩn đoán khả năng gây bệnh của ký sinh trùng động vật truyền sang người cũng cần căn cứ vào các yếu tố này, trong đó yếu tố dịch tễ cần được khai thác kỹ để định hướng cho việc chẩn đoán trước khi khám lâm sàng phát hiện triệu chứng và thực hiện các xét nghiệm cần thiết. Khuyến nghị Hiện nay bệnh động vật truyền sang người đang được các nhà khoa học và cộng đồng người dân quan tâm, trong đó có bệnh động vật ký sinh. Bệnh giun sán ở người là bệnh ký sinh trùng đã được Tổ chức Y tế Thế giới thường gọi là “bệnh bị lãng quên”. Vì vậy bệnh ký sinh trùng ở động vật truyền sang người gọi là bệnh động vật ký sinh cũng không nên để “tiếp tục bị lãng quên” vì mục tiêu chăm sóc, bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
|
TRANG CHỦ
