 |
| Đơn bào Cryptosporidium gây bệnh ở người (ảnh internet) |
Đơn bào Cryptosporidium gây bệnh ở người
Bò và một số loại động vật có xương sống khác như ngựa, cừu, khỉ, mèo, chó... là nguồn bệnh lây nhiễm đơn bào Cryptosporidium cho con người; trong đó bò là nguồn lây nhiễm quan trọng. Mặc dù tỷ lệ nhiễm loại đơn bào này ở nước ta còn thấp nhưng hiện nay đang phải đối mặt với sự lan truyền mầm bệnh do ngành chăn nuôi bò sữa ngày càng phát triển với các giống bò nhập khẩu; đồng thời tỷ lệ bệnh nhân AIDS cũng đang gia tăng nên sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho bệnh nhiễm trùng cơ hội xuất hiện, trong đó có đơn bào Cryptosporidium gây bệnh cần được quan tâm.
Đặc điểm của đơn bào Cryptosporidium Bệnh do đơn bào Cryptosporidium gây ra phân bố ở nhiều nước trên thế giới, đây là một bệnh từ động vật lây sang người và có tính chất lưu hành mạnh. Các loại động vật có xương sống như bò, ngựa, cừu, khỉ, mèo, chó...; đặc biệt bò là nguồn lây nhiễm quan trọng liên quan đến sự lan truyền bệnh cho con người. Ngoài ra, người còn có thể nhiễm loại đơn bào này do ăn phải rau, quả có nang kén hoặc nhiễm trực tiếp khi tiếp xúc với động vật là nguồn bệnh. Các nhà khoa học cũng đã ghi nhận các động vật có vú và một số loài chim còn non và mới sinh như bê, cừu non, lợn con từ 1 đến 3 tuần tuổi; đặc biệt là những con không được bú sữa non của mẹ là nguồn bệnh nguy hiểm truyền đơn bào Cryptosporidium. Đơn bào Cryptosporidium có 11 loài thuộc lớp trùng bào tử Cryptosporidies, lớp phụ Coccidia phân bố rộng khắp nơi trên thế giới. Ở Việt Nam, ở đối tượng trẻ em bị mắc bệnh tiêu chảy ghi nhận có tỷ lệ nhiễm đơn bào Cryptosporidium khá cao. Chúng có thể tấn công trên những người bị suy giảm miễn dịch cũng như người khỏe mạnh, nhất là trẻ em và cũng thường gặp ở bệnh nhân AIDS và được xem là một bệnh nhiễm ký sinh trùng cơ hội. Cryptosporidium có kích thước nhỏ từ 3 đến 6µm, kích thước thay đổi tùy theo các giai đoạn phát triển của vòng đời. Thể nang trứng hay gặp ở trong phân, đã có bào tử ngay sau khi mới thải ra. Bào tử chứa 4 thoi trùng trần trụi trong những nang bào tử. Vòng đời sinh học của đơn bào Cryptosporidium trải qua 6 giai đoạn phát triển chính với 2 hình thức sinh sản vô tính và hữu tính gồm giai đoạn thoát kén khi các nang bào tử nhiễm qua đường tiêu hóa vào ruột và giải phóng ra các thoi trùng để tiếp tục phát triển; giai đoạn phát triển trứng là giai đoạn sinh sản vô tính được thực hiện ở tế bào biểu mô ruột; giai đoạn phát triển giao tử sẽ bắt đầu hình thành các giao tử đực và giao tử cái; giai đoạn thụ tinh là giai đoạn sinh sản hữu tính có sự kết hợp giữa giao tử đực và giao tử cái để hình thành nang trứng; giai đoạn phát triển nang trứng sau khi các nang trứng hình thành để tiếp tục phát triển thành nang bào tử; giai đoạn phát triển bào tử là giai đoạn cuối cùng để bắt đầu hình thành các thoi trùng có khả năng gây nhiễm từ các nang bào tử ở trong nang trứng.  | Chu kỳ phát triển của đơn bào Cryptosporidium (ảnh internet) |
Triệu chứng bệnh lý do đơn bào gây nên Trong một thời gian dài, vai trò gây bệnh của đơn bào Cryptosporidium không được xác định và đánh giá đúng mức do chúng thường ký sinh ở mô ruột đoạn hồi tràng tại vị trí cạn trên bề mặt. Các nhà khoa học đã cho rằng đơn bào này chỉ gây bệnh khi có sự nhiễm virus phối hợp với Rotavirus, Coronavirus... Lúc đó đơn bào Cryptosporidium sẽ trở nên độc tính và gây ra những rối loạn trầm trọng, nhất là đối với những người bị suy giảm miễn dịch, suy dinh dưỡng... Đây là những yếu tố thuận lợi để đơn bào này có khả năng gây bệnh cho người. Thực tế cho thấy bệnh thường gặp ở những người có hệ thống lympho T bị suy giảm do nguyên nhân nhiễm virus, những người bị mắc bệnh AIDS, các đối tượng đồng tính luyến ái, trẻ em suy dinh dưỡng... Đồng thời bệnh cũng có thể xảy ra khi có tình trạngnhiễm phối hợp với các loại virus khác, những người ăn phải rau quả có nhiễm nang kén bào tử từ phân các loại súc vật có kén đơn bào Cryptosporidium. Yếu tố này được giải thích các trường hợp bệnh nhân không bao giờ tiếp xúc với các loại động vật nhưng có khi vẫn bị mắc bệnh. Về bệnh lý, ngoài thể bệnh thông thường điển hình hay gặp ở ruột, các nhà khoa học cũng đã thông báo có một vài trường hợp bệnh nhân có biểu hiện bệnh lý ở đường hô hấp. Đơn bào Cryptosporidium gây bệnh điển hình ở ruột có những triệu chứng khác biệt ở người bình thường và người có cơ địa đặc biệt. Đối với người bình thường, chỉ có biểu hiện triệu chứng lâm sàng nhẹ. Sau thời gian ủ bệnh từ 4 đến 12 ngày, bệnh nhân có triệu chứng đi tiêu chảy ở mức độ vừa, sốt nhẹ hoặc không sốt; ít có hoặc không có dấu hiệu đau bụng và bệnh tự khỏi trong vòng từ 1 đến 2 tuần. Đối với người có cơ địa đặc biệt như bị suy giảm miễn dịch bẩm sinh, người mắc bệnh AIDS, trẻ em suy dinh dưỡng... thường có triệu chứng đi tiêu chảy rầm rộ giống kiểu tiêu chảy do mắc bệnh tả. Bệnh nhân đi tiêu chảy trong ngày từ 6 đến 25 lần và kéo dài nhiều tháng; kèm theo đau bụng, sốt, mất nước, kém hấp thu, cơ thể gầy còm... Có trường hợp phát hiện bị viêm túi mật, viêm phổi...  | Đơn bào Cryptosporidium tấn công niêm mạc ruột (ảnh internet) |
Chẩn đoán và điều trị bệnh Việc chẩn đoán bệnh dựa vào các triệu chứng biểu hiện lâm sàng thường không có giá trị. Chẩn đoán xác định bệnh chủ yếu căn cứ vào kết quả xét nghiệm phân tìm ký sinh trùng đơn bào ở trong phân bằng các phương pháp nhuộm Aumarin huỳnh quang hoặc nhuộm Ziell Nellsen cải tiến. Các phương pháp soi tươi, nhuộm iode... thường khó phát hiện. Ngoài ra, cũng có thể xét nghiệm các bệnh phẩm khác như dịch tá tràng, dịch mật, dịch hút phế quản để chẩn đoán bệnh do nhiễm đơn bào Cryptosporidium. Việc điều trị bệnh hiện nay chưa có thuốc đặc hiệu có hiệu quả. Một số nhà khoa học đã sử dụng thuốc spiramycin để điều trị và ghi nhận cũng có tác dụng đối với bệnh. Tuy nhiên chủ yếu vẫn là điều trị triệu chứng. Khuyến nghị Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo mặc dù bệnh do đơn bào Cryptosporidium gây nên phân bố khá rộng rãi ở khắp các nơi trên thế giới nhưng cũng có thể là một bệnh bị lãng quên như một số bệnh ký sinh trùng khác. Ở nước ta, các nhà khoa học đã điều tra ở những bệnh nhân trẻ em bị bệnh tiêu chảy ở cả miền Bắc lẫn miền Nam đều ghi nhận tỷ lệ nhiễm đơn bào Cryptosporidium khá cao; ngoài ra chúng có thể tấn công gây bệnh ở những người có cơ địa suy giảm miễn dịch, bệnh nhân AIDS như là một bệnh ký sinh trùng cơ hội. Đồng thời đây cũng là một bệnh từ động vật lây sang người nên cần quan tâm để phát hiện, chẩn đoán và xử trí phù hợp mặc dù hiện nay chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Việc truyền thông giáo dục sức khỏe, bảo đảm an toàn khi tiếp xúc với động vật mang nguồn bệnh, vệ sinh ăn uống để phòng bệnh vẫn là vấn đề cần thiết nhất.
|
TRANG CHỦ
