|
Thông tin cập nhật về phòng chống bệnh giun chỉ bạch huyết của WHO
Cập nhật tháng 3/2014. WHO- Bệnh giun chỉ bạch huyết, với tên gọi phổ biến là bệnh phù chân voi, là một bệnh nhiệt đới bị lãng quên (neglected tropical disease), nhiễm trùng thường xảy ra khi ký sinh trùng giun chỉ được truyền sang người thông qua muỗi và thường mắc phải trong thời thơ ấu gây thiệt hại ẩn dấu với hệthống bạch huyết. Biểu hiện bệnh (the disease)Bệnh giun chỉ bạch huyết (lymphatic filariasis), với tên gọi phổ biến là bệnh phù chân voi, là một bệnh nhiệt đới bị lãng quên (neglected tropical disease). Nhiễm trùng thường xảy ra khi ký sinh trùng giun chỉ được truyền sang người thông qua muỗi. Nhiễm trùng thường mắc phải trong thời thơ ấu gây thiệt hại ẩn dấu với hệ thống bạch huyết. Các biểu hiện đau đớn và biến dang sâu sắc của bệnh có thể nhìn thấy, phù hạch bạch huyết, phù chân voi và bìu sưng xảy ra sau này trong cuộc sống và dẫn đến tàn tật vĩnh viễn. Những bệnh nhân này không chỉ bị tàn tật về mặtthể chất mà còn bị thiệt hại về tinh thần, xã hội và tài chính đóng góp tới sự kỳ thị và nghèo đói.Hiện nay, hơn 1,4 tỷ người tại 73 quốc gia đang sinh sống ở những nơi giun chỉ bạch huyết lan truyền và có nguy cơ bị lây nhiễm. Khoảng 80% trong số những người này đang sống trong 10 quốc gia sau đây Bangladesh, Cộng hòa Dân chủ Congo, Ethiopia, Ấn Độ, Indonesia, Myanmar, Nigeria, Nepal, Philippines và Tanzania. Trên toàn cầu, ước tính có khoảng 25 triệu người bị mắc bệnh ở bộ phận sinh dục và hơn 15 triệu người đang bị ảnh hưởng với phù hạch bạch huyết. Loại trừ giun chỉ bạch huyết (Eliminating lymphatic filariasis) có thể ngăn ngừa sự đau khổ không cần thiết và góp phần xoá đói giảm nghèo.Nguyên nhân và sự lan truyền (cause and transmission)Giun chỉ bạch huyết là do bị nhiễm ký sinh trùng được phân loại là loài giun tròn (giun tròn) thuộc họ Filariodidea, có 3 loại giun chỉ giống như sợi chỉ: Wuchereria bancrofti gây 90% các trường hợp, Brugia malayi gây ra hầu hết các trường hợp còn lại, B.timori cũng gây bệnh. Giun trưởng thành (adult worms) nghỉ trong hệ bạch huyết và làm gián đoạn hệ thống miễn dịch, giun có thể sống trung bình từ 6-8 năm và trong thời gian sống của chúng, giun đẻ ra hàng triệu ấu trùng chưa trưởng thành (immature larvae) lưu thông trong máu. Muỗi bị nhiễm ấu trùng chưa trưởng thành (microfilariae) bằng cách hút máu một vật chủ bị nhiễm bệnh. Các ấu trùng trưởng thành thành ấu trùng lây nhiễm ở trong muỗi, khi muỗi bị nhiễm đốt người bị nhiễm thì ấu trùng ký sinh trùng trưởng thành lắng đọng trên da từ nơi đó chúng có thể nhập vào cơ thể. Ấu trùng sau đó di chuyển đến các mạch bạch huyết, nơi đó chúng phát triển thành giun trưởng thành, do đó tiếp tục một chu kỳ lây truyền. Giun chỉ bạch huyết được truyền bởi các loại muỗi khác nhau ví dụ như muỗi Culex, phổ biến rộng rãi trên khắp các vùng đô thị và bán đô thị; Anopheles chủ yếu ở khu vực nông thôn, và Aedes, chủ yếu ở hòn đảo lưu hành ở Thái Bình Dương. Các triệu chứng (Symptoms)Nhiễm giun chỉ bạch huyết liên quan đến tình trạng bênh lý không có triệu chứng (asymptomatic), cấp tính và mãn tính (acute, and chronic conditions). Phần lớn các ca nhiễm bệnh không có triệu chứng, không có dấu hiệu nhiễm trùng ỏ bên ngoài. Các ca bệnh không có triệu chứng này vẫn gây tổn thương cho hệ thống bạch huyết và thận cũng như làm thay đổi hệ thống miễn dịch của cơ thể. Đợt cấp của viêm tại chỗ liên quan đến da, các hạch bạch huyết và mạch bạch huyết thường đi kèm với các phù chân voi hoặc phù hạch bạch huyết mãn tính (chronic lymphoedema or elephantiasis). Một số trong những đợt cấp này là do phản ứng miễn dịch của cơ thể với ký sinh trùng, tuy nhiên hầu hết dẫn đến nhiễm trùng da do vi khuẩn nơi hệ thống phòng thủ bình thường một phần bị mất do tổn thương bạch huyết bên dưới (underlying lymphatic damage). Khi giun chỉ bạch huyết phát triển thành bệnh mãn tính, nó dẫn đến phù hạch bạch huyết (sưng mô) hoặc phù chân voi (dày da/dày mô) của chân tay và dái nước (bìu sưng). Sự liên quan đến ngực và cơ quan sinh dục là phổ biến. Dị tật cơ thể như vậy dẫn đến sự kỳ thị xã hội, cũng như khó khăn về tài chính do mất thu nhập và tăng chi phí y tế. Những gánh nặng kinh tế xã hội về sự cô lập và nghèo đói là rất lớn Đáp ứng của Tổ chức Y tế thế giới (WHO's response)Nghị quyết 50.29 của Đại hội đồng Y tế thế giới (World Health Assembly) khuyến cáo các nước thành viên loại trừ giun chỉ bạch huyết như là một vấn đề y tế công cộng. Đáp lại, WHO đưa ra Chương trình loại trừ giun chỉ bạch huyết trên toàn cầu (Global Programme to Eliminate Lymphatic Fliariasis-GPELF) vào năm 2000 với mục đích loại trừ căn bệnh này như là một vấn đề y tế công cộng. Trong năm 2012, lộ trình về các bệnh nhiễm khuẩn của WHO tái khẳng định đích đến nhằm loại trừ bệnh giun chỉ bạch huyết vào năm 2020. Chiến lược của WHO dựa trên 2 thành phần chính: ngăn chặn sự lan truyền thông qua điều trị quy mô lớn hàng năm của tất cả mọi người hội đủ điều kiện sống trong một khu vực lây nhiễm hiện diện (stopping transmission through large-scale annual treatment of all eligible people in an area or region where infection is present); làm giảm những khổ đau do giun chỉ bạch huyết thông qua việc tăng các hoạt động phòng chống tật nguyền và xử lý ca bệnh (alleviating the suffering caused by lymphatic filariasis through increased morbidity management and disability prevention activities).Điều trị quy mô lớn/điều trị hàng loạt (large-scale treatment (mass drug administration)Công tác phòng chống giun chỉ bạch huyết có thể bằng cách ngăn chặn sự lây lan tình trạng gây nhiễm, điều trị quy mô lớn liên quan đến một liều duy nhất 2 loại thuốc được cho hàng năm toàn bộ dân số có nguy cơ theo cách sau: Albendazole (400 mg) cùng với Ivermectin (150-200 mg/kg) hoặc với diethylcarbamazine citrate (DEC) (6 mg/kg). Những loại thuốc hóa trị liệu phòng ngừa này có tác dụng hạn chế với ký sinh trùng trưởng thành nhưng có hiệu quả trong việc làm sạch ấu trùng giun chỉ (microfilariae) từ trong máu và ngăn chặn sự lây lan của ký sinh trùng tới muỗi. Điều trị quy mô lớn tiến hành hàng năm trong vòng từ 4-6 năm, điều trị tất cả những người sống ở những vùng nơi sự lây nhiễm hiện diện có thể làm gián đoạn chu kỳ lan truyền. Đến năm 2012, 56 quốc gia bắt đầu triển khai điều trị quy mô lớn (large-scale treatment) thông qua dùng thuốc hàng loạt (mass drug administration-MDA). Trong số 56 quốc gia đã thực hiện MDA thì có 13 quốc gia đã chuyển sang giai đoạn giám sát sau MDA. Từ năm 2000 đến 2012, hơn 4,4 tỷ liều thuốc điều trị đã được phân phối cho một nhóm đối tượng đích với khoảng 984 triệu người tại 56 quốc gia đã làm giảm đáng kể sự lan truyền ở nhiều nơi. Dữ liệu nghiên cứu gần đây cho thấy việc lan truyền giun chỉ bạch huyết trong nhóm nguy cơ cao đã giảm 43% kể từ khi bắt đầu thực hiện GPELF, lợi ích kinh tế chung của chương trình trong thời gian 2000-2007 ước tính đạt 24 tỷ USD. Xử lý bệnh tật (morbidity management)Xử lý bệnh tật và phòng ngừa khuyết tật là rất quan trọng để cải thiện sức khỏe cộng đồng và cần được lồng ghép đầy đủ vào trong hệ thống y tế. Phẫu thuật có thể làm giảm bớt hầu hết các trường hợp dái nước (hydrocele). Mức độ nghiêm trọng lâm sàng của tình trạng phù hạch bạch huyết và đợt viêm cấp tính có thể được cải thiện bằng cách sử dụng các biện pháp vệ sinh đơn giản, chăm sóc da, tập thể dục và nâng độ cao của tay chân bị ảnh hưởng. GPELF nhằm cung cấp quyền tiếp cận vào một gói chăm sóc tối thiểu cho tất cả mọi người có biểu hiện mãn tính của bệnh giun chỉ bạch huyết trong tất cả các khu vực nơi mà căn bệnh này hiện diện, do đó làm giảm đau khổ và thúc đẩy cải thiện chất lượng cuộc sống. Phòng chống vector (vector control)Phòng chống muỗi là một chiến lược bổ sung với sự hỗ trợ của WHO, nó được sử dụng để làm giảm sự lây truyền của bệnh giun chỉ bạch huyết và các bệnh lây truyền qua muỗi khác. Các biện pháp như màn tẩm hóa chất diệt (insecticide-treated nets) hoặc phun tồn lưu trong nhà (indoor residual spraying) có thể giúp bảo vệ con người tránh bị nhiễm bệnh .
|
TRANG CHỦ
