Bệnh o­nchocerciasis còn được biết đến là bệnh “mù lòa đường sông” nguyên nhân do ký sinh trùng giun chỉ Onchocerca volvulus được lan truyền sang người thông qua ruồi đen đốt thuộc giống Simulium. Các triệu chứng bệnh bao gồm ngứa nghiêm trọng, bệnh ngoài da gây mất thẩm mỹ và suy giảm thị lực, kể cả gây mù vĩnh viễn.

 Hơn 99% số người bị nhiễm bệnh sống ở 31 quốc gia châu Phi; bệnh này cũng tồn tại trong một số ổ dịch ở Mỹ Latin và Yemen. Điều trị trực tiếp cho cộng đồng với thuốc hiệu lực ivermectin là chiến lược chủ yếu để loại bỏ bệnh o­nchocerciasis ở châu Phi, còn ở châu Mỹ chiến lược điều trị là định kỳ sáu tháng điều trị quy mô lớn với ivermectin;Vào tháng 9.2014, Ecuador trở thành quốc gia thứ hai trên thế giới sau Colombia vào năm 2013 đã được tuyên bố không có bệnh o­nchocerciasis sau khi thực hiện thành công các hoạt động loại bỏ bệnh trong nhiều thập kỷ.

Bệnh o­nchocerciasis hay còn được gọi là "mù sông", đây là một bệnh ký sinh trùng gây ra bởi giun chỉ có tên khoa học Onchocerca volvulus truyền qua vết cắn lặp đi lặp lại của ruồi đen (blackflies) giống Simulium spp. nhiễm ký sinh trùng/ ấu trùng. Ruồi sinh sản trong các dòng sông chảy nhanh và suối, chủ yếu ở các làng hẻo lánh gần đất màu mỡ nơi mà người dân sống dựa vào tập quán liên quan đến nông nghiệp. Trong cơ thể người, giun trưởng thành sinh ra ấu trùng (microfilariae), sau đó chúng di chuyển đến cơ quan da, mắt và các cơ quan khác trong cơ thể. Khi ruồi cái đen đốt người bị nhiễm bệnh trong lúc hút máu, thì các ấu trùng phôi xâm nhập vào cơ thể ruồi và chúng tiếp tục phát triển thêm và sau đó được truyền đến các vật chủ người tiếp theo trong quá trình đốt máu tiếp theo.

Các dấu hiệu và triệu chứng

Onchocerciasis là một bệnh ký sinh trùng “ái tính” ở mắt và da. Các triệu chứng được gây ra bởi các ấu trùng microfilariae, các ấu trùng phôi này di chuyển xung quanh cơ thể con người trong các mô dưới da và gây ra phản ứng viêm nghiêm trọng trên nhiều bộ phận cơ quan trên cơ thể người, đặc biệt là khi chúng chết. Người bị nhiễm bệnh có thể thấy các triệu chứng lâm sàng như ngứa nặng và tổn thương da ở các mức độ khác nhau.

Trong hầu hết các trường hợp, các khối u phát triển dưới da. Một số người bị nhiễm bệnh phát triển các tổn thương mắt có thể dẫn đến suy giảm thị lực và mù vĩnh viễn.

Bản đồ phân bố bệnh giun chỉ o­nchocerciasis trên thế giới năm 2014

Phân bố địa lý

Bệnh giun chỉ o­nchocerciasis xảy ra chủ yếu ở các vùng nhiệt đới. Hơn 99% số người bị nhiễm bệnh sống ở 31 quốc gia trong tiểu vùng Sahara châu Phi gồm Angola, Benin, Burkina Faso, Burundi, Cameroon, Cộng hòa Trung Phi, Chad, Cộng hòa Congo, Bờ biển Ngà, Cộng hòa Dân chủ Congo, Equatorial Guinea, Ethiopia, Gabon, Ghana, Guinea, Guinea-Bissau, Kenya, Liberia, Malawi, Mali, Mozambique, Niger, Nigeria, Rwanda, Senegal, Sierra Leone, Nam Sudan, Sudan, Togo, Uganda và Cộng hòa Tanzania. Bệnh cũng đã xuất hiện tại Yemen.

Bệnh o­nchocerciasis cũng đã được phát hiện ở một số nước châu Mỹ Latin gồm Brazil, Guatemala, Mexico và Venezuela (Bolivarian Cộng hòa).

Chương trình phòng chống, kiểm soát và loại trừ bệnh

Bệnh không có vaccine và không có thuốc ngăn ngừa nhiễm O. volvulus..

Giai đoạn từ năm 1974 đến 2002, bệnh o­nchocerciasis đã được kiểm soát ở Tây Phi thông qua Chương trình Kiểm soát bệnh giun chỉ o­nchocerciasis (Onchocerciasis Control Programme - OCP). Chương trình này chủ yếu sử dụng hóa chất phun chống lại ấu trùng ruồi blackfly (kiểm soát véc tơ) bằng trực thăng và máy bay.

Chương trình này được bổ sung bằng việc phân phối thuốc ivermectin quy mô lớn kể từ năm 1989. OCP giảm 40 triệu người bị nhiễm bệnh, ngăn ngừa 600 000 người mù lòa và đảm bảo 18 triệu trẻ em được sinh ra không bị đe dọa bệnh tật và mù lòa. Ngoài ra, 25 triệu ha đất canh tác bị bỏ rơi đã được khai hoang để định cư và sản xuất nông nghiệp, có khả năng nuôi 17 triệu người mỗi năm.

Năm 1995, Chương trình kiểm soát bệnh o­nchocerciasis ở châu Phi (APOC) đã được đưa ra với mục tiêu kiểm soát bệnh o­nchocerciasis tại các nước lưu hành còn lại ở châu Phi. Chiến lược chính đã được thành lập duy trì điều trị trực tiếp cộng đồng bằng ivermectin, và khi thích hợp, kiểm soát véc tơ với các phương pháp môi trường an toàn. Từ năm 2009, APOC chuyển từ chiến lược kiểm soát sang loại bỏ o­nchocerciasis.

Trong năm 2013, hơn 100 triệu điều trị Ivermectin đã được phân phối tại 24 quốc gia APOCnơi các chiến lược điều trị trực tiếp cộng đồng với ivermectin (CDTI) đang được thực hiện, đại diện cho khoảng 60% độ bao phủ điều trị.

Chương trình loại trừ bệnh giun chỉ o­nchocerciasis ở châu Mỹ (The o­nchocerciasis Elimination Program of the Americas - OEPA) đã bắt đầu vào năm 1992 với mục tiêu loại trừ bệnh ở mắt và lan truyền khắp châu Mỹ vào năm 2012 thông qua điều trị quy mô lớn với ivermectin 6 tháng 1 lần. Tất cả 13 trung tâm đã đạt được độ bao phủ hơn 85% vào năm 2006 và lan truyền bị gián đoạn xảy ra ở 10 trong 13 trung tâm dịch vào cuối năm 2011.

Sau khi thành công điều trị cộng đồng trên quy mô lớn ở các khu vực bị ảnh hưởng với sự hỗ trợ của các đối tác quốc tế, Colombia và Ecuador đã có thể ngăn chặn sự lan truyền bệnh tương ứng trong năm 2007 và 2009. Guatemala và Mexico cũng đã có thể ngăn chặn lan truyền bệnh trong nỗ lực xóa bỏ vào năm 2011. Hiện tại các nổ lực loại bỏ đang tập trung vào những người Yanomami sống ở Brazil và Venezuela (Bolivarian Cộng hòa).

Ngày 05 tháng 4 năm 2013, Tổng giám đốc của TCYTTG đã đưa ra một bức thư chính thức xác nhận rằng Colombia đã đạt được mục tiêu loại bỏ bệnh o­nchocerciasis. Tổng thống Colombia công bố công khai xác minh này của TCYTTG trong một buổi lễ được tổ chức tại Bogota vào ngày 29 tháng 7 năm 2013. Colombia là quốc gia đầu tiên trên thế giới được xác nhận và tuyên bố không có bệnh o­nchocerciasis của TCYTTG. Sau đó, Ecuador là quốc gia thứ hai được khai báo không có bệnh mù lòa đường sông vào ngày 29 tháng 9 năm 2014.

Điều trị

TCYTTG khuyến cáo điều trị bệnh o­nchocerciasis với ivermectin ít nhất một năm một lần trong khoảng 10-15 năm. Nơi O. volvulus cùng tồn tại với Loa loa, một loài ký sinh trùng giun chỉ khác lưu hành ở Cameroon, Cộng hòa Trung Phi, Congo, Cộng hòa Dân chủ Congo, Nigeria và Nam Sudan, nó được khuyến khích làm theo Ủy ban Chuyên gia Mectizan (MEC) / khuyến nghị APOC cho việc quản lý các tác dụng phụ nghiêm trọng có thể xảy ra.

Đáp ứng của WHO

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) là cơ quan thực hiện APOC. Các văn phòng TCYTTG ở khu vực châu Phi, giám sát quản lý APOC, trong khi trụ sở TCYTTG cung cấp hỗ trợ nghiên cứu kỹ thuật, hoạt động và quản lý. Thông qua quan hệ đối tác OEPA, TCYTTG hợp tác với các nước lưu hành bệnh và đối tác quốc tế. Hiện nay, WHO đang chuẩn bị đưa ra một chương trình loại trừ bệnh này ở quốc gia Yemen phối hợp với Bộ Y tế, Ngân hàng Thế giới và các đối tác quốc tế khác.

Các nội dung khác »

---

• Tiếp cận mô hình One-Health trong phòng chống bệnh ấu trùng giun đũa chó, mèo Toxocara spp. ở người (26/04/2024)
• Cập nhật về nghiên cứu lây truyền của ấu trùng giun đũa chó, mèo (Phần 2-Hết) (06/03/2024)
• Cập nhật về nghiên cứu lây truyền của ấu trùng giun đũa chó, mèo (Phần 1) (29/02/2024)
• Quản lý điều dưỡng bệnh giun kim (Enterobiasis) do Enterobius vermicularis (Phần 2-Hết) (02/01/2024)
• Quản lý điều dưỡng bệnh giun kim (Enterobiasis) do Enterobius vermicularis (Phần 1) (31/12/2023)
• Điều trị nội khoa và ngoại khoa trong bệnh lý ấu trùng giun đầu gai Gnathostoma spp. ở người (Phần 2) (14/09/2023)
• Điều trị nội khoa và ngoại khoa trong bệnh lý ấu trùng giun đầu gai Gnathostoma spp. ở người (Phần 1) (12/09/2023)
• Phần 2: Cập nhật hướng dẫn về chẩn đoán và điều trị bệnh giun phổi chuột thần kinh-neuroangiostrongyliasis (28/03/2023)
• Phần 1: Cập nhật hướng dẫn về chẩn đoán và điều trị bệnh giun phổi chuột thần kinh-neuroangiostrongyliasis (27/03/2023)
• Nhiễm giun truyền qua đất: Thông tin cập nhật về phân bố, tỷ lệ nhiễm , sự lan truyền, triệu chứng và các khuyến nghị của WHO (07/07/2020)
• Phần 5: Tổng hợp các nghiên cứu về bệnh do ấu trùng giun đũa chó/ mèo ở người (21/06/2019)
• Phần 3: Tổng hợp các nghiên cứu về bệnh do ấu trùng giun đũa chó/ mèo ở người (21/06/2019)
• Phần 4: Tổng hợp các nghiên cứu về bệnh do ấu trùng giun đũa chó/ mèo ở người (20/06/2019)
• Phần 2: Tổng hợp các nghiên cứu về bệnh do ấu trùng giun đũa chó/ mèo ở người (18/06/2019)
• Phần 1: Tổng hợp các nghiên cứu về bệnh do ấu trùng giun đũa chó/ mèo ở người (15/06/2019)