|
Thông tin cập nhật của WHO về giun chỉ bạch huyết
Thông tin cập nhật tháng 5/2015 của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) về giun chỉ bạch huyết (Lymphatic filariasis). Fact sheet N°102. Bệnh giun chỉ bạch huyết còn gọi là phù voi, là một bệnh nhiệt đới bị lãng quên. Nhiễm trùng xảy ra khi ký sinh trùng giun chỉ được truyền sang người qua muỗi, thường bị mắc phải trong thời thơ ấu gây ra tổn thương tiềm ẩn cho hệ thống bạch huyết. Bệnh giun chỉ bạch huyết (The disease)Các biểu hiện có thể nhìn thấy là đau đớn và biến dạng rõ, sưng hạch bạch huyết, phù voi và sưng bìu xảy ra sau này trong cuộc sống và dẫn đến thương tật vĩnh viễn. Những bệnh nhân này không chỉ tàn tật về mặt thể xác mà còn bị tổn thương về tinh thần, xã hội và tài chính góp phần vào sự kỳ thị và nghèo đói. Hiện nay, 1,23 tỷ người ở 58 quốc gia đang sống ở những vùng mà bệnh giun chỉ bạch huyết lan truyền và có nguy cơ bị nhiễm bệnh. Khoảng 80% trong số những người này đang sinh sống tại 10 quốc gia sau đây: Bangladesh, Côte d'Ivoire, Cộng hòa Dân chủ Congo, Ấn Độ, Indonesia, Myanmar, Nigeria, Nepal, Philippines và Cộng hòa Thống nhất Tanzania. Trên toàn cầu, ước tính có khoảng 25 triệu đàn ông chịu đau khổ vì bệnh gây ra ở đường sinh dục và hơn 15 triệu người đang bị ảnh hưởng với phù hạch bạch huyết, loại trừ bệnh giun chỉ bạch huyết có thể ngăn chặn sự đau khổ không cần thiết và góp phần vào việc giảm nghèo. Nguyên nhân và sự lan truyền (Cause and transmission)Bệnh giun chỉ bạch huyết là bệnh do nhiễm ký sinh trùng được phân loại như là giun tròn (roundworms) thuộc họ Filariodidea, có 3 loại giun chỉ giống như sợi chỉ là Wuchereria bancrofti, chịu trách nhiệm 90% các trường hợp, Brugia malayi gây ra hầu hết các ca bệnh còn lại và B.timori cũng gây bệnh.Giun trưởng thành cư trú trong hệ bạch huyết và phá hủy hệ thống miễn dịch,những con giun này có thể sống trung bình 6-8 năm và trong suốt cuộc đời của chúng, sản xuất hàng triệu vi ấu trùng (ấu trùng chưa trưởng thành) và lưu thông trong máu.Muỗi bị nhiễm vi ấu trùng bằng cách hút máu khi đốt máu một vật chủ bị nhiễm bệnh, vi ấu trùng phát triển thành ấu trùng có khả năng gây nhiễm trong muỗi,khi muỗi bị nhiễm bệnh đốt người, ấu trùng ký sinh trùng trưởng thành được đọng lại trên da từ đó chúng có thể xâm nhập vào cơ thể. Ấu trùng sau đó di chuyển đến các mạch bạch huyết, nơi đó chúng phát triển thành giun trưởng thành, và như vậy tiếp tục một chu kỳ lây truyền. Bệnh giun chỉ bạch huyết được lây truyền bởi các loài muỗi khác nhau như Culex là loài phổ biến rộng rãi trên khắp các khu vực thành thị và bán đô thị, muỗi Anopheles chủ yếu ở khu vực nông thôn và Aedes, chủ yếu là ở các đảo lưu hành ở Thái Bình Dương. Triệu chứng (Symptoms)Nhiễm giun chỉ bạch huyết liên quan đến các tình trạng bệnh lý không có triệu chứng, cấp tính và mãn tính,phần lớn các ca nhiễm là không có triệu chứng cho thấy không có dấu hiệu nhiễm trùng biểu hiện ra bên ngoài. Các ca nhiễm không triệu chứng này vẫn gây ra thương tổn cho hệ thống bạch huyết và thận cũng như làm thay đổi hệ thống miễn dịch của cơ thể. Đợt cấp của viêm tại chỗ liên quan đến da, các hạch bạch huyết và mạch bạch huyết thường đi kèm với phù hạch bạch huyết mãn tính hoặc phù voi. Một số trong các đợt cấp này là do phản ứng miễn dịch của cơ thể với ký sinh trùng, tuy nhiên hầu hết là do nhiễm khuẩn da nơi mà hệ thống phòng thủ bình thường đã bị giảm một phần do tổn thương bạch huyết bên dưới. Khi bệnh giun chỉ bạch huyết phát triển thành bệnh mãn tính, nó dẫn đến phù hạch bạch huyết (phù nề mô) hoặc chân voi (dày da/dày mô) của chân tay và đái nước (bìu sưng). Sự liên quan đến ngực và cơ quan sinh dục là phổ biến, những dị tật cơ thể như vậy dẫn đến sự kỳ thị xã hội cũng như khó khăn tài chính do mất thu nhập và tăng chi phí y tế, những gánh nặng kinh tế xã hội do bị cách ly và nghèo đói là rất lớn. Đáp ứng của Tổ chức y tế thế giới (WHO's response)Nghị quyết 50.29 của Đại Hội Đồng Y tế thế giới (WHA) khuyến khích các nước thành viên loại trừ bệnh giun chỉ bạch huyết như một vấn đề y tế công cộng. Đáp ứng vấn đề này, WHO phát động Chương trình Loại trừ bệnh giun chỉ bạch huyết trên toàn cầu(Global Programme to Eliminate Lymphatic Filariasis_GPELF) vào năm 2000 với mục đích loại trừ bệnh này như là một vấn đề y tế công cộng. Trong năm 2012, Lộ trình về các bệnh không lây nhiễm của WHO tái khẳng định mục tiêu để đạt được loại trừ vào năm 2020. Chiến lược của WHO dựa trên 2 thành tố chính là làm ngừng sự lan truyền thông qua điều trị quy mô lớn hàng năm cho tất cả mọi người hội đủ điều kiện trong một khu vực hoặc vùng nơi có sự hiện diện ca bệnh và làm giảm bớt những khổ đau do giun chỉ bạch huyết thông qua tăng cường việc xử lý ca bệnh và các hoạt động phòng ngừa khuyết tật.Điều trị quy mô lớn (hóa trị dự phòng) (Large-scale treatment (preventive chemotherapy)Loại trừ bệnh giun chỉ bạch huyết là có thể bằng cách ngăn chặn sự lây lan của nhiễm trùng, điều trị quy mô lớn bao gồm một liều duy nhất 2 viên thuốc được cho uống hàng năm cho toàn bộ dân số nguy cơ theo cách sau: albendazole (400 mg)cùng với ivermectin (150-200 mcg/kg) hoặc với diethylcarbamazine citrate (DEC) (6 mg/kg), những loại thuốc này có tác dụng hạn chế trên ký sinh trùng trưởng thành nhưng làm biến mất vi ấu trùng giun chỉ một cách hiệu quả rõ ràng khỏi dòng máu và ngăn chặn sự lây lan của ký sinh trùng tới muỗi. Chiến lược điều trị quy mô lớn được khuyến cáo này, được gọi là hóa trị dự phòng, tiến hành hàng năm trong vòng 4-6 năm có thể làm gián đoạn chu trình lây lan. Khi bắt đầu GPELF, 81 quốc gia được coi là lưu hành bệnh giun chỉ bạch huyết. Số liệu dịch tễ tiếp tục chỉ ra rằng hóa trị dự phòng là không cần thiết ở 9 quốc gia. Từ năm 2000 đến năm 2013, hơn 5 tỷ viên thuốc đã được phân phát cho một nhóm quần thể đích với khoảng 984 triệu người tại 56 quốc gia, làm giảm đáng kể sự lan truyền ở nhiều nơi. Dữ liệu nghiên cứu gần đây cho thấy việc lan truyền bệnh giun chỉ bạch huyết ở nhóm nguy cơ cao đã giảm 43% kể từ khi bắt đầu GPELF. Lợi ích kinh tế tổng thể của chương trình trong thời gian 2000-2007 ước đạt 24 tỷ đô la. Hiện tại 73 quốc gia được coi là lưu hành bệnh và 17 trong số đó đã thực hiện thành công các chiến lược được khuyến nghị và đang được giám sát để chứng minh việc loại trừ đã đạt được. Tuy nhiên, hóa trị liệu phòng ngừa không được phân phối đến tất cả các khu vực lưu hành và 28 quốc gia không đi đúng hướng để đạt được mục tiêu loại trừ và dừng điều trị vào năm 2020. Xử lý tỷ lệ mắc bệnh (Morbidity management) Xử lý tỷ lệ ca mắc và phòng ngừa khuyết tật là rất quan trọng trong việc cải thiện sức khỏe cộng đồng và cần được lồng ghép hoàn toàn vào hệ thống y tế để đảm bảo tính bền vững. Phẫu thuật có thể làm giảm bớt hầu hết các ca dái nước. Mức độ lâm sàng nghiêm trọng của phù hạch bạch huyết và các đợt viêm cấp tính có thể được cải thiện bằng cách sử dụng các biện pháp đơn giản về vệ sinh, chăm sóc da, tập thể dục, và nâng độ cao của chi bị ảnh hưởng. Những người bị phù hạch bạch huyết phải có quyền tiếp cận vào chăm sóc liên tục trong suốt cuộc đời của họ, cả nhằm xử lý ệnh và ngăn chặn sự tiến triển đến giai đoạn tiến triển hơn. GPELF nhằm mục đích cung cấp việc tiếp cận đến một gói chăm sóc tối thiểu cho mọi người có các biểu hiện mãn tính liên quan đến bệnh giun chỉ bạch huyết trong tất cả các khu vực nơi mà bệnh được phát hiện, do đó làm giảm đau khổ và cải thiện chất lượng cuộc sống của họ. Thành công trong năm 2020 sẽ đạt được nếu bệnh nhân có quyền tiếp cận vào gói chăm sóc tối thiểu như điều trị cho các đợt viêm hạch bạch huyết thượng thận (adenolymphangitis_ADL); hướng dẫn trong việc áp dụng các biện pháp đơn giản để xử lý phù hạch bạch huyết và dái nước để ngăn chặn sự tiến triển của phù hạch bạch huyết và suy nhược, các đợt viêm của ADL; phẫu thuật dái nước (hydrocele surgery); điều trị bằng các loại thuốc kháng giun chỉ để tiêu diệt số ấu trùng và số giun còn lại bởi hóa trị phòng ngừa hoặc điều trị cá nhân. Phòng chống vector (Vector control) Phòng chống muỗi là một chiến lược bổ sung khác được hỗ trợ bởi WHO,nó được sử dụng để làm giảm sự lây truyền của bệnh giun chỉ bạch huyết và các bệnh lây truyền khác qua muỗi. Các biện pháp như màn tẩm hóa chất diệt hoặc phun tồn lưu trong nhà có thể giúp bảo vệ con người tránh bị nhiễm bệnh. Trong một số nơi, phòng chống vector mà không có hóa trị liệu phòng ngừa đã loại trừ bệnh giun chỉ bạch huyết.
|
TRANG CHỦ
