|
Cần biết về miễn dịch chủ động và thụ động
Khi tác nhân gây bệnh xâm nhập vào cơ thể con người, một loạt các cơ chế bảo vệ sẽ xảy ra để tạo nên khả năng chống lại sự nhiễm bệnh, đồng thời giúp cơ thể có được tính miễn dịch để bảo vệ cho những lần mầm bệnh tiếp tục xâm nhập sau đó. Để tạo ra khả năng bảo vệ, có hai phương pháp gây miễn dịch là miễn dịch chủ động và miễn dịch thụ động. Cần hiểu vấn đề này để biết rõ phương pháp bảo vệ cần thiết. Miễn dịch chủ động Đây là loại miễn dịch được tạo thành từ kháng nguyên của các vi sinh vật hoặc độc tố của chúng khi được sử dụng, đó chính là các loại vắc-xin phòng bệnh. Mũi tiêm chủng đầu tiên cho người chưa bao giờ tiếp xúc với kháng nguyên sẽ gây ra sự đáp ứng miễn dịch thường là IgM (immunoglobulin M). Tùy thuộc vào khả năng đáp ứng và khoảng cách thời gian tiêm chủng mũi thứ hai sẽ kích thích sự đáp ứng miễn dịch nhanh hơn và thường là IgG (immunoglobulin G) với mức độ cao hơn. Một số loại vắc-xin gây đáp ứng miễn dịch qua trung gian của tế bào như loại vắc-xin BCG (Bacillus Calmette-Guérin) phòng bệnh lao. Sau khi tiêm đủ các mũi vắc-xin cơ bản, tính miễn dịch sẽ duy trì ở mức cao trong nhiều tháng hoặc nhiều năm và cho dù lượng kháng thể có thể giảm xuống nhưng cơ chế miễn dịch ở nhiều trường hợp vẫn rất nhạy cảm, giúp cơ thể có đáp ứng rất nhanh khi tiếp xúc lại với mầm bệnh. Vắc-xin sử dụng để phòng bệnh thường được chế tạo từ vi khuẩn, vi-rút hoặc độc tố của chúng hay được tái tổ hợp từ các kháng nguyên đặc hiệu. Vắc-xin được chế tạo từ vi khuẩn Gồm các loại vắc-xin khác nhau như vắc-xin vi khuẩn bất hoạt, vắc-xin sống giảm độc lực, vắc xin độc tố vi khuẩn được làm giảm độc lực. Vắc-xin vi khuẩn bất hoạt là loại vắc-xin chứa toàn bộ vi sinh vật đã bị bất hoạt như vắc-xin ho gà và vắc-xin thương hàn tiêm hoặc chỉ chứa các kháng nguyên đặc hiệu của vi khuẩn như vắc-xin chống phế cầu, não mô cầu và bệnh nhiễm Hib (hemophilus influenzae type b). Một số vắc-xin bất hoạt có các tá chất làm tăng cường đáp ứng kháng thể như phosphat hoặc hydroxit nhôm trong các vắc-xin hấp phụ chống bạch hầu, ho gà, uốn ván hoặc vắc-xin kết hợp bạch hầu - uốn ván. Vắc-xin sống giảm độc lực như vắc-xin BCG phòng bệnh lao, vắc-xin phòng bệnh thương hàn uống... Vắc-xin được chế tạo từ độc tố của vi khuẩn đã được làm giảm độc lực như vắc-xin bạch hầu, vắc-xin uốn ván... 
Tiêm chủng vắc-xin phòng bệnh để gây miễn dịch chủ động (ảnh minh họa)
Vắc-xin được chế tạo từ vi-rút Gồm các loại vắc-xin khác nhau như vắc-xin chứa toàn bộ vi-rút, vắc-xin vi-rút sống giảm độc lực, vắc-xin tái tổ hợp. Vắc-xin chứa toàn bộ vi-rút như vắc-xin bại liệt, kể cả vắc-xin bại liệt dạng tiêm và vắc-xin chống viêm gan A hoặc vắc-xin chứa kháng nguyên đặc hiệu như vắc-xin cúm và viêm gan B. Vắc-xin vi-rút sống giảm độc lực như vắc-xin sởi, quai bị, thủy đậu và bại liệt. Các vắc-xin này kích thích sự đáp ứng miễn dịch qua trung gian tế bào tạo ra kháng thể lâu bền chỉ sau một liều dùng. Vắc-xin bại liệt uống cần phải dùng 3 liều để gây đáp ứng bảo vệ đối với cả 3 týp gây bệnh. Một tác dụng hỗ trợ quan trọng của vắc-xin bại liệt là thiết lập đáp ứng miễn dịch khu trú tại ruột. Vắc-xin tái tổ hợp được hình thành với sự tiến bộ không ngừng của sinh học phân tử và các cải thiện liên tục nhằm tạo ra các vắc-xin an toàn, có hiệu lực bảo vệ cao. Các công ty sản xuất vắc-xin đã đổi mới công nghệ sản xuất các vắc-xin tái tổ hợp, chỉ lựa chọn các đoạn gen có tính quyết định kháng nguyên cao, sau đó cấy vào các vi sinh vật có khả năng tăng sinh nhanh và nhiều để sản xuất các gen này, tạo ra một vắc-xin tái tổ hợp có độ tinh khiết và tính sinh miễn dịch cao. Các vắc-xin tái tổ hợp đang được sử dụng trên thị trường là loại vắc-xin viêm gan B tái tổ hợp... Miễn dịch thụ động Đây là loại miễn dịch giúp chống lại các tác nhân gây bệnh (IgG) ở trẻ em thường do người mẹ truyền sang nhưng miễn dịch này chỉ tồn tại trong vòng 6 tháng sau khi sinh. Ngoài ra còn có loại miễn dịch thụ động nhân tạo do tiêm globulin miễn dịch lấy từ người hoặc các kháng huyết thanh dị loại; tác dụng bảo vệ thường có tức thì nhưng phụ thuộc liên quan đến liều lượng, có tác dụng kéo dài trong vài tuần, lâu nhất cũng chỉ được từ 5 đến 6tháng với liều 5ml. Có hai loại globulin miễn dịch là globulin miễn dịch thông thường và globulin miễn dịch đặc hiệu. 
Globulin gây miễn dịch thụ động cần có tại cơ sở y tế để sử dụng khi cần (ảnh minh họa)
Globulin miễn dịch thông thường Được lấy từ người, đây là chế phẩm được lấy từ việc trộn huyết thanh người cho máu chứa đựng kháng thể chống vi-rút có hiệu giá tương đương như ở người bình thường. Các globulin miễn dịch thông thường này hay được dùng cho trẻ em bị thiếu hụt hoặc không có gammaglobulin. Các globulin này được sử dụng để bảo vệ những đứa trẻ bị suy giảm miễn dịch khi phơi nhiễm với bệnh sởi và viêm gan A. Globulin miễn dịch đặc hiệu Được sử dụng để bảo vệ các cá thể chống lại bệnh uốn ván, viêm gan B, dại, Rh(D) và thủy đậu. Các globulin này lấy từ việc trộn máu của các bệnh nhân ở thời kỳ đã phục hồi sức khỏe và người cho máu đã được tiêm vắc-xin đầy đủ hoặc từ những người có nồng độ kháng thể cao sau khi sàng lọc. Vì vậy hiệu giá kháng thể của các globulin miễn dịch đặc hiệu này cao hơn so với người bình thường. Ngoài globulin miễn dịch, còn có các kháng huyết thanh gồm huyết thanh kháng nọc rắn và kháng các độc tố. Kháng nọc rắn dùng để điều trị rắn độc và nhện độc cắn... Các kháng độc tố dị loại được sử dụng để điều trị những trường hợp bệnh bạch hầu nặng... Điều cần quan tâm Để bảo vệ sức khỏe con người trước sự xâm nhập của các tác nhân gây bệnh, việc gây miễn dịch chủ động bằng phương pháp tiêm chủng các loại vắc-xin có liên quan là một yêu cầu cần thiết, đặc biệt là đối với trẻ em. Chương trình tiêm chủng mở rộng triển khai thực hiện các loại vắc-xin phòng một số bệnh phổ biến, nguy hiểm với cơ chế gây miễn dịch chủ động đã mang lại hiệu quả khá rõ ràng nên cộng đồng người dân cần quan tâm để tham gia hưởng ứng. Đồng thời, miễn dịch thụ động được tạo thành trong một số trường hợp cũng khá quan trọng, đặc biệt là miễn dịch thụ động nhân tạo; vì vậy các cơ sở y tế nên có sẵn những loại globulin miễn dịch và kháng huyết thanh dị loại để sử dụng khi cần.
|
TRANG CHỦ
