Khi lây truyền bệnh sốt rét giảm và tiến tới mức 0, các ca bệnh có xu hướng khu trú về mặt địa lý (trong các khu vực nhỏ như hộ gia đình và khu lân cận) hoặc về mặt xã hội, giữa những người phơi nhiễm với căn bệnh này tại cùng một thời điểm và địa điểm (chẳng hạn như thông qua một nghề nghiệp chung hoặc đi du lịch chung đến các vùng lưu hànhsốt rét).

Hiện nay, các quốc gia có bệnh sốt rét lưu hành đang nằm ở các điểm khác nhau trên con đường loại trừ bệnh sốt rét. Tốc độ tiến độ loại trừ sốt rét sẽ phụ thuộc vào sức mạnh của hệ thống y tế quốc gia, mức độ đầu tư vào các chiến lược loại trừ bệnh sốt rét và các yếu tố khác, bao gồm các yếu tố sinh học; môi trường; và thực tế xã hội, nhân khẩu học, chính trị và kinh tế của một quốc gia cụ thể.

Một thay đổi dễ thấy khác trong dịch tễ học sốt rét là sự thống trị ngày càng tăng của sốt rét P. vivax. Khi số ca nhiễm P. falciparum tiếp tục giảm, thì P. vivax và những loài khác đã nổi lên như loài chiếm ưu thế tại GMS. Từ năm 2012 đến năm 2022, số ca nhiễm P. vivax đã giảm 48% và đến năm 2017, P. vivax đã vượt qua P. falciparum để trở thành nguyên nhân chính gây bệnh sốt rét ở khu vực GMS.

Trong lịch sử, khu vực Tiểu vùng Sông Mê Kông mở rộng (GMS) từng là điểm nóng về sự xuất hiện tình trạng kháng thuốc chống sốt rét. P. falciparum kháng chloroquine lần đầu tiên xuất hiện ở Campuchia vào cuối những năm 1950, và trong vòng 30 năm, loại thuốc từng có tác dụng mạnh này đã không còn hiệu quả lâm sàng ở các vùng lưu hành bệnh sốt rét trên toàn cầu.

Tại Việt Nam, Chiến lược “1-3-7” đã được điều chỉnh cho phù hợp với tình hình thực tế và tính khả thi tại các địa phương. Từ năm 2016, “Hướng dẫn quốc gia về Giám sát và Phòng chống sốt rét” được ban hành bởi Bộ Y tế đã bước đầu xây dựng các nội dung giám sát trong LTSR tại Việt Nam, bao gồm [1]:

Tại Campuchia,chiến lược “1-3-7” đã áp dựng thì điểm tại huyện Sampov Loun, tỉnh Battambang, phía Đông Campuchia từ tháng 7 năm 2015 đến tháng 1 năm 2017. Tỷ lệ các THB được báo cáo trong vòng 24 giờ đã tăng từ 50% vào tháng 7 năm 2015 lên 100% vào tháng 1 năm 2017.

Trong giai đoạn loại trừ sốt rét (LTSR), xu hướng lan truyền sốt rét thường khu trú tại một số vùng trọng điểm, mức độ lan truyền sẽ giảm tại các vùng khác. Chiến lược can thiệp hiện nay được Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đưa ra khuyến cáo cần phải thực hiện phối hợp các biện pháp can thiệp, nhằm làm giảm sự lan truyền trong thời gian ngắn, để có thể đạt được mục tiêu loại trừ sốt rét tại các địa phương [33],[34],[36].

Với mục tiêu loại trừ sốt rét (LTSR), thì các công cụ phòng chống sốt rét hữu hiệu hiện nay đều tập trungcắt đứt các lây truyền tại chỗ,nhanh chóng loại trừ sốt rét và ngăn chặn sốt rét lan truyền trở lại. Một trong những công cụ phòng chống sốt rét chính trong suốt thời gian dài đó là chẩn đoán và điều trị sốt rét. Vai trò của chẩn đoán và điều trị sốt rét sớm (Early diagnosis and treatment -EDT) càng có giá trị hơn trong bối cảnh loại trừ sốt rét hiện nay tại các quốc gia.

Hiện nay một số quốc gia đã và đang đạt được những thành công quan trọng trongloại trừ sốt rét (LTSR). Đó là sự nỗ lực rất lớn cũng như sự hỗ trợ và đầu tư lớn của các tổ chức và cả một quá trình lịch sử lâu dài của các quốc gia trên toàn cầu. Tuy nhiên, để duy truỳ thành quả LTSR cũng như tình trạng không còn sốt rét luôn bền vững, các nước vẫn còn nhiều khó khăn và thách thức cần phải đối mặt.

Theo báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), trong hai năm 2020-2021, đại dịch COVID-19 đã ảnh hưởng rất lớn đến tình hình kinh tế-xã hội, cũng như là các chương trình y tế toàn cầu. Trong đó, chương trình phòng chống và loại trừ sốt rét (LTSR) cũng không ngoại lệ. Gần 2 năm kể từ khi bắt đầu đại dịch Covid-19, các quốc gia có sốt rét lưu hành (SRLH) đã báo cáo hơn 101 triệu trường hợp bệnh (THB) và 2,4 triệu ca tử vong do COVID-19.

• Làm gì để khống chế các ổ bệnh tại Hướng Hóa? (04/10/2022)
• Nhìn lại 10 năm thực hiện Chiến lược quốc gia phòng chống và loại trừ sốt rét giai đoạn 2011-2020 (06/05/2021)
• Điều tra, phân loại, xử lý ổ bệnh kịp thời và triệt để giúp giảm ca mắc và khống chế sốt rét lan rộng (31/03/2021)
• Tiêu chí và các điều kiện cần thiết để được chứng nhận loại trừ sốt rét (19/03/2021)
• Chiến lược loại trừ sốt rét P. falciparum ở các quốc gia thuộc tiểu vùng Sông Mê Kông
  Phần 2. Tình hình SR tại các quốc gia tiểu vùng sông Mê Kông (24/09/2020)
• Chiến lược loại trừ sốt rét P. falciparum ở các quốc gia thuộc tiểu vùng Sông Mê Kông
  Phần I. Những nội dung chính về tình hình sốt rét trong khu vực (24/09/2020)
• Kết quả Phân vùng dịch tễ sốt rét tại Việt Nam năm 2019 (13/05/2020)
• Trong khi vấn đề sốt rét kháng thuốc chưa được giải quyết thì tình hình sốt rét tại các quốc gia trên thế giới diễn biến phức tạp (17/07/2019)
• Một số nhận xét về công tác chẩn đoán và điều trị sốt rét tác tuyến (02/04/2019)
• Đấu tư vào phòng chống và loại trừ sốt rét hiện nay trên toàn cầu (21/03/2019)
• Khó khăn và thách thức trong công tác phòng chống bệnh sốt rét cho nhóm dân di cư biến động tại Đắc Lắc (21/11/2018)
• Khó khăn trong phòng chống sốt rét tại Đăk Lắk-Nguy cơ tiềm ẩn “là rừng” (16/11/2018)
• Sốt rét kháng thuốc lan rộng trong vòng 5 năm trước khi có báo cáo chính thức (28/06/2018)
• Phân biệt một số điểm khác nhau giữa đảm bảo chất lượng và kiểm tra chất lượng (29/05/2018)
• Thay đổi cơ cấu ký sinh trùng sốt rét có thể là một rào cản trong tiến trình loại trừ sốt rét hiện nay (04/05/2018)