Các nhà khoa học đã khẳng định việc hút thuốc lá gây nên bệnh ung thư phổi, các loại bệnh phổi mãn tính. Ngoài ra, chúng còn tác động lên hệ thống tim mạch và được xem là yếu tố nguy cơ chính của bệnh động mạch vành, tăng huyết áp, tiểu đường, mạch máu ngoại vi... Chính các bệnh này tác động ảnh hưởng lẫn nhau và gây ra vòng xoắn lẩn quẩn làm cho bệnh cảnh lâm sàng càng thêm trầm trọng.
Ngoài các bệnh trên, hút thuốc lá cũng đã ảnh hưởng đến các cơ quan khác như dạ dày, đại tràng, bệnh lý tâm thần, khả năng hoạt động tình dục... Trong thời gian qua, những tác hại của việc hút thuốc lá đối với sức khỏe của chính bản thân người hút và những người chung quanh được ngành y tế cùng các tổ chức hoạt động xã hội khác truyền thông giáo dục nên người hút thuốc lá tại các nước phát triển đã giảm nhiều. Tuy nhiên, số người hút thuốc lá lại có xu hướng gia tăng ở các nước đang phát triển, đặc biệt là các nước ở châu Á, trong đó có Việt Nam.
Mối liên quan của hút thuốc lá và bệnh lý tim mạch
Đối với người bình thường, việc hút thuốc lá là một yếu tố nguy cơ độc lập và quan trọng gây nên các bệnh lý về tim mạch. Đối với người có kèm theo các yếu tố nguy cơ khác như tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn mỡ máu, béo phì hoặc người có yếu tố tiền sử gia đình bị các bệnh về tim mạch thì việc hút thuốc lá sẽ gây nên những tác hại gấp nhiều lần chứ không phải chỉ đơn thuần một tác dụng. Các nhà khoa học đã nghiên cứu ghi nhận chất nicotine của thuốc lá chỉ là một trong 4.000 thành phần có hại được tìm thấy trong thuốc lá. Vì vậy các loại thuốc lá được quảng cáo có đầu lọc chất nicotine cũng không thể làm giảm được yếu tố nguy cơ gây ra bệnh lý tim mạch.
Người hút thuốc lá có thể gây nên tác hại cho tim mạch do tác động tức thời của việc hút thuốc và tình trạng xơ vữa động mạch.
Khi hút thuốc lá, tác động tức thời được các nhà khoa học xác định là chúng làm tăng ngay nồng độ chất cathecholamine trong máu, đây là một chất nội tiết tố có vai trò kích thích hệ thống thần kinh giao cảm của cơ thể và tăng chất carbon monoxide (CO). Các chất này có thể làm khởi phát những cơn đau ngực hoặc làm nặng thêm các bệnh tim khác. Ngoài ra, nồng độ chất nicotine tăng ở trong máu cũng gây nên tình trạng co mạch, tăng huyết áp, tăng nhịp tim và làm cho tim phải làm việc nhiều hơn hoặc cũng có thể gây ra hiện tượng rối loạn nhịp tim. Các nhà khoa học đã nghiên cứu cho thấy mức độ ảnh hưởng đến bệnh lý tim mạch cũng gia tăng theo mức độ hút thuốc lá, có nghĩa là người càng hút nhiều, hút thời gian lâu thì nguy cơ mắc bệnh tim mạch càng cao.
Tình trạng xơ vữa động mạch có thể tăng nhanh qua quá trình hút thuốc lá, từ đó gây ra các bệnh lý tim mạch như tăng huyết áp, bệnh động mạch vành, tai biến mạch máu não, bệnh động mạch ngoại vi... Việc hút thuốc lá gây nên xơ vữa động mạch được hình thành theo nhiều cơ chế khác nhau như do tăng nồng độ chất carbon monoxide, đây là một chất có nhiều trong thuốc lá, chúng làm tổn thương toàn vẹn sự mềm dẻo của lòng các mạch máu, tạo điều kiện cho việc hình thành nhanh các mảng xơ xữa. Hút thuốc lá sẽ làm giảm chất HDL-cholesterol (High-density lipoprotein - cholesterol) là chất cholesterol có lợi cho cơ thể và làm tăng chất LDL-cholesterol (Low-density lipoprotein - cholesterol) là chất cholesterol có hại cho cơ thể; đồng thời cũng làm tăng chất triglyceride thường gọi là mỡ máu dẫn đến tình trạng xơ vữa động mạch. Đồng thời việc hút thuốc lá cũng làm tăng khả năng đông máu, do đó sẽ dễ hình thành cục máu đông trên cơ sở các mảng xơ vữa. Ngoài ra, chúng có thể gây nên tình trạng nhồi máu cơ tim hoặc bị đột quỵ não. Hút thuốc lá cũng làm cho lớp tế bào nội mạc mạch máu là lớp tế bào lót trong thành mạch bị tổn thương, mất tính trơn nhẵn đàn hồi; từ đó sẽ dễ dàng hình thành mảng xơ vữa dưới lớp nội mạc.
Các nhà khoa học đã nghiên cứu cho thấy việc dừng hút thuốc lá sẽ làm tăng nồng độ chất HDL-cholesterol có lợi, làm giảm nồng độ chất LDL-cholesterol có hại và làm giảm tốc độ hình thành xơ vữa động mạch.
Việc bỏ hút thuốc lá sẽ mang lại lợi lích gì?
Các nhà khoa học và y học khuyến cáo mọi người trong cộng đồng tốt nhất là không nên hút thuốc lá vì những lợi ích của việc không hút thuốc lá sẽ ngăn ngừa được tình trạng tăng huyết áp và các bệnh lý tim mạch như đã nêu ở trên. Đối với những người đã hút thuốc lá rồi, việc bỏ hút thuốc ngay cũng có thể mang lại những lợi ích cho chính bản thân mình và những người chung quanh. Trong một tổng kết các nghiên cứu khoa học được đăng tải trong báo cáo sức khỏe của Mỹ vào năm 1965 qua thời gian dài 16 năm theo dõi ở những người bỏ hút thuốc lá so với những người vẫn tiếp tục hút thuốc lá ghi nhận những người bỏ hút thuốc lá đã làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch một cách đáng kể so với những người vẫn tiếp tục hút thuốc lá. Đặc biệt nguy cơ này giảm chỉ còn 1,3 lần so với 2 lần ở những người hút thuốc lá nhiều đã bỏ so với những người không bỏ hút thuốc lá. Ngoài ra, việc bỏ hút thuốc lá ở những người chưa từng có biểu hiện của bệnh lý tim mạch sẽ làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch sau đó một cách rất rõ ràng. Đối với những người đã bị bệnh tim mạch thì việc bỏ hút thuốc lá sẽ làm giảm nguy cơ tái phát bệnh hoặc làm bệnh nặng thêm.
Ở những người đã hút thuốc lá trong một thời gian dài khoảng vài chục năm, nếu bỏ hút thuốc lá vẫn có lợi ích đối với việc làm giảm nguy cơ của bệnh lý tim mạch. Việc bỏ hút thuốc lá có lợi ích giúp giảm đáng kể tỷ lệ bệnh tim mạch ngay, thậm chí trong những ngày đầu tiên. Theo báo cáo của Ban Sức khỏe Mỹ vào năm 1960 về lợi ích của việc bỏ thuốc lá đã cho thấy những người bỏ hút thuốc lá đã làm giảm đi một nửa các biến cố về bệnh lý tim mạch trong năm đầu và sau khi bỏ hút thuốc lá được 10 năm thì nguy cơ này giảm chỉ còn gần tương tự như những người chưa từng hút thuốc lá.
Một số người hút thuốc lá lo ngại cho rằng khi bỏ hút thuốc sẽ làm tăng trọng lượng cơ thể và như vậy có thể ảnh hưởng đến sức khỏe do béo phì. Việc tăng trọng lượng cơ thể này xảy ra do khi bỏ hút thuốc lá sẽ cảm thấy ăn uống ngon miệng hơn hoặc quan niệm thường phải ăn uống thêm một cái gì đó để quên đi cảm giác thèm hút thuốc lá. Thực tế cũng cho thấy sự chuyển hóa của cơ thể sẽ tăng khi có chất nicotine của thuốc lá và khi ngừng hút thuốc lá thì chuyển hóa cơ thể sẽ giảm đi, đây là yếu tố để làm tăng cân.
Việc tăng trọng lượng cơ thể ở những người đang thiếu cân thì càng tốt cho sức khỏe. Đối với những người đang thừa cân mà tăng cân thì cần phải xác định rằng lợi ích của việc bỏ hút thuốc lá sẽ có ưu điểm vượt trội hơn nếu so sánh với việc tăng cân tức thời ngay sau khi bỏ hút thuốc lá. Để khắc phục tình trạng tăng cân này, người bỏ hút thuốc lá sẽ có kế hoạch để chủ động giảm cân như ăn uống có khoa học, tập thể dục đều đặn hàng ngày, làm việc điều độ... Vì vậy không nên băn khoăn, đắn đo, suy nghĩ mà nên khẳng định việc bỏ thuốc lá càng sớm càng tốt để bảo vệ sức khỏe cho chính bản thân mình với khẩu hiệu “hút thuốc lá chính là hủy hoại cuộc sống của chính mình”.
Vấn đề hút thuốc lá thụ động
Bản thân người hút thuốc lá không chỉ gây nguy hại cho chính bản thân mình mà còn gây nguy hại cho những người chung quanh như gia đình, bạn bè, đồng nghiệp, ở cơ quan, công sở, nơi công cộng... Những người bị ảnh hưởng bởi khói thuốc lá được gọi là người hút thuốc lá thụ động. Khi hút thuốc lá, các chất độc có trong thuốc lá không phải được đốt cháy toàn bộ mà khói thuốc lá sẽ phát tán chất độc như carbon monoxide, nicotine... ra môi trường chung quanh. Chất nicotine, chất chuyển hóa của nicotine có thể xâm nhập qua nhau thai và dễ dàng gây ảnh hưởng đến thai nhi nếu người mẹ hút thuốc lá. Những trẻ em có cha hoặc mẹ hút thuốc lá thường dễ bị cảm lạnh, viêm đường hô hấp hơn các trẻ khác. Phụ nữ hút thuốc lá khi mang thai dễ bị sẩy thai, đẻ non hoặc trẻ sinh thiếu cân. Nhiều công trình nghiên cứu khoa học đã ghi nhận hội chứng đột tử ở trẻ nhỏ hoặc chết trong nôi (SIDS: Sudden infant death syndrom) xảy ra nhiều hơn ở những trẻ có mẹ hút thuốc lá khi mang thai.
Trước đây nhiều công trình nghiên cứu chỉ mới đề cập đến những người hút thuốc lá thụ động có khả năng nguy cơ bị bệnh ung thư phổi cao nhưng những nghiên cứu sau đó đã xác định việc hút thuốc lá thụ động cũng làm tăng nguy cơ bị bệnh lý tim mạch đáng kể và chiếm khoảng 30% so với những người không tiếp xúc với người hút thuốc lá. Trong nghiên cứu cũng ghi nhận việc hút thuốc lá thụ động ở các cơ quan, công sở sẽ làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch lên đến 4 lần và nếu ở gia đình thì sẽ làm tăng lên nhiều lần nữa. Vấn đề này đã khẳng định rõ ràng nếu người hút thuốc lá thụ động tránh được môi trường có khói thuốc lá thì cũng có khả năng giảm được nguy cơ mắc bệnh tim mạch đáng kể như những người hút thuốc lá đã bỏ hút thuốc.