Việc luyện tập thể dục để phòng bệnh đã có cách đây khá lâu và được các danh y khẳng định tác dụng ưu việt của nó từ hàng trăm năm nay. Với sự phát triển của kinh tế xã hội và cuộc sống ngày càng hiện đại đã dẫn dắt con người đến việc lười vận động, trong khi đó chế độ ăn nhiều chất dinh dưỡng đưa vào cơ thể hàng ngày mất cân đối sẽ làm cho một số bệnh lý xuất hiện. Bệnh tim mạch là bệnh cần được quan tâm và có thể phòng ngừa được bằng tập thể dục.
Tác dụng lợi ích của việc tập thể dục
Thực tế hiện nay trong điều kiện kinh tế xã hội phát triển theo lối hiện đại, tình trạng thừa cân, béo phì xảy ra khá phổ biến ở nhiều lứa tuổi, thậm chí kể cả đối tượng trẻ em cũng mắc phải. Kết hợp với tình trạng này là lối sống lười vận động, bị rối loạn mỡ máu, hút thuốc lá... tạo nên những yếu tố cơ bản của bệnh tăng huyết áp nói riêng và các bệnh lý tim mạch nói chung. Các nhà khoa học đã nghiên cứu và khẳng định rằng việc tập thể dục hàng ngày không chỉ khắc phục được tật lười vận động mà còn có thể hạn chế các nguy cơ ảnh hưởng khác giúp cho con người phòng ngừa và chống lại các biến chứng nguy hiểm của bệnh lý tim mạch như tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim, bệnh động mạch vành...Tập thể dục thường xuyên có những điểm lợi ích như làm tăng khả năng chịu đựng, thích nghi khi gắng sức; làm giảm trọng lượng cơ thể, giảm huyết áp động mạch nên có thể phòng ngừa được các biến chứng tim mạch do bệnh tăng huyết áp; làm giảm các thành phần mỡ có hại trong máu như LDL-cholesterol (low-density lipoprotein) hoặc cholesterol toàn phần, đồng thời làm tăng các thành thần mỡ có lợi như HDL-cholesterol (high-density lipoprotein); nhờ đó làm giảm mức độ và tiến triển của tình trạng xơ vữa động mạch. Đối với bệnh nhân bị bệnh tiểu đường hoặc béo phì, việc tập thể dục thường xuyên cũng làm tăng khả năng sử dụng insulin của cơ thể, giúp cho việc kiểm soát tốt hơn nồng độ đường trong máu; nhờ đó làm giảm nguy cơ xuất hiện và phát triển của bệnh tiểu đường. Thực tiễn chứng minh cho thấy những người thường xuyên tập luyện thể dục hàng ngày đã có khả năng làm giảm các nguy cơ mắc bệnh tăng huyết áp và các bệnh lý tim mạch khác. Việc luyện tập thể dục thường xuyên cũng làm tăng khả năng trao đổi, vận chuyển và sử dụng oxy tại các cơ và mô tế bào của cơ thể, nhờ đó tăng khả năng đáp ứng của cơ thể khi gắng sức. Điều này đặc biệt quan trọng đối với những người bệnh bị bệnh lý tim mạch, suy tim vì những bệnh nhân này vốn là người đã suy giảm khả năng gắng sức. Vì vậy việc luyện tập thể dục là một trong những nội dung cần thiết trong liệu trình phục hồi chức năng đối với các bệnh nhân bị bệnh lý tim mạch như người bệnh đã suy tim, người bệnh sau nhồi máu cơ tim. Có những bằng chứng cho thấy nhờ có việc luyện tập thể dục phù hợp mà những bệnh nhân nêu trên đã nhanh chóng trở lại đời sống sinh hoạt và làm việc hàng ngày, cải thiện rõ rệt được chất lượng cuộc sống, trở nên tự tin nhiều hơn, ít lo lắng và ít bị stress hơn. Thực tế các nhà khoa học cũng ghi nhận nhờ có sự luyện tập thể dục thích hợp ở những bệnh nhân sau nhồi máu cơ tim mà tỷ lệ tử vong có thể giảm được từ 20 đến 25%. Vì vậy, đối với những bệnh nhân bị bệnh lý tim mạch, việc luyện tập thể dục thường xuyên hàng ngày chắc chắn sẽ mang lại nhiều lợi ích không thể chối cãi. Tuy nhiên cũng phải cần hiểu rõ rằng mặc dù có lợi ích rõ ràng nhưng việc luyện tập thể dục không thể thay thế được các biện pháp điều trị khác vì chúng chỉ là một luyện tập đơn thuần thông thường, không thể làm cho cơ tim bóp mạnh hơn hay động mạch vành ít hẹp hơn. Ngoài ra, việc luyện tập thể dục thường xuyên còn mang lại những tác dụng lợi ích khác như củng cố độ chắc của xương, giảm sự xuất biện bệnh đau lưng nhất là đối với những người cao tuổi.
Sự an toàn và lựa chọn hình thức tập thể dục phù hợp
Đối với những người bị bệnh lý tim mạch, việc luyện tập thể dục phải lựa chọn hình thức phù hợp với sự khuyến cáo của bác sĩ điều trị vì khi tập thể dục cơ thể con người dù muốn hay không muốn đều phải có sự gắng sức ít hoặc nhiều. Vì vậy không phải là không có sự nguy hiểm, thậm chí có một số biến cố tim mạch có thể xuất hiện như cơn đau thắt ngực hoặc rối loạn nặng nhịp tim. Tuy nhiên trên thực tế nguy cơ bị các biến cố này xảy ra có tỷ lệ rất thấp, hầu như không đáng kể nên việc tập thể dục phù hợp bảo đảm được sự an toàn ngay cả khi người bệnh bị bệnh lý tim mạch. Một vấn đề cũng được các nhà khoa học ghi nhận là nguy cơ biến chứng bệnh tim mạch đối với những người thường xuyên luyện tập thể dục có tỷ lệ còn thấp hơn nữa. Nhiều nghiên cứu đã cho thấy nếu luyện tập thể dục tương đối đều đặn, thường xuyên khoảng 5 lần mỗi tuần thì nguy cơ xảy ra biến chứng tim mạch nặng trong lúc tập thể dục đã giảm đến 50 lần so với những người lười vận động. Thực tế nếu tính chung cho tất cả mọi đối tượng thì có tới 90% trường hợp các biến cố tim mạch thường xảy ra khi đang nghỉ ngơi chứ không phải lúc đang vận động. Như vậy việc luyện tập thể dục đều đặn được xem là rất an toàn. Tuy vậy cũng nên để ý đến những biểu hiện bất thường khác với mọi ngày có thể nảy sinh trong hoặc sau khi luyện tập như cảm giác đau ngực thể hiện bằng triệu chứng nặng tức ngực, ép trong ngực, lan lên cằm, cổ, vai hoặc lan xuống cánh tay; thở dốc khác thường, hoa mắt, chóng mặt, choáng váng hoặc cảm giác hụt hẫng, hồi hộp lạ thường. Nếu phát hiện được các dấu hiệu nêu trên, người bệnh phải đến các bác sĩ chuyên khoa tim mạch để được khám và tư vấn chế độ luyện tập thể dục phù hợp. Đồng thời các bác sĩ chuyên khoa tim mạch cũng nên hướng dẫn chế độ luyện tập thể dục phù hợp cho những bệnh nhân nghi ngờ mắc bệnh lý tim mạch, người bệnh đã bình phục sau khi bị nhồi máu cơ tim, suy tim... Khi người bệnh đã có sẵn bệnh lý tim mạch hoặc sẵn có nguy cơ cao xuất hiện bệnh tim mạch ở đối tượng từ 45 tuổi trở lên có kèm theo các yếu tố như hút thuốc lá, tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu, tiểu đường, lười vận động, béo phì, tiền sử có người thân trong gia đình mắc bệnh tim mạch trước 55 tuổi... cần phải tham khảo ý kiến của các bác sĩ chuyên khoa tim mạch trước khi lựa chọn một hình thức luyện tập thể dục, thể thao phù hợp đối với bản thân mình. Các nhà khoa học đã khuyến nghị và cho thấy các lợi ích rõ ràng của việc luyện tập thể dục với trung bình khoảng nửa giờ mỗi ngày. Nếu không thể sắp xếp thời gian để giành riêng ra mỗi ngày có được nửa giờ cho việc luyện tập thể dục thì có thể bắt đầu bằng những hình thức hết sức đơn giản tự đi bộ leo lên cầu thang ở cơ quan hay khu tập thể thay vì đi thang máy hoặc cố gắng đi bộ đến chợ mua sắm đồ tiêu dùng hay đi bộ tới cơ quan nếu nhà gần thay vì sử dụng xe máy. Hàng ngày cố gắng thu xếp những khoảng thời gian ngắn khoảng chừng 10 phút để vận động tay chân trong lịch làm việc của chính bản thân mình. Vấn đề quan trọng là phải có quyết tâm thay đổi sinh hoạt và có những hoạt động về chân tay đều đặn, thường xuyên, nhiều hơn hàng ngày.
Trung tâm Phòng chống bệnh tật của Hoa Kỳ (CDC) đã khuyến cáo mỗi người lớn cần nên tham gia chơi thể thao, tập thể dục hoặc vận động chân tay ở mức độ vừa phải ít nhất 30 phút mỗi ngày đối với gần như tất cả các ngày trong tuần. Hoạt động thể lực ở mức độ vừa phải, tương đương với việc đi bộ có tốc độ trung bình từ 6 đến 7 kilômét/giờ hoặc bằng các công việc khác nhau như lao động ngoài đồng ruộng, làm việc nội trợ, đi xe đạp, bơi lội... Mức độ tiêu hao năng lượng cho 30 phút hoạt động thể lực trung bình mất từ 600 đến 1.200 calo mỗi tuần, tương đương với 3 đến 6 lần mức tiêu thụ năng lượng tối đa lúc nghỉ tức là khoảng 70 calo/giờ. Phòng bệnh tim mạch bằng tập thể dục là vấn đề được khẳng định và người có bệnh lý tim mạch nếu tập thể dục cũng có những lợi ích làm nhẹ bớt nguy cơ bệnh nặng khi chọn hình thức phù hợp. Chất lượng cuộc sống tùy thuộc vào sự lựa chọn cách sống của mỗi người để phòng ngừa bệnh tật, trong đó có bệnh lý tim mạch xảy ra khá phổ biến hiện nay.