Bác sĩ gia đình không phải là một nghề mới ở hầu hết các nước trên thế giới. Còn ở nước ta, có người lầm tưởng bác sĩ làm ngoài giờ là bác sĩ gia đình! Bác sĩ gia đình là ai?Thực tế, bác sĩ gia đình không phải là một chuyên khoa về bệnh học cơ quan như chuyên khoa nội tiết, tim mạch, hô hấp hay tiêu hoá… mà là một chuyên khoa trong lĩnh vực chăm sóc sức khoẻ cho cá nhân và gia đình.
Tại Mỹ từ năm 1969, những nhà lãnh đạo ngành y và đào tạo nhấn mạnh rằng: cần một loại chuyên khoa mới, là những bác sĩ được đào tạo để chăm sóc bệnh nhân ban đầu một cách toàn diện. Công việc của bác sĩ gia đình khác với công việc của các bác sĩ trong bệnh viện và các bác sĩ làm ngoài giờ ở một số điểm:
Là người đầu tiên tiếp xúc với bệnh nhân và nếu họ làm tốt công việc của mình thì chi phí cho người bệnh sẽ thấp hơn rất nhiều. Ở những nước tiên tiến, người bác sĩ gia đình có thể xử lý đến 90% bệnh tật. Sự can thiệp sớm trong điều trị là giải pháp an toàn nhất để tránh các biến chứng và di chứng về sau.
Cung cấp dịch vụ chăm sóc y tế mang tính cá nhân, không chỉ cho người bệnh mà toàn bộ gia đình. Có gia đình đến ba, bốn thế hệ đều do một bác sĩ chăm sóc sức khoẻ từ lúc chào đời đến khi nhắm mắt xuôi tay. Mối quan hệ giữa họ với bệnh nhân và cả gia đình giúp người bác sĩ có cái nhìn thấu đáo mọi vấn đề kể cả tài chính của bệnh nhân cùng gia đình. Từ đó, việc ra các quyết định về quản lý và xử lý bệnh tật được tốt hơn.
Chăm sóc sức khoẻ cho mọi thành viên kể từ khi lọt lòng đến khi chết, giúp gia đình bệnh nhân vượt qua các khó khăn bất ổn về sức khoẻ.
Hướng dẫn, tư vấn cho bệnh nhân chọn đúng chuyên khoa và nhập viện điều trị hợp lý. Trong trường hợp cần thiết, họ được bác sĩ ngoại khoa mời đến chứng kiến cuộc phẫu thuật nhằm tạo tâm lý yên tâm cho bệnh nhân và cùng bàn bạc hướng chăm sóc tiếp theo. Do vậy, bác sĩ gia đình phải là người có năng lực và có những phán quyết tốt, xử lý được toàn bộ các tình huống.
Cuối cùng, một chức năng quan trọng của bác sĩ gia đình là công tác dự phòng bệnh. Họ vận động thân chủ tham gia chương trình tiêm chủng, tham vấn sức khoẻ, theo dõi, giám sát bệnh nhân tại phòng khám mà họ làm việc.
Các nguyên tắc cơ bản của nền y học gia đình
Theo các tài liệu cơ bản về y học gia đình, việc đào tạo bác sĩ gia đình là tiền đề của nền y học gia đình và phải tuân thủ sáu nguyên tắc cơ bản sau:
Tính liên tục: sự liên tục trong chăm sóc sức khoẻ giúp người thầy thuốc phát hiện bệnh tật của các thành viên trong gia đình, số lần mắc bệnh thông qua các lần khám sức khoẻ thông thường. Chính sự liên tục này tạo nên niềm tin tưởng của gia đình, mối quan hệ tốt đẹp giữa bệnh nhân và thầy thuốc. Trong điều trị, nếu bệnh nhân không tin tưởng thầy thuốc thì cơ may điều trị rất hạn chế. Tính liên tục có lẽ là yếu tố quan trọng nhất của y học gia đình. Tất cả các bác sĩ gia đình đều cam kết chăm sóc sức khoẻ cho bệnh nhân và gia đình của họ bất kỳ lúc nào kể cả ngoài giờ và ngày lễ.
Cách nay hơn tám năm, trong thời gian tu nghiệp tại Pháp, chúng tôi có quen với bác sĩ Trần Văn Quyên, một bác sĩ gia đình khá nổi tiếng ở Ivry, một thành phố phía Nam Paris. Anh đã nói cho chúng tôi nghe về hệ thống bác sĩ gia đình ở Pháp, những lợi ích mà nó mang lại cho người dân. Thân chủ của anh khá đông, có cả người Á Đông lẫn người Pháp, và chúng tôi luôn thấy họ nhìn người thầy thuốc của gia đình với vẻ trìu mến và biết ơn. Chúng tôi biết, anh đã đi cùng những niềm vui, nỗi đau và hạnh phúc của họ từ khi sinh ra đời cho đến khi nhắm mắt xuôi tay.
Tính toàn diện: bệnh nhân chẳng những được săn sóc dưới khía cạnh sinh học mà còn cả dưới khía cạnh tâm lý, xã hội. Người bác sĩ gia đình phải xem xét, cân nhắc tất cả các yếu tố này khi lập kế hoạch điều trị cho bệnh nhân. Điều này không có nghĩa bác sĩ gia đình có thể làm được tất cả, nó cần có sự tham gia của các bác sĩ chuyên khoa. Tuy nhiên, trong điều kiện hiện nay, bác sĩ gia đình có thể chăm sóc, giải quyết 90 – 95% các vấn đề bệnh tật mà họ đối mặt.
Tính phối hợp: điều phối việc chăm sóc cho từng bệnh nhân, tìm ra những nhân viên y tế hay các nguồn lực cung cấp dịch vụ y tế thích hợp khác, hỗ trợ trong việc chăm sóc toàn diện cho bệnh nhân. Nguồn lực này có thể là các bác sĩ chuyên khoa khác hoặc y tá, điều dưỡng săn sóc bệnh nhân tại nhà… Bác sĩ gia đình có trách nhiệm hướng dẫn người bệnh tiếp cận hệ thống dịch vụ y tế. Họ hoạt động như những người dẫn đường cho bệnh nhân.
Tính cộng đồng: các khía cạnh như nghề nghiệp, văn hoá, môi trường… đều có thể ảnh hưởng đến việc săn sóc bệnh nhân. Sự hiểu biết tỷ lệ mắc bệnh, các vấn đề sức khoẻ, loại bệnh hay gặp nhất trong cộng đồng dân cư sẽ giúp bác sĩ gia đình chẩn đoán chính xác bệnh tật và ra quyết định thích hợp. Cộng đồng chẳng những được xem như một công cụ giúp chẩn đoán bệnh mà còn là nguồn lực để trị liệu hiệu quả.
Tính phòng ngừa: bao gồm nhiều khía cạnh như việc tìm ra các yếu tố nguy cơ, các yếu tố giúp làm chậm hậu quả của các bệnh mãn tính, động viên bệnh nhân thực hiện lối sống lành mạnh. Phòng ngừa cũng có nghĩa là thấy trước các vấn đề sẽ ảnh hưởng đến sức khoẻ của thân chủ mình.
Tính gia đình: phải luôn coi bệnh nhân là thành viên của hệ thống gia đình, nhận ra ảnh hưởng của bệnh tật lên gia đình và ngược lại.