Tại Mỹ đã phát hiện một số các trường hợp người bệnh bị nhiễm loại ký sinh trùng amíp Naegleria fowleri xâm nhập vào cơ thể người qua mũi từ nguồn nước bẩn, mầm bệnh ký sinh tại não để ăn tế bào não và gây tử vong. Đây là một bệnh hiếm gặp nhưng cũng cần cảnh báo để phòng ngừa.
Đặc điểm bệnh nhiễm amíp Naegleria fowleri
Vào năm 1965, lần đầu tiên ở Australia, các Bác sĩ M. Fowler và R. F. Carter đã mô tả một bệnh ở người gây ra bởi loại ký sinh trùng amebo-flagellates. Nó thuộc về ngành Percolozoa, lớp Heterolobosea, bộ Schizopyrenida, họ Vahlkampfiidae, chi Naegleria, loài Naegleria fowleri, tên gọi hai thành phần là Naegleria fowleri (Carter 1970). Mặc dù loại ký sinh trùng không phải là một amíp thật sự nhưng sinh vật này thường được gọi là một amíp cho thuận tiện.
 |
Amíp Naegleria fowleri (Carter 1970) |
Naegleria fowleri còn được gọi là "amíp ăn não", đây là một loại sinh vật đơn bào excavata sinh sống tự do, thường được tìm thấy trong các khu vực nước ngọt ấm như ao, hồ, sông, suối nước nóng. Nó cũng được tìm thấy trong đất, gần khu nước thải có độ ấm của các nhà máy công nghiệp và bể bơi không được xử lý bằng hóa chất chlor trong giai đoạn ký sinh trùng amíp hoạt động. Không có bằng chứng nào xác định loại ký sinh trùng này sinh sống được trong nước biển. Loại amíp Naeglera fowleri có thể có khả năng xâm nhập và tấn công vào hệ thống thần kinh của con người để ký sinh và gây bệnh. Mặc dù điều này hiếm khi xảy ra nhưng nếu bị nhiễm ký sinh trùng trùng thì gần như đa số người bệnh đều bị tử vong, tỷ lệ tử vong có thể chiếm đến 98% các trường hợp. Khi xâm nhập vào cơ thể người, loại amip Naegleria fowleri sẽ sinh sôi, phát triển rất nhanh, sau đó di chuyển lên não. Từ đây nó sẽ bắt đầu ăn các tế bào thần kinh gây nên chứng đau đầu khủng khiếp, bệnh nhân bị sốt, có ảo giác và thậm chí mất khả năng kiểm soát hành vi. Các nhà khoa học mô tả loại amíp này gây tử vong nhanh đến nỗi rất khó nghiên cứu chúng tại phòng thí nghiệm.
Loại ký sinh trùng amíp Naegleria fowleri sinh sống và có mặt ở khắp nơi trên thế giới, tại những khu vực hoặc vùng có nước ấm như ao, hồ, sông, suối nước nóng. Thiếu niên và trẻ em thường hay bị mắc bệnh do đây là đối tượng có sở thích ưa tắm, bơi, lội ở những nơi này. Loại amíp Naegleria fowleri tồn tại ở trong nước, xâm nhập vào cơ thể con người qua đường mũi, vào não bộ để ký sinh, tồn tại ở đó và ăn các tế bào thần kinh cho đến khi người bệnh tử vong Cho đến nay trên thế giới chỉ mới phát hiện được khoảng vài trăm trường hợp bệnh nhân bị nhiễm loài amip ăn não người này.
 |
Amíp Naegleria fowleri có mặt ở ao, hồ,
sông, suối nước nóng |
Các trường hợp bệnh ghi nhận
Theo thống kê báo cáo ghi nhận tại Mỹ, bệnh nhân bị nhiễm bệnh do loại ký sinh trùng amíp Naegleria fowleri rất hiếm gặp và mỗi năm chỉ có khoảng từ 2 đến 3 trường hợp tử vong. Trong thời gian từ năm 1995 đến năm 2004 có ít nhất 23 người bị tử vong do loại ký sinh trùng amíp này gây ra. Số bệnh nhân tử vong nhiều nhất được ghi nhận trong năm 1980 là 8 trường hợp. Đây là một loại bệnh có tỷ lệ tử vong cao chiếm từ 95% đến 98% và nhắm vào các đối tượng thanh thiếu niên, trẻ em.
Gần đây, vào ngày 17 tháng 8 năm 2011, Cơ quan Kiểm soát và phòng chống dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) xác nhận cũng đã có 2 người tử vong do bị nhiễm loại ký sinh trùng amíp hiếm gặp nhưng cực kỳ nguy hiểm này. Hai ca tử vong gồm một trẻ em 9 tuổi ở bang Virginia và một thiếu niên 16 tuổi ở bang Florida.
Thời gian trước đó, Giáo sư Michael Beach, một chuyên gia của Trung tâm Kiểm soát và phòng chống dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) nghiên cứu về các chứng bệnh bắt nguồn từ nước cho biết có một trường hợp thanh niên ở bang Arizona tên là Aaron bị nhiễm loại amíp Naegleria fowleri từ năm 14 tuổi nhưng đến khi 17 tuổi mới qua đời. Ông David Evans, người cha của bệnh nhân này cho biết chẳng ai phát hiện được con trai ông bị mắc bệnh gì, chỉ thấy Aaron thỉnh thoảng kêu nhức đầu. Sau khi tiến hành nhiều xét nghiệm khác nhau, các bác sĩ đi đến kết luận bệnh nhân Aaron bị nhiễm amip Naegleria fowleri khi bơi lội tại hồ nước nông nhân tạo Havasu gần sông Colorado, đoạn từ bang Arizona đến California.
 |
Chu kỳ phát triển của loại amíp Naegleria fowleri |
Triệu chứng bệnh lý và cách phòng bệnh
Giáo sư Michael Beach cũng cho biết amíp Naegleria fowleri là loại amíp ưa nhiệt, khi nhiệt độ tại các hồ nước ấm dần lên chúng sẽ hoạt động mạnh hơn. Người bệnh có thể bị nhiễm amíp Naegleria fowleri khi tắm hồ, suối nước nóng, thậm chí tại các bể bơi không được làm vệ sinh tốt, đặc biệt là khi dùng chân khuấy đảo các chất dưới đáy hồ, bể bơi lên. Nếu chẳng may để nước xộc lên mũi sẽ là cơ hội để amíp Naegleria fowleri xâm nhập vào cơ thể con người. Sau khi đã bám được vào màng nhầy của mũi, amíp Naegleria fowleri tìm cách tiêu diệt các tế bào tại đó rồi tiếp tục xâm nhập lên não. Tại não người, loại amíp Naegleria fowleri hầu như không di chuyển tiếp tục mà tồn tại, ký sinh ở đó và chủ yếu sống bằng nguồn dinh dưỡng nhờ ăn các tế bào não.
Triệu chứng lâm sàng chính của bệnh nhân khi bị nhiễm loại amíp Naegleria fowleri thường là sốt nhẹ, đau đầu, cứng cổ. Vào thời kỳ cuối, khi não người bệnh đã bị amíp Naegleria fowleri phá huỷ nghiêm trọng, bệnh nhân có triệu chứng tâm thần, thay đổi hành vi, có ảo giác rồi tử vong.
Hiện nay tại phòng thí nghiệm, các nhà khoa học đã tìm ra được loại thuốc có thể ngăn chặn amíp Naegleria fowleri nhưng chưa điều trị thành công được một trường hợp nào trên các bệnh nhân bị nhiễm loại amíp Naegleria fowleri.
Giáo sư Michael Beach cùng khuyến cáo mọi người không nên hoảng hốt trước tình hình loại amíp Naegleria fowleri “ăn não người” vì hiện nay chỉ mới phát hiện được ở số ít người thường hay tắm ở các hồ nước cạn. Hiện tại chưa có một phương pháp hay một loại thuốc nào điều trị có hiệu quả cho những người bị nhiễm loại amíp Naegleria fowleri này. Đặc thù chỉ mới có một trường hợp sống sót được ghi nhận vào năm 1978.
 |
Bảng cảnh báo vùng hồ có thể nhiễm amip Naegleria fowleri(Ảnh: soakersforum.com) |
Cách phòng bệnh tốt nhất là chỉ nên tắm, bơi, lặn ở những nơi nước sạch và sử dụng dụng cụ kẹp mũi bảo vệ khi bơi, lặn trong các hồ nước có nguy cơ có mầm bệnh.
Hiện nay tại nước ta chưa có một công trình nghiên cứu khoa học nào thông báo đã phát hiện được bệnh do loại amíp Naegleria fowleri “ăn não người” này nhưng cộng đồng người dân cũng cần cảnh giác để phòng ngừa.