Từ ngày 9/5/2012 đến 13/5/2012, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn đã phối hợp với ngành y tế tỉnh Quảng Ngãi tiến hành can thiệp các biện pháp (vệ sinh môi trường, phun hóa chất diệt côn trùng và khử khuẩn, cấp chiếu mới và tiêu hủy chiếu cũ có chứa ngoại ký sinh, tẩm màn và cấp mới màn tẩm hóa chất, cho uống thuốc tẩy giun toàn dân) tại khu vực có viêm dày sừng da bàn tay, bàn chân thuộc xã Ba Điền, huyện Ba Tơ, tỉnh Quảng Ngãi nhằm hạn chế điều kiệm phát sinh dịch bệnh tại địa phương.
Trước thực trạng môi trường vệ sinh xã Ba Điền rất kém cùng sinh cảnh của ngoại ký sinh tại vùng này có thể làm gia tăng những bệnh kết hợp với viêm dày sừng da bàn tay, bàn chân nên biện pháp phun hóa chất diệt côn trùng và khử khuẩn môi trường được tiến hành đồng thời với chiến dịch vệ sinh môi trường tại toàn bộ xã Ba Điền.
Các biện pháp can thiệp
Tổng vệ sinh môi trường
Tổng vệ sinh môi trường tiến hành trước khi tổ chức chiến dịch phun hóa chất, vì với điều kiện môi trường vệ sinh kém như hiện nay việc chỉ định phun hóa chất sẽ không hiệu quả. Trên 150 người tình nguyện từ các ban ngành, đoàn thể thuộc huyện Ba Tơ được huy động đã đồng loạt ra quân quét dọn sạch sẽ chuồng gia súc, gầm sàn và xung quanh nhà, thu gom phân vương vãi xung quanh để phun khử khuẩn, phát quang bụi rậm và lấp các ổ nước đọng quanh nhà. Cấp chiếu mới đồng thời thu gom toàn bộ chiếu cũ đốt tại chỗ cùng với phân, rác thải. Tuyên truyền cho người dân biết chiến dịch phun hóa chất không ảnh hưởng đến sức khỏe người, gia súc và hạn chế sự phát sinh bệnh dịch. Vận động bệnh nhân bị mắc bệnh viêm dày sừng da bàn tay, bàn chân đang nằm ở nhà đến điều trị tại các tuyến bệnh viện.
Phun hóa chất diệt côn trùng và khử khuẩn
Phun hóa chất diệt côn trùng và khử khuẩn môi trường được tiến hành đồng loạt tại các làng Rêu, Gò Nghênh, Hy Long và làng Tương.
Phun hóa chất Permethrin 50EC diệt côn trùng và ngoại ký sinh
Địa điểm | Số hộ | Số hộ phun | Số nhà thực phun | Tỷ lệ đạt (%) |
Làng Rêu | 97 | 95 | 141 | 97,9% |
Gò Nghênh | 121 | 120 | 163 | 99% |
Hy Long | 75 | 72 | 102 | 96% |
Làng Tương | 116 | 112 | 128 | 97% |
Tổng cộng | 409 | 399 | 534 | 97,6% |
Hóa chất diệt côn trùng được chỉ định phun vào những nơi có ve, mò mạt, bọ chét trú ẩn như mặt dưới và mặt trên sàn nhà, xó xỉnh trong nhà, củi xếp dưới gầm sàn, mặt đất dưới sàn nhà và chung quanh nhà, chuồng gia súc gần nhà và bờ bụi quanh nhà.
Kết quả 399/409 hộ gia đình (534 nhà) được phun hóa chất đạt 97,6%, chỉ có 10/409 hộ (2,4%) đi vắng chưa phun trong nhà, nhưng được phun toàn bộ ngoài nhà.
Phun hóa chất Chloramin B khử khuẩn môi trường
Địa điểm | Số hộ | Số hộ phun | Tỷ lệ đạt (%) |
Làng Rêu | 97 | 97 | 100% |
Gò Nghênh | 121 | 121 | 100% |
Hy Long | 75 | 75 | 100% |
Làng Tương | 116 | 116 | 100% |
Tổng cộng | 409 | 409 | 100% |
Kết quả phun hóa chất khử khuẩn môi trường bằng Chloramin B đạt 100% yêu cầu theo kế hoạch đề ra. Vị trí phun hóa chất khử khuẩn chủ yếu là các hố phân gia súc đã được vùi lấp, ổ nước đọng và bãi rác quanh nhà.
Tẩm màn và cấp mới màn tẩm hóa chất
Địa điểm | Số màn trong dân | Số màn tẩm | Tỷ lệ đạt (%) |
Làng Rêu | 163 | 156 | 95,70% |
Gò Nghênh | 222 | 203 | 91,44% |
Hy Long | 135 | 121 | 89,6% |
Làng Tương | 220 | 191 | 86,8% |
Tổng cộng | 740 | 671 | 90,67% |
Viện đã lập dự toán đề nghị Bộ Y tế phê duyệt 1.000 màn tẩm mới cấp cho 409 hộ dân và 1.466 khẩu theo thống kê hiện tại để đảm bảo xua diệt mò, mạt, bọ chét sau khi phun Permethrine, vì loại hóa chất này phân hủy nhanh và tồn lưu không lâu.
Trong khi chờ cấp màn tẩm mới, Viện đã chỉ đạo tẩm 671/740 chiếc màn hiện có trong dân (đạt 90,67%) bằng Icon 2,5CS là loại hóa chất có hiệu quả xua, diệt côn trùng, không ảnh hưởng đến người và gia súc.
Cấp chiếu mới, thu hồi và tiêu hủy chiếu cũ
Do không thể phun trực tiếp lên chiếu để diệt côn trùng nên Viện đề nghị Bộ Y tế cho phép cấp chiếu mới, đồng thời thu hồi tiêu hủy chiếu cũ trong giai đoạn bệnh đang phát triển.
Địa điểm | Số hộ | Số chiếu cấp |
Làng Rêu | 97 | 293 |
Gò Nghênh | 121 | 350 |
Hy Long | 75 | 231 |
Làng Tương | 116 | 250 |
Tổng cộng | 409 | 1.124 |
Sau khi thu hồi toàn bộ chiếu cũ đốt tại chỗ cùng với phân và rác thải, Trung tâm Y tế huyện Ba Tơ đã cấp 1.124 chiếc cho 409 hộ dân (đạt 3 chiếc/hộ).
Tẩy giun toàn dân
Trừ số không được chỉ định (phụ nữ có thai, cho con bú, người mắc bệnh kết hợp và bệnh nhân viêm dày sừng da bàn tay, bàn chân) thì 1006/1466 (68,62%) dân Ba Điền được tẩy giun bằng Albendazole 400mg. Số thuốc Albendazole còn lại gần 1000 liều, Trung tâm Y tế Ba Tơ sẽ tiếp tục sử dụng cho các xã khác trong huyện.
Hiệu quả các biện pháp can thiệp
Giảm các yếu tố nguy cơ nhiễm bệnh
Sau khi kết thúc các biện pháp can thiệp, Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn đã tổ chức cuộc họp tổng kết rút kinh nghiệm tại huyện Ba Tơ với sự có mặt của Huyện ủy, UBND huyện Ba Tơ, Lãnh đạo Sở Y tế, Trung tâm Y tế dự phòng, Trung tâm Phòng chống sốt rét Quảng Ngãi, Trung tâm Y tế huyện Ba Tơ, UBND xã Ba Điền, Trạm Y tế xã Ba Điền và một số cơ quan thông tin đại chúng.
Các biện pháp can thiệp đã được chính quyền địa phương đánh giá cao và người dân hưởng ứng tích cực, trước hết là đem lại môi trường vệ sinh sạch sẽ, cấp chiếu mới và tẩy giun toàn dân đã tác động tích cực đến tâm lý bệnh nhân ở vùng này. Chiến dịch phun hóa chất diệt côn trùng và khử khuẩn môi trường sau hơn một tuần thực hiện, qua báo cáo của Trung tâm Y tế huyện Ba Tơ không có bệnh nhân nhiễm mới chứng tỏ hóa chất không gây phản ứng phụ cho người dân. Nếu chiến dịch vệ sinh môi trường và can thiệp hóa chất được duy trì thường xuyên sẽ tác động chuyển biến ý thức của người dân tự bảo vệ sức khỏe khi sống trong vùng nhiễm bệnh.
Giảm côn trùng truyền bệnh sau can thiệp
Để đánh giá hiệu quả của hóa chất diệt côn trùng gây bệnh sau khi can thiệp, Viện đã cho điều tra lại 20 nhà (10 nhà có bệnh nhân và 10 nhà không có bệnh nhân) tại làng Rêu và Gò Nghênh với các quy trình điều tra tương tự như trước can thiệp. Kết quả điều tra cho thấy không bắt được ngoại ký sinh ở chiếu nằm cũng như môi trường xung quanh nhà; số mò, mạt, bọ chét giảm hẳn ở vật nuôi trong nhà và trên chuột bẫy được.
Trên vật nuôi tỷ lệ nhiễm bọ chét giảm từ 100% xuống còn 80% (mật độ bọ chét trên chó giảm từ 5,5 xuống còn 2,9; mật độ nhiễm mò, mạt trên gà cũng giảm đáng kể). Sau can thiệp chuột mất chỗ chỗ trú ẩn của chuột nên mật dộ chuột giảm, đặt bẫy chỉ bắt được 3 chuột và mật độ ngoại ký sinh trên chuột cũng giảm rõ rệt (mật độ mò 57/3, mạt 2/3). Tuy nhiên với sinh cảnh Ba Điền sự phục hồi véc tơ truyền bệnh sau can thiệp sẽ rất nhanh chóng nên cần tiếp tục điều tra, theo dõi để có biện pháp can thiệp phù hợp.
Kế hoạch hoạt động tiếp theo
Trung tâm Y tế huyện Ba Tơ
Tiếp tục duy trì thường xuyên công tác vệ sinh môi trường, huy động đoàn thể quần chúng tổng vệ sinh 1 tháng 1 lần, tuyên truyền giáo dục sức khỏe nhân dân vùng có bệnh tự bảo vệ để kết quả đã can thiệp bền vững. Phát hiện và vận động bệnh nhân đến bệnh viện để được điều trị tích cực từ đầu.
Cho uống thuốc tẩy giun 1.000 liều Albendazole còn lại với đối tượng chỉ định ở các xã khác trong huyện (Ba Ngạc, Ba Vinh). Cấp bổ sung 1.000 màn tẩm hóa chất sau khi Viện chuyển đến (đang chờ thủ tục).
Trung tâm Y tế dự phòng và Trung tâm PCSR Quảng Ngãi
Lập kế hoạch và dự toán phun hóa chất diệt côn trùng và khử khuẩn môi trường (3 tháng 1 lần) cho xã Ba Điền và một số xã có bệnh trong huyện Ba Tơ trình Sở Y tế phê duyệt, Viện sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn hỗ trợ kỹ thuật và giám sát thực hiện. Giám sát và chỉ đạo Trung tâm Y tế huyện Ba Tơ tổ chức thực hiện vệ sinh môi trường.
Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn
Hoàn thành báo cáo điều tra và đánh giá kết quả biện pháp can thiệp. Lập kế hoạch, dự toán thực hiện, giám sát thực hiện và hỗ trợ kỹ thuật phun hóa chất trong thời gian tiếp theo. Mua 1.000 màn tẩm hóa chất cấp màn bổ sung cho Trung tâm Y tế huyện Ba Tơ sau khi được Bộ Y tế phê duyệt. Điều tra định kỳ khu hệ ngoại ký sinh và côn trùng truyền bệnh để có cơ sở đề xuất các biện pháp can thiệp phù hợp.
Đề nghị
Bộ Y tế sớm phê duyệt và chuyển kinh phí dự toán can thiệp để Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn thanh toán với địa phương sau khi thực hiện. Tiếp tục hỗ trợ tỉnh Quảng Ngãi kinh phí thực hiện biện pháp can thiệp hóa chất diệt côn trùng và khử khuẩn môi trường tại xã Ba Điền và 4 xã có bệnh nhân viêm dày sừng da bàn tay, bàn chân (Ba Ngạc, Ba Vinh, Ba Xa và Ba Tô).
Cấp cho Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn 1 xe ô tô chuyên dụng phun hóa chất diệt côn trùng chống dịch trong tương lai, 2 máy phun diệt côn trùng động cơ và 2 máy phun khử khuẩn môi trường động cơ.