Về phương diện dịch tễ học, một dịch bệnh xảy ra khi có những trường hợp mắc mới của một bệnh nào đó phát hiện được trong một nhóm dân số nhất định, trong một khoảng thời gian nhất định và lây lan vượt quá mức bình thường theo kinh nghiệm ghi nhận trước đó.
Dịch bệnh có thể xảy ra tại một địa phương hoặc có thể trên cả toàn cầu thường được gọi là đại dịch, vài trường hợp của một bệnh hiếm gặp có thể phân loại là dịch bệnh nhưng những trường hợp bệnh phổ biến như cảm lạnh thông thường không được xem là dịch bệnh.
Trong thời gian qua, một số bệnh bùng phát ở cộng đồng và có khả năng lây lan khá nhanh như bệnh tay chân miệng, thủy đậu, sốt xuất huyết và gần đây là bệnh sởi... đã được các cơ quan thông tấn báo chí đưa tin. Tuy vậy việc công bố dịch và công bố hết dịch bệnh truyền nhiễm phải được thực hiện theo Quyết định số 64/2010/QĐ-TTg ngày 25 tháng 10 năm 2010 của Thủ tướng Chính phủ. Theo quyết đinh này, việc công bố dịch bệnh truyền nhiễm chỉ được thực hiện khi có đủ 2 điều kiện là có số người mắc bệnh truyền nhiễm vượt quá số người mắc dự tính bình thường của cơ quan y tế tuyến tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trở lên và có một trong bốn yếu tố nguy cơ như có quy mô, tính chất của bệnh dịch vượt quá khả năng kiểm soát của cơ quan y tế tuyến tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; bệnh dịch được Bộ trưởng Bộ Y tế xác định có sự biến đổi tác nhân gây bệnh, có nguy cơ làm tăng tỷ lệ tử vong và chưa có biện pháp khống chế hiệu quả; bệnh dịch có tỷ lệ tử vong cao mà chưa rõ tác nhân gây bệnh và chưa có biện pháp khống chế hiệu quả; bệnh dịch xảy ra khi có thiên tai, thảm họa.
Khi dịch bệnh xảy ra, cần xác định các điều kiện và yếu tố để công bố dịch. Theo luật phòng, chống bệnh các bệnh truyền nhiễm thì việc công bố dịch được thực hiện theo nguyên tắc là mọi trường hợp có dịch đều phải được công bố; việc công bố dịch và hết dịch phải công khai, chính xác, kịp thời và đúng thẩm quyền.
Về thẩm quyền công bố dịch được quy định là chủ tịch ủy ban nhân dân cấp tỉnh công bố dịch theo đề nghị của giám đốc sở y tế đối với bệnh truyền nhiễm thuộc nhóm B và nhóm C; bộ trưởng bộ y tế công bố dịch theo đề nghị của chủ tịch ủy ban nhân dân cấp tỉnh đối bệnh truyền nhiễm thuộc nhóm A và đối với một số bệnh truyền nhiễm thuộc nhóm B khi có từ hai tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trở lên đã công bố dịch; thủ tướng chính phủ công bố dịch theo đề nghị của bộ trưởng bộ y tế đối với bệnh truyền nhiễm thuộc nhóm A khi dịch lây lan nhanh từ tỉnh này sang tỉnh khác làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng, sức khỏe con người.
Theo những nguyên tắc và quy định nêu trên, trong buổi họp báo thông tin phòng chống dịch sởi được lãnh đạo bộ y tế chủ trì chiều 18/4/2014 vừa qua tại thành phố Hà Nội; mặc dù thống kê cả nước đã có trên 8.500 trường hợp sốt phát ban dạng sởi, trong đó trên 3.000 trường hợp dương tính đối với bệnh sởi và ghi nhận có 112 bệnh nhân tử vong chủ yếu tại miền bắc, trẻ em tử vong do sởi tại Hà Nội chiếm khoảng 50% nhưng chưa có đủ điều kiện để công bố dịch. Sở dĩ Hà Nội không công bố dịch sởi vì sở y tế không đề nghị với ủy ban nhân dân thành phố công bố dịch do tại đây chưa vượt quá khả năng kiểm soát của cơ quan y tế đối với bệnh sởi. Lãnh đạo bộ y tế đã khẳng định dù không công bố dịch sởi nhưng đã có văn bản thông báo dịch sởi để các cơ sở y tế chủ động tập trung các biện pháp phòng chống dịch bệnh một cách có hiệu quả, khống chế bệnh lây lan và phát triển thêm gây nên các hậu quả nghiêm trọng. Biện pháp phòng bệnh sởi tốt nhất vẫn là tiêm vaccine phòng bệnh để bảo vệ cho cả cá nhân và cộng đồng theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Dịch bệnh sởi sẽ được công bố khi quy mô, tính chất của dịch bệnh sởi vượt quá khả năng kiểm soát của cơ quan y tế theo quy định.