Ngày 9/2/2015. BANGKOK - Cảnh báo từ trung tâm nghiên cứu sốt rét củamột bác sĩ kỳ cựu lo sợ về sự gia tăng chủng ký sinh trùng kháng thuốc sẽ giúpbệnh lây lan(A Warning From the Heart of Malaria Research. A Veteran Doctor Fears the Rise of a Drug-Resistant Strain Will Help the Disease Spread).

Mặc dùsố trường hợp tử vong do sốt rét giảm mạnh trong thập kỷ qua nhưng một bác sĩ kỳ cựu ở đây, một trung tâm của vành đai sốt rét trên thế giớicho rằnghiện nay là thời gian để tiến hành một cuộc chiến trên quy mô lớn với căn bệnh do muỗi truyền.Một đồng nghiệp gọi Nick White "là kiện tướng" (the grandmaster) của thuốc điều trị sốt rét, Giáo sư White và các nhà nghiên cứu khác lo lắng về khả năng đề kháng với artemisinin-một loại thuốc đã giúp điều trị thành công căn bệnh này trong những năm gần đây. Sự đề kháng đang xuất hiện trong khu vực Đông Nam Á, một phần do chất lượng thuốc nghèo nàn hoặc các loại thuốc giả và sự thất bại của bệnh nhân khi uống thuốc đủ liều, sự lây lan của bệnh sốt rét kháng thuốc một lần nữa hiện ra to lớn như nó đã làm trong nhiều thập kỷ trước, khi sức đề kháng với một thuốc khác thành công vào lúc ban đầu là chloroquine, lan sang châu Phi với chi phí hàng triệu sinh mạng.

Giáo sư White-63 tuổi đã dành gần 35 năm qua tại đơn vị nghiên cứu y học nhiệt đới Mahidol Oxford hoặc MORU. Ông là giám đốc phục vụ lâu nhất của tổ chức này và hiện là chủ tịch của các đơn vị nghiên cứu y học nhiệt đới Đông Nam Á Wellcome Trust. Giáo sư White đã nhìn thấy sự thay đổi bệnh sốt rét từ nỗi khiếp sợ ở một khu vực tới một sự nguy hiểm hơn trong sự nghiệp của mình. Sau tình trạng kháng thuốc lan rộng với chloroquine thì các sự lựa chọn điều trị khi Giáo sư White lần đầu tiên đến Châu Á và trong suốt những năm 1990s là nghèo nàn, theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO) số ca tử vong trên toàn cầu do bệnh sốt rét đạt đỉnh là 1.817.000 vào năm 2004, bệnh sốt rét được ước tính gây nhiễm cho 198 triệu người và giết chết 584.000 trên toàn cầu trong năm 2013. Hơn hai thập kỷ trước, ông và nhóm của ông đã tiến hành một số nghiên cứu lớn đầu tiên về artemisinin, một loại thảo dược được phát hiện bởi người Trung Quốc vào hàng thế kỷ trước đó, loại thuốc này sử dụng kết hợp với các thuốc khác, hóa ra là có hiệu quả đến nỗi mà nhiều chuyên gia tin rằng họ có thể tiêu diệt sốt rét, phương pháp điều trị kết hợp artemisinin (artemisinin combination treatments) vẫn còn là thuốc hàng đầu được khuyến cáo hiện nay.

Giáo sư Nick White kiểm tra một lam nhuộm mô não bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét tại đơn vị nghiên cứu y học nhiệt đớiMahidol-Oxford ở Bangkok

Tuy nhiên Giáo sư White và những người khác có mối quan ngại hàng đầu là nếu không có một sự thúc đẩy để thanh toán sớm thì ký sinh trùng sốt rét đủ thời gian sẽ trở nên kháng với artemisinin và việc loại trừ căn bệnh này sẽ trở thành không thể. Do đó, ông cho rằng một cách tiếp cận triệt để hơn phải diễn ra, một cách tiếp cận ngoài chiến lược thông thường là phát hiện và điều trị những người bị bệnh, theo đó 5 năm tiếp theo là quan trọng. "Việc đối phó với tình trạng khẩn cấp này là quá chậm", Giáo sư White cho biết: "Nói chung, tôi nghĩ rằng điều này như một cuộc chiến thực thụ với nghiên cứu cung cấp thời gian, khả năng hiểu biết sâu rộng mang tính hành động. Cuộc chiến không được chiến đấu bởi các ủy ban". Một cách tiếp cận để loại trừ mà các nhà nghiên cứu đang đánh giá là cho thuốc tới tất cả mọi người trong các khu vực bị ảnh hưởng bởi bệnh sốt rét, cho dù họ đang bị bệnh hay không. Giáo sư White và nhóm của ông đang thử nghiệm phương pháp này ở một vài nơi ở Campuchia, Việt Nam và dọc theo biên giới Thái lan với Myanmar.

Sốt rét gây sốt và các triệu chứng giống cúm bởi một loại ký sinh trùng gọi là Plasmodium và truyền sang người qua vết cắn của muỗi bị nhiễm bệnh. Ngay khi vào bên trong cơ thể con người, Plasmodium phát triển trong gan và sau đó gây nhiễm cho các tế bào hồng cầu. Chủng gây chết người là Plasmodium falciparum gây ra một sự tắc nghẽn trong tuần hoàn máu và cuối cùng cản trở việc cung cấp máu đến các cơ quan khác nhau và đó là chủng ký sinh trùng đang phát triển sự đề kháng với artemisinin.

Giáo sư White trò chuyện với các đồng nghiệp trong văn phòng của ông. Ông cho rằng 5 năm tiếp theo trong cuộc chiến để kiểm soát bệnh sốt rét là rất quan trọng.
Ảnh: David Maurice Smith từ tạp chí phố Wall

Cuộc chiếnmà Giáo sưWhite và những người khác nói sẽ xúc tiến cần có một mức độ cao hơn về kinh phí và nghị lực,các nhóm như Quỹ Bill và Melinda Gates đã cống hiến một số tiền khoảng 2 tỷ USD để nghiên cứu làm thế nào để chống lại bệnh này từ năm 2000.Alan Magill, giám đốc chương trình sốt rét của Quỹ Gates cho biết tổ chức của ông là mở cửa cho cách tiếp cận bằng việc sử dụng thuốc hàng loạt, nằm trong số nhiều chiến thuật để loại bỏ falciparum. "Tình trạng này là cách tiếp cận đảm bảo gia tăng sức đề kháng của thuốc", ông nói. Chiến lược của Tiến sĩ White là chỉ có một con đường có thể và một chiến lược mà không phải tất cả các nhà khoa học đều đồng ý. Một số chuyên gia cho rằng sự sử dụng artemisinin nhiều hơn vào một khu vực nơi mà sự đề kháng đã xảy ra sẽ tạo ra sự đề kháng lớn hơn.

Các nhà khoa học ở MORU quan sát thấy rằng ở châu Phi, các đột biến di truyền cho các ký sinh trùng có khả năng chống lại artemisinin ở châu Á được nhìn thấy là rất hiếm. Ký sinh trùng có những đột biến dường như không lan rộng, cho thấy những đột biến này thực sự có thể làm suy yếu tỷ lệ cho sự sống còn của chúng. Tiếp tục sử dụng artemisinin đúng cách, kết hợp với các thuốc đối tác hiệu quả, có thể là đủ để chống lại sự đề kháng artemisinin. Ở những nơi có sự lan truyền bệnh sốt rét thấp, thì sốt rét có thể được loại trừ hoàn toàn bằng cách giữ áp lực lên các ký sinh trùng để duy trì sự đột biến suy yếunày, Nick Day, Giám đốc đơn vị nghiên cứu của MORU cho biết: "Điều không may, bức tranh khá phức tạp và khá nhiều điều vẫn không biết". Tiến sĩ White sẵn sàng thừa nhận cách tiếp cận của mình là điều không chắc chắn.

Richard Feachem, giám đốc Tập đoàn Y tế toàn cầu tại Đại học California, San Francisco, lãnh đạo một nhóm nghiên cứu loại trừ bệnh sốt rét ở châu Á và Nam Phi. Ông đồng ý với cách tiếp cận của Tiến sĩ White là dùng thuốc hàng loạt, những câu hỏi chưa được trả lời cho cách tiếp cận này ai là đích và sự kết hợp của các loại thuốc gì để cho uống và cho đến khi ký sinh trùng P. falciparum bị tiêu diệt hoàn toàn, các loại thuốc mới cho bệnh sốt rét phải được phát triển. "Tôi sẽ nói chúng ta nên có hành động nhiều hơn 5 năm trước đây", Tiến sĩ Feachem nói: "Chắc chắn chúng ta nên có những hành động mạnh mẽ nhất hiện nay, điều đó có thể là quá muộn để dập tắt nó ra hoàn toàn". MORU là một sự hợp tác giữa Wellcome Trust phi lợi nhuận, một nhà tài trợ chính của nghiên cứu Anh, và hai trường đại học Oxford và Mahidol có trụ sở tại Thái lan, nơi Tiến sĩ White giữ vị trí giáo sư kết hợp của y học nhiệt đới. "Ông là một nhà khoa học tốt bởi vì ông ta sẽ chấp nhận bất cứ điều gì từ các dữ liệu nói với ông ta", Mike Turner, người đứng đầu bộ phận bệnh truyền nhiễm của Wellcome Trust cho biết.

Giáo sư White đứng ở phía trướccác hộp lam liên quan đến nghiên cứu bệnh sốt rét của mình,ông gọi khu vực Đông Nam Á, nơi ông dành nhiều thời gian trong 35 năm qua là "cái nôi của kháng thuốc" (the cradle of drug resistance).
Ảnh: David Maurice Smith từ tạp chí phố Wall

Giáo sư White là trực tính và nói trại về những gì mà mình không thích, bệnh văn phòng, những cuộc gặp gỡ và nói chuyện về bản thân mình. Ông đầy các ý tưởng, một số trong đó ông gọi là nỗi ám ảnh. Trong văn phòng vách kính của mình tại Đại học Mahidol treo một bản sao của một con muỗi chân cao làm bằng dừa mua từ một người làm con rối tại Lào. (Giáo sư White thêm một ống hút màu đỏ vào miệng của nó để đại diện cho các vòi, ống mà muỗi sử dụng để hút máu). Tiến sĩ Day nhớ lại khi ông làm việc tại Việt Nam trong những năm 1990s và Giáo sư White đến thăm. Hai ông đi trên một xe máy đến văn phòng. Tiến sĩ Day lái xe, cẩn thận lướt qua dòng xe hỗn loạn tại thành phố Hồ Chí Minh, trong khi Giáo sư White "nói chuyện không ngừng nghỉ" (talk nonstop) vào tai của tiến sĩ Day về ý tưởng nghiên cứu. Vào những dịp gặp nhau khi Tiến sỹ White lặp đi lặp lại một ý tưởng, Tiến sĩ Day biết rằng đó là những ý tưởng có thể có giá trị ưu tiên.

Một trong những nỗi ám ảnh của Giáo sưWhite là chỉ ra có bao nhiêu người thực sự có bệnh sốt rét, hiểu được làm thế nào mà sốt rétđược duy trì và làm thế nào và tại sao kháng thuốc xuất hiện ở những nơi mà bệnh sốt rét là ít phổ biến hơn. Ông ta đặc biệt quan tâm về khu vực Đông Nam Á, mà ông gọi là "cái nôi của kháng thuốc". Bởi vì muỗi không sống được lâu và không bay với khoảng cách rất xa, chúng phảinhặt lấy ký sinh trùng sốt rétnhiều tuần trước khi chúng lây nhiễm sang người tại một nơi nào gần đó. Giáo sư White nghi ngờ rằng có rất nhiều người bị nhiễm sốt rét hơn so với con số hiện có cho thấy nhưng họ không có triệu chứng. Đó là lý do tại sao ông đang nghiên cứu xem liệu tất cả mọi người trong một khu vực bị ảnh hưởng bởi bệnh sốt rét cần phải được điều trị bất kể họ đang bị bệnh hay không để loại trừ bệnh sốt rét nhanh chóng.

Theo báo cáo của WHO số ca tử vong do sốt rét đã giảm gần 50% kể từ năm 2000 nhưng theo Giáo sư White thì gần loại trừ là không đủ tốt, căn bệnh sẽ vẫn tồn tại ngay cả khi 99% ký sinh trùng mang sốt rét được quét sạch, đặc biệt là với sự gia tăng trong ký sinh trùng kháng artemisinin. "Loại bỏ thành công có nghĩa là loại bỏ ký sinh trùng, không phải loại bỏ muỗi" (Successful elimination means eliminating the parasites, not the mosquitoes), ông nói.

Các nội dung khác »

---