Ngày 18/11/2015. ABC News-Săn tìm Sốt rét: Để ngăn chặn căn bệnh chết chóc phải trả giá bằng cả một ngôi làng (The Hunt for Malaria: It Takes a Village to Stop a Deadly Disease).Con đường tới Nega Nega được sắp hàng với rất nhiều cây mía và không khí có mùi như mật đường, trong ngôi làng có mùi mật ngọt này ở nam Zambia có một chuyện lớn đang xảy ra: bệnh sốt rét vẫn đang hoành hành.

Y tá Given Kasanga và 11 thành viên của hội đồng y tế địa phương đang làm việc cùng nhau để trục xuất sốt rét ra khỏi cộng đồng của họ, Given-một người đàn ông hiền lành với một nụ cười lan tỏa, dẫn đầu nhóm hoạt động nỗ lực vì ngôi làng. Các thành viên hội đồng y tế là một lực lượng đặc biệt các tình nguyện viên phân phát màn ngủ, xử lý những vùng nước tù đọng có thể thu hút muỗi và cộng tác với Given để giúp mọi người được xét nghiệm và điều trị căn bệnh. Tình nguyện viên Mwenda Machiha cho biết: “Mục đích của chúng tôi là chấm dứt sốt rét”, những nỗ lực của họ đang tạo ra một sự khác biệt lâu dài: Nega Nega hầu như đã sạch sốt rét. Thực tế, trên khắp tỉnh phía nam Zambia, các ca sốt rét đã sụt giảm từ khi chính phủ, PATH, các nhân viên y tế địa phương và các tình nguyện viên cộng đồng chung tay, tỷ lệ đã giảm một nửa chỉ trong vòng hai năm. Trong hàng trăm ngôi làng Zambia, mọi người nhiệt tình, tận tụy và dũng cảm đã đứng ra đóng góp vào nỗ lực phi thường này. Các giáo viên, bộ trưởng và các tù trưởng truyền thống thúc giục các gia đình bảo vệ con em họ. Các nhân viên y tế tình nguyện đi bộ những ngày dài để xét nghiệm và điều trị từng người trong một ngôi làng, trẻ em ở mọi lứa tuổi mạnh dạn đưa những ngón tay ra để chích xét nghiệm sốt rét (và cố gắng không khóc), có nhiều người cùng nhau góp sức làm chủ vận mệnh của mình thật là một điều ấn tượng. Để thực sự loại trừ sốt rét, chu kỳ lây lan từ người sang muỗi và ngược lại phải bị ngăn chặn, vì vậy với sự hỗ trợ của Hiệp hội loại trừ và kiểm soát sốt rét (Malaria Control and Elimination Partnership) của PATH tại châu Phi, Given đã đào tạo các tình nguyện viên của anh để trở thành những thợ săn sốt rét, lần ra bất kỳ người nào có thể đã tiếp xúc với căn bệnh. Những người này có thể che giấu ký sinh trùng sốt rét ẩn náu trong cơ thể họ dù họ không có triệu chứng, chỉ cần một vết muỗi đốt thì ký sinh trùng sẽ tiếp tục được lây lan. Mối lo ngại lớn nhất hiện nay là các công nhân mùa vụ đến Nega Nega để cắt mía, họ mang tới hiểm họa sốt rét bên mình và các dân làng vẫn có thể mắc sốt rét khi họ đi tới những nơi căn bệnh chưa được thuần phục, những nơi như Chipepo nằm ở phía nam trên Hồ Kariba đẹp tuyệt vời.

Một cái hồ nơi cuộc sống có thể tốt (A lake where life could be good)

Con đường tới Chipepo thì thật thử thách sự dẻo dai và thần kinh con người, nhiều đá hơn là đất, rãnh sâu và dốc đứng hiểm nghèo, ngôi làng bên hồ có mùi như cá và những con muỗi khát máu thì đầy rẫy trong bầu không khí nồm ẩm. Weckie Mwene, một giáo viên ở trường học địa phương giải thích sốt rét có thể tồi tệ cho các gia đình và cộng đồng như thế nào, các học sinh của thầy vắng dần vì sốt mê sảng và đau đầu nghiêm trọng bốn đến năm lần một năm. Weckie cho biết: “Các em ấy rất nhớ lớp học, một cậu bé đã cố gắng viết bài thi và đã ngất đi, chúng không thể tốt nghiệp”. Gia đình của thầy cũng bị ảnh hưởng nặng, vợ thầy-Mainza, đã mắc sốt rét khi cô mang bầu và đã sẩy thai. Sự mất mát tiềm lực ở ngôi làng này thì không thể kể hết. Weckie cho biết thêm: “Tôi rất lo cho vợ tôi và con gái vì sốt rét là một căn bệnh chết chóc ở đây”. Các nỗ lực sốt rét cũng đã được bắt đầu tại Chipepo, màn ngủ đã được phân phát và các nhân viên y tế sẽ sớm xét nghiệm và điều trị cho mọi người, Weckie thì rất vui khi nghe vậy: “Nếu sốt rét có thể bị loại trừ, cuộc sống sẽ tốt hơn”.

Để về đến đích (To reach the finish line)

Quay trở lại Nega Nega cuộc sống hiện đã trở nên tốt hơn, trẻ em không còn vắng học vì sốt rét và cha mẹ các em không nghỉ việc nhưng chỉ khi sốt rét bị loại trừ hoàn toàn, công việc chung của chúng ta vẫn chưa xong.

Photo Credit: PATH/Gabe Bienczycki

Sự cấp bách trở nên rõ ràng khi Given và một tình nguyện viên chia sẻ câu chuyện của một cậu bé có tên Rogan, 2 tháng trước cậu bé hai tuổi đã đi cùng mẹ tới thăm gia đình tại một ngôi làng gần Chipepo. Không lâu sau đó cậu bé bị sốt rét thể não, khi Rogan bắt đầu co giật mẹ cậu tức tốc đưa tới phòng khám. Given hít một hơi thật sâu trước khi chia sẻ việc ông đã cố gắng cứu Rogan như nào và việc ông không thể truyền tĩnh mạch vì cậu bé đã mất nước vì nôn mửa như thế nào và việc ông đã chờ xe cứu thương đến trong 4 tiếng như thế nào-quá trễ. Ông nói: “Tôi đã chứng kiến đứa trẻ đó chết vì sốt rét, tôi không muốn bất kỳ ai khác phải trải qua điều đó”. Không có quốc gia nào ở vùng Cận hoang mạc Sahara đã loại trừ sốt rét, để về được vạch đích này, PATH đang thí điểm một số biện pháp tiếp cận mới. Ví dụ, chúng ta đang làm việc với nhau ở những nơi như Chipepo để điều trị mọi người với thuốc chống sốt rét trong một cuộc đột kích khốc liệt, thuốc sốt rét tiêu diệt ký sinh trùng mà việc xét nghiệm có thể không phát hiện ra và ngăn chặn nhiễm mới trong vòng một tháng. Tới lúc đó, ít nhất hai thế hệ muỗi đã sống và chết đi rồi, giảm thiểu khả năng lây nhiễm từ muỗi sang người (mosquito-to-human transmission). Given nói với tinh thần lạc quan: “Tôi thực sự hy vọng được sống để thấy cái ngày mà sốt rét bị tiêu diệt ở châu Phi”, với những người như Given và hàng nghìn những người khác cống hiến vì nỗ lực này, Zambia và tất cả châu Phi chắc chắn sẽ viết nên lịch sử sốt rét.

Các nội dung khác »

---