Chiếc máy GeneXpert có thể xét nghiệm một cartridge phát hiện vi-rút Ebola trong vòng 90 phút (Ảnh: CEPHEID)

Ngày 20/9/2016. BBC News-Công nghệ xét nghiệm chẩn đoán bệnh đã cứu sống bệnh nhân nhanh hơn như thế nào (How disease testing tech is saving lives faster). Chiếc máy kiểm tra Ebola đầu tiên có tên GeneXpert cung cấp việc chẩn đoán chính xác, rẻ tiền và phát hiện vi-rút Ebola trong vòng 90 phút.

Khi một y tá tại Bệnh viện Redemption của Monrovia tại Liberia bị ốm, các bác sĩ đã nghĩ rằng cô bị thương hàn nhưng 3 ngày sau họ nhận ra đó không phải là thương hàn mà là do vi-rút Ebola chết người. TS. Jude Senguku cho rằng do sự chậm trễ này khiến người bạn chung phòng của ông-bác sĩ phẫu thuật thâm niên của bệnh viện mắc bệnh từ người phụ nữ này và đã tử vong cùng 2 cán bộ điều dưỡng khác, đó là một bài học cay nghiệt về tầm quan trọng cốt yếu của việc chẩn đoán nhanh và chính xác. Theo ông chẩn đoán sai, hoang mang và sai lệch thông tin dẫn đến người dân ở Liberia tránh xa khỏi bệnh viện, thậm chí một số người còn trình bày sai các triệu chứng của họ để tránh bị đưa tới đơn vị cách ly Ebola. TS Senguku nói: “Việc loại trừ và nhanh chóng theo dõi đối với Ebola trở nên quan trọng”.

TS. Senguku của Bệnh viện Redemption tại Monrovia cho biết xét nghiệm nhanh Ebola đã cứu rất nhiều người (ảnh: INTERNATIONAL RESCUE COMMITTEE)

‘Rất quan trọng’ ('Very critical')

May mắn thay, Bệnh viện Redemption đã nhận được một trong những chiếc máy kiểm tra Ebola đầu tiên có tên GeneXpert có thể cung cấp việc chẩn đoán chính xác và rẻ trong vòng 90 phút. Vì Liberia chỉ có 50 bác sĩ trên 4,3 triệu người tại vùng bùng phát dịch bệnh, một thiết bị dễ sử dụng như vậy sẽ cực kỳ quan trọng trong cuộc chiến ngăn chặn căn bệnh. Liberia là quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề, theo các con số chính thức đã có 4.809 ca tử vong do Ebola, nơi nhiều người tử vong hơn bất kỳ nơi nào khác trong đợt bùng phát từ 2014-2016 của dịch bệnh này. Từ lúc đó, TS Senguku cho biết công nghệ chẩn đoán này đã trở nên “cực kỳ quan trọng” giúp giảm bớt nỗi sợ hãi căn bệnh Ebola không đáng có và giành lại sự tự tin cho người dân Monrovia. TS David Persing, người đã tạo ra chiếc máy xét nghiệm chẩn đoán nhanh này, là phó chủ tịch điều hành Cepheid, một công ty công nghệ sinh học có trụ sở tại Thung lũng Silicon. Quỹ Bill và Melinda Gates đã tài trợ 3,5 triệu đô-la (2,7 triệu Bảng) cho dự án này. Được cấu tạo đơn giản, chiếc máy tính toán a-xít nucleic trong mẫu xét nghiệm của bệnh nhân-nước bọt và phát hiện một chuỗi DNA dấu hiệu đặc trưng của căn bệnh gọi là xét nghiệm khuếch đại a-xít nucleic có thể phát hiện những mức độ mầm bệnh cực kỳ thấp cùng với các biến thể kháng thuốc khác nhau. Máy xét nghiệm cartridge có giá 10 đô-la đối với các quốc gia nghèo, trong khi gia trị của chiếc máy khoảng 17.000 đô-la.

‘Dễ sử dụng’ ('Easy to use')

Các bộ kit chẩn đoán năng lượng thấp có thể mang theo bên mình dễ vận hành thì đặc biệt quan trọng ở những khu vực có sự tiếp cận hạn chế đối với nguồn điện hoặc trang thiết bị thí nghiệm đắt tiền. TS. Megan Coffee, một chuyên gia bệnh truyền nhiễm và là cố vấn kỹ thuật tại Ủy ban Cứu trợ Quốc tế cho biết các xét nghiệm sốt rét đơn giản phát hiện kháng nguyên và xác xét nghiệm HIV phát hiện các kháng thể là những những xét nghiệm tương tự được phát triển bởi công ty công nghệ y học Alere có trụ sở tại Massachusetts có thể xét nghiệm “nhanh khi ở xa phòng thí nghiệm”. Bà cho biết nhiều trong số các xét nghiệm “nhanh tại chỗ” này phần lớn bao gồm một màng mỏng trong một băng các-xét nhựa “rất dễ sử dụng như là một que thử thai, không tốn điện, không cần phụ tùng thay thế, và có thể mang theo và sử dụng bởi các nhân viên y tế cộng đồng di động”.

Ts Manirou từ công ty khai thác mỏ Rangdgold Resources xét nghiệm kiểm tra các nhân viên và dân làng để phát hiện một số bệnh. (ảnh: RANDGOLD RESOURCES)

Công nghệ này cũng hữu ích cho các công ty mỏ lớn và các ông chủ lớn khác, TS. Haladou Mahaman Manirou, người làm việc cho công ty Randgold Resources cho biết ví dụ mỏ Loulo-Gounkoto của công ty khai thác vàng Randgold Resources ở cách xa trugn tâm đánh giá Ebola gần nhất 5 đến 6 tiếng đi xe, một phòng khám tại chỗ giám sát các nhân viên và người dân từ các làng lân cận. Bên cạnh Ebola, các bệnh truyền nhiễm khác, như sốt rét, HIV và lao phổi là “gánh nặng chính” đối với sức khỏe của các nhân viên. Anh cho biết, sốt rét ảnh hưởng khoảng 39% lực lượng lao động của Randgold trong năm 2015, con số này đã từng là 69% trong năm 2011. Một xét nghiệm chẩn đoán 15 phút, được phát triển bởi Flow, một công ty công nghệ sinh học Hoa Kỳ đã giúp xác định và điều trị ca bệnh nhanh chóng. Bà cho rằng giờ đây bước đi tiếp theo cho công nghệ chẩn đoán là “xét nghiệm được nhiều nguyên nhân gây sốt” ví dụ công ty công nghệ y học có trụ sở tại Singapore STMicroelectronics đã phát triển một nền tảng “Lab-on-Chip” (phòng thí nghiệm tích hợp trong chip) có kích thước chỉ bằng móng tay và có thể xét nghiệm nhiều căn bệnh nhiệt đới chỉ trong một mẫu máu. Công nghệ này đắt hơn cartridge GeneXpert một chút-xấp xỉ 100 đô-la nhưng không đòi hỏi cả một chiếc máy

Sốt rét, bệnh do muỗi Anopheles truyền, đã cướp đi sinh mạng hơn 430.000 người trong năm 2015 (Ảnh: SCIENCE PHOTO LIBRARY)

Chẩn đoán từ xa (Remote diagnosis)

Cũng như biện pháp xét nghiệm tại chỗ, việc chẩn đoán có thể được tiến hành từ cách xa ngàn dặm, nhờ công nghệ internet. Ví dụ, Global Health Telemedicine, điều hành bởi Ts Michelangelo Bartolo, giám đốc y tế từ xa (telemedicine) tại Bệnh viện San Giovanni tại Rome đã kết nối các bác sĩ tại 19 trung tâm y tế tại châu Phi với 100 chuyên gia tình nguyện tại châu Âu.

Công ty của Ts Bartolo giúp chẩn đoán bệnh từ xa (ảnh: Ts MICHAELANGELO BARTOLO)

TS. Bartolo cho biết thời gian phản ứng trung bình là “khoảng 3 giờ”, trong hai năm hoạt động đã có 3.500 “cuộc tư vấn từ xa” bao gồm 1.300 điện tâm đồ, phần mềm của anh cũng bao gồm một tính năng cho phép các bác sĩ châu Phi điền vào thông tin khi ngoại tuyến, một tính năng hữu ích tại các khu vực có kết nối không ổn định.

Cần có tốc độ (The need for speed)

TS. Persing cho biết việc đấu tranh với dịch bệnh sau dịch Ebola sẽ đòi hỏi xuất phát nhanh hơn ngay tại bàn đạp khởi động: “Để bắt đầu vào việc phát triển phương pháp xét nghiệm khi đang ở thời điểm giữa một dịch bệnh thì sẽ không có tác dụng” và việc công ty anh không có những cartridge xét nghiệm Zika, sốt Lassa hoặc “tất cả mọi căn bệnh có thể xảy ra”. Anh cho rằng một mô hình “cung cấp kịp thời điểm” sẽ có tác dụng hơn và tin rằng nếu các quan chức y tế toàn cầu chỉ định một danh sách các bệnh truyền nhiễm quan trọng, các công ty như công ty anh sẽ sản xuất trước và hợp thức hóa trước các thành phần cho xét nghiệm đó và xin được sự chấp thuận của hệ thống lập pháp.

Vi-rút Ebola lây nhiễm nhanh đã giết hơn 11.000 người tại Tây Phi từ 2014-2016

TS. Persing cho biết: “Nếu bạn đang có dịch bệnh, bạn sẽ không muốn đợi 6 tháng hay 1 năm mới có một phương pháp xét nghiệm như vậy”. GS. David Alland, người đứng đầu ban các bệnh truyền nhiễm tại Trường Y tế Rutgers cho biết việc chẩn đoán tốc độ có thể giúp tính toán hiện lực của các chiến dịch y tế: “Ở một số khu vực của châu Phi, người ta từng cho rằng các chương trình can thiệp sốt rét chính đã không hề có tác dụng gì” nhưng hóa ra lại là do các bác sĩ không chẩn đoán đúng sốt rét dựa trên các triệu chứng lâm sàng của bệnh nhân. Ngày càng nhiều các công nghệ chẩn đoán chính xác đã cho thấy rằng các chương trình chống sốt rét đã thực sự hiệu quả hơn là người ta nghĩ vì vậy chúng ta càng biết nhiều và nhanh hơn thì càng cứu được nhiều sinh mạng hơn.

Các nội dung khác »

---