 |
| Chất điều hòa sinh trưởng của côn trùng có độc tính cao đối với bọ gậy và lăng quăng (ảnh internet) |
Phòng bệnh do muỗi truyền bằng chất điều hòa sinh trưởng của côn trùng
Có nhiều phương pháp ứng dụng để phòng chống bệnh do muỗi truyển nhưng biện pháp dùng chất điều hòa sinh trưởng của côn trùng ít được sử dụng do chi phí cao, không có sẵn nhưng ngược lại chúng có ưu điểm là khắc phục được vấn đề côn trùng đã kháng các hóa chất diệt đang dùng hay dùng hóa chất có thể làm ảnh hưởng đến môi trường sống. Nên xem xét ứng dụng chất điều hòa sinh trưởng của côn trùng ở một số vùng phù hợp để tăng thêm biện pháp phòng chống muỗi truyền bệnh. Đặc điểm chất điều hòa sinh trưởng của côn trùng Chất điều hòa sinh trưởng của côn trùng có độc tính rất cao đối với bọ gậy và lăng quăng của muỗi truyền bệnh, có tác dụng ngăn không cho chúng phát triển thành muỗi trưởng thành. Các chất này có độc tính thấp đối với động vật như chim, cá và côn trùng đã trưởng thành nhưng lại rất độc đối với tôm, cua và côn trùng ở dưới nước ở giai đoạn chưa trưởng thành. Các chất điều hòa sinh trưởng của côn trùng thực tế rất ít sử dụng do chi phí cao và ít có sẵn nhưng nếu có điều kiện thì có thể dùng khi phải đối diện với các loài côn trùng cần diệt đã kháng các hóa chất phosphore hữu cơ khác hoặc không thể sử dụng các hóa chất diệt này vì ảnh hưởng đến môi trường. Nếu muốn diệt bọ gậy ngay thì không nên sử dụng các chất này khi các hộ gia đình theo luật quy định phải tiến hành diệt bọ gậy ngay tại nhà của mình. Chất điều hòa sinh trưởng của côn trùng được chia thành hai nhóm: Nhóm Juvenin hormone analogue như methoprene, chất này có khả năng ngăn cản bọ gậy muỗi phát triển thành lăng quăng hoặc lăng quăng phát triển thành muỗi trưởng thành; chúng không có khả năng diệt được bọ gậy. Nhóm Chitin synthesis inhibitors như diflubenzuron và triflumuron có tác dụng cản trở quá trình lột xác, diệt bọ gậy muỗi khi chúng lột xác. Vì vậy chúng có tác dụng nhanh hơn nhóm juvenin hormone analogue. Mặc dù chất điều hòa sinh trưởng của côn trùng không độc hại đối với người và vật nuôi nhưng cũng ảnh hưởng đến sự phát triển của nhiều loại côn trùng chân đốt sống ở khu vực được xử lý hóa chất. Vì vậy các nhà sản xuất đã khuyến cáo chỉ nên sử dụng các chất điều hòa sinh trưởng của côn trùng ở những nơi chúng ít ảnh hưởng đến tôm, cua và các loại động vật sống dưới nước khác. Chất điều hòa sinh trưởng của côn trùng được sử dụng Methoprene: được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) xem là an toàn khi dùng để xử lý nước ăn vì hoạt chất này phân tán khá nhanh ở trong nước. Bánh hóa chất chứa từ 1,8 đến 8% chất methoprene và các hạt methoprene với nồng đồng độ khác nhau đã được sản xuất để duy trì hiệu quả lâu dài. Bánh methoprene phân tán hóa chất này trong vòng 4 tháng ở ước yên lặng ở các bể chứa nước nhưng đối với các nguồn nước chảy thì thời gian có thể ngắn hơn. Nếu nước ở những nơi xử lý bị cạn hết thì các bánh hóa chất vẫn còn có tác dụng cho đến khi nước ngập trở lại. Thực tế có thể đặt các bánh hóa chất tại những nơi khô dự tính là sẽ có nước và trở thành các điểm sinh sản của muỗi sau này. Ở Kenya, các nhà khoa học đã từng đặt các bánh hóa chất này vào các ao cạn, khi có mưa xuống thì những bánh hóa chất methoprene đã phát huy tác dụng diệt muỗi trong các tháng sau đó. Ưu điểm của việc đặt trước các bánh hóa chất là những điểm sinh sản của muỗi có thể xử lý được ở nhiều nơi mà đến mùa mưa không thể đến được. Các nơi cần xử lý là kênh mương, lưu vực sông, đầm nước ngọt, thùng đấu. Các bánh hóa chất sẽ ít có tác dụng ở những nơi bị sóng đánh trôi dạt. Ngoài ra ở những nơi có nhiều bùn, các bánh hóa chất có thể bị bùn bám vào và làm giảm tác dụng hiệu quả của hóa chất.  | Bánh hóa chất và bột hóa chất methoprene (ảnh internet) |
Việc ứng dụng khá dễ dàng, có thể dùng tay thả bánh hóa chất xuống nước; không cần máy móc, thiết bị. Vì vậy rất phù hợp để xử lý ở những vùng xa, các điểm sinh sản của muỗi cần hóa chất để có hiệu quả lâu dài. Bánh hóa chất cần được đặt ở phần sâu nhất của các điểm xử lý để bảo đảm hiệu quả trong suốt mùa khô. Thực tế ghi nhận, để diệt muỗi Aedes cần từ 4 đến 6kg chất hoạt tính cao trên 1 hecta. Cứ 10m2 mặt nước ở vùng nước cạn và yên lặng có độ sâu khoảng 60cm chỉ cần thả một bánh hóa chất. Để diệt các loài muỗi khác như Anopheles, Culex, Mansonia thì liều lượng cần tăng gấp đôi. Diflubenzuron: được dùng để phun xử lý các điểm sinh sản của muỗi ở các vùng nước lộ thiên bất kể nước sạch hay bị ô nhiễm. Loại hóa chất này cũng thích hợp sử dụng cho các cánh đồng tưới tiêu trồng cây lương thực. Hóa chất có tác dụng từ 1 đến 2 tuần tại các hệ thống kín như hố chứa nước, hố tiêu; thậm chí có thể có tác dụng tới 1 tháng. Thực tế ghi nhận loại hóa chất diflubenzuron đã được dùng để phòng chống loài dĩn chích đốt máu tại các vùng đầm lầy. Hóa chất thường được sản xuất dưới dạng bột thấm nước có 25% chất hoạt tính hoặc hạt 0,5% hóa chất.  | | Bột thấm nước và hạt hóa chất diflubenzuron (ảnh internet) |
Việc ứng dụng cũng dễ dàng, hòa bột thấm nước với nước và phun theo tỷ lệ từ 25 đến 50g trên mỗi hecta nước trong và 50 đến 100g trên mỗi hecta đối với nước đục. Hóa chất dưới dạng hạt được sử dụng ở những vùng có cây cỏ dày hoặc có nước chảy. Có thể dùng tay để rải hoặc máy thổi hạt xách tay để phun hóa chất. Khuyến nghị Mặc dù chất điều hòa sinh trưởng của côn trùng được các nhà khoa học ứng dụng ở một số quốc gia để phòng chống các bệnh do muỗi truyển mang lại hiệu quả khá tốt nhưng tại nước ta phương pháp này chưa được thực hiện. Dù sao đây cũng là một biện pháp được xem là khá hữu hiệu; vì vậy nếu có điều kiện về kinh tế, các nhà khó học nên nghiên cứu, xem xét áp dụng; nhất là đối với những địa phương thường xuyên có dịch sốt xuất huyết, sốt rét bùng phát xảy ra hàng năm làm ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng.
|
TRANG CHỦ
