Trong thời gian gần đây, dư luận quốc tế và trong nước đang xôn xao về sự kiện một số hãng dược phẩm đã “lobby” (vận động hành lang) với Tổ chức Y tế thế giới (WHO) công bố đại dịch cúm A (H1N1) nhằm thu nguồn lợi nhuận từ việc bán vaccine phòng cúm A (H1N1); Bộ Y tế Việt Nam cũng đã đề nghị WHO trả lời rõ về những cáo buộc này, đồng thời vẫn khuyến cáo tiếp tục tăng cường biện pháp phòng chống dịch. Để hiểu rõ hơn bản chất của sự kiện này, chúng tôi cập nhật các thông tin về hành trình đại dịch cúm A (H1N1) và phản ứng của Bộ Y tế Việt Nam về vấn đề này.
Hành trình đại dịch cúm A/H1N1
Đại dịch cúm 2009 còn gọi là Dịch cúm A/H1N1 (2009), "cúm lợn" (hay "cúm heo") là dịch cúm do một loại virus thuộc chủng H1N1 lần đầu tiên được các cơ quan y tế phát hiện vào tháng 3 năm 2009. Sự bùng phát căn bệnh giống như bệnh cúm đã được phát hiện lần đầu ở 3 khu vực thuộc Mexico. Tuy nhiên, chủng virus mới này đã không được xác nhận lâm sàng cho đến một tháng sau ở các ca bệnh ở bang Texas, California, Hoa Kỳ và sự hiện diện căn bệnh này đã được nhanh chóng xác nhận ở nhiều bang của Mexico và Thành phố Mexico; vài ngày sau nữa các ca riêng rẽ ở các nơi khác tại Mexico, Hoa Kỳ và Bắc bán cầu.
Đến tháng 4 năm 2009, dòng virus mới đã được xác nhập ở Canada, Tây Ban Nha, Anh và người ta nghi ngờ chúng hiện diện ở nhiều quốc gia khác, bao gồm cả New Zealand với 2.400 ca có thể bị nhiễm loại virus này. Các quan chức Mỹ đã đề nghị thay đổi cụm từ "cúm lợn" để tránh tình trạng người dân hiểu lầm là căn bệnh lây qua thịt lợn. Bộ trưởng Nông nghiệp Hoa Kỳ Tom Vilsack cho là "Đây không phải là nạn dịch liên quan tới thực phẩm. Cần truyền đi thông điệp rằng ăn thịt lợn không gây ra bệnh"[75]. Nhiếu quốc gia cấm nhập khẩu thịt lợn từ Bắc Mỹ và đã có nạn nhân chết ngoài Mexico.
Ngày 11 tháng 6 2009, Tổ chức Y tế Thế giới, WHO, đã chính thức công bố đại dịch cúm toàn cầu và nâng cấp báo động lến cấp 6. Tính đến ngày 12 tháng 6 năm 2009, cũng theo Tổ chức Y tế Thế giới, đã có 29.669 trường hợp được xác định nhiễm cúm A/H1N1 tại 74 quốc gia, trong đó tử vong là 145 người gồm Mexico:108 người, Mỹ: 27 người, Canada: 4 người , Chile: 02 người, Costa Rica: 01 người và Cộng hòa Dominican: 01 người, Guatemala: 01 người và Colombia: 01 người.
Tổ chức Y tế thế giới cảnh báo
Vào thứ bảy, 25/4, Tổng giám đốc Tổ chức Y tế thế giới- Bà Margaret Chan cảnh báo về việc sự bùng phát cúm lợn tại Mexico và Mỹ có nguy cơ gây ra một đại dịch toàn cầu. Margaret Chan thúc giục quan chức y tế các nước đề cao cảnh giác đối với loại bệnh khác thường cũng như với bất cứ sự gia tăng nào về các trường hợp bị cúm nặng hoặc viêm phổi. "Đó rõ ràng là một loại cúm động vật do virus H1N1 gây ra và nó có khả năng thành dịch bệnh lớn do sự lây nhiễm mọi người. Tuy nhiên, dựa trên các bằng chứng về y tế, dịch bệnh và thử nghiệm, chúng ta chưa thể nói nó có gây ra đại dịch hay không", bà Chan nói trong một hội nghị.
Trong vài năm trước đó, cơ quan y tế Liên Hiệp quốc đã cảnh báo rằng một loại virus mới có thể bùng phát thành đại dịch cúm ở người và lan khắp toàn cầu, giết hại hàng triệu người. Theo bà Chan, loại cúm A/H1N1 mới, sự pha trộn của virus cúm ở người, lợn và gia cầm, đã giết chết 68 người trong số 1.004 trường hợp mắc bệnh tại Mexico và khiến 8 người ở Mỹ nhiễm bệnh. Cho đến cuối tháng 4, chưa có dấu hiệu nào cho thấy có sự bùng phát cúm lợn tương tự trên thế giới.
"Virus cúm là rất khó đoán biết và đầy bất ngờ, hiện thời chúng tôi đang quan sát kỹ càng. Chúng tôi cần biết virus lây lan như thế nào, kiểu truyền nhiễm và liệu nó có gây ra bệnh nặng không và xảy ra ở nhóm tuổi nào. Dù gì đi nữa, theo đánh giá Tổ chức Y tế thế giới, tình hình nghiêm trọng này phải được theo dõi sát.", bà Chan nói. Phần lớn những người thiệt mạng vì loại cúm mới ở Mexico trong độ tuổi từ 25 tới 45.
Đến cuối tháng 4.2009, mức báo động của Tổ chức Y tế thế giới ở cấp độ 3. Tổ chức sẽ tăng lên mức 4 nếu virus có biểu hiện khả năng lây từ người sang người. Cấp độ 5 sẽ áp dụng nếu virus được phát hiện ở ít nhất hai nước trong cùng một khu vực. Mức 6 sẽ là báo động đại dịch toàn cầu. Trong thời gian chưa có vaccine điều trị, một số trường hợp được điều trị với thuốc chống virus. Không rõ về hiệu quả các loại vaccine cúm với dịch bệnh mới cũng như sự khác biệt về mặt di truyền học với các loại cúm khác.
Hàng loạt quốc gia báo động
Tổng giám đốc Tổ chức Y tế thế giới Margaret thúc giục chính phủ các nước tăng cường giám sát sự bùng phát của bệnh dịch. Các quốc gia lên kế hoạch kiểm dịch, thắt chặt quy định nhập khẩu thịt lợn và kiểm tra hành khách máy bay trước cảnh báo của các chuyên gia y tế toàn cầu về khả năng dịch cúm lợn gây chết người bùng phát. Cúm lợn là loại bệnh hô hấp ở lợn. Trường hợp mắc bệnh ở người xảy ra khi tiếp xúc với lợn, hiếm khi xảy ra lây từ người sang người và hiện việc này được theo dõi sát sao. Các toà nhà công cộng tại Mexico đã đóng cửa, hàng trăm sự kiện công cộng bị huỷ bỏ. Trường học trong và xung quanh Thành phố Mexico đóng cửa tới ngày 6/5, gần 70% quán rượu, nhà hàng trong thủ đô tạm thời ngừng hoạt động. Người dân được khuyến cáo tránh bắt tay. Đại sứ quán Mỹ tại Mexico khuyên du khách tới nước này giữ khoảng cách ít nhất 1.8m với người khác.
Theo Bộ trưởng Y tế Mexico, Jose Cordova, tổng cộng có 1.324 người đã nhập viện với các triệu chứng nghi ngờ kể từ ngày 13 đến 26/4 và được xét nghiệm virus. "Cùng lúc đó, 81 người đã tử vong có lẽ liên quan tới virus, nhưng mới chỉ 20 trường hợp được xác nhận thông qua kiểm tra tại phòng thí nghiệm", ông nói. Tổng thống Mexico Felipe Calderon tuyên bố các biện pháp khẩn cấp đối phó với tình hình trong đó có quyền cách ly cá nhân nghi ngờ nhiễm virus mà không sợ liên quan tới pháp luật. Mexico đã đóng cửa các trường học, bảo tàng, thư viện, rạp hát với nỗ lực ngăn chặn dịch cúm lây lan sau khi hàng trăm người bị nhiễm bệnh.
Hồng Kông và Đài Loan tuyên bố, những du khách trở về từ vùng có dịch cúm nếu bị sốt sẽ phải cách ly. Cơ quan y tế Nga khẳng định, bất kể hành khách nào từ Bắc Mỹ nếu bị sốt sẽ phải cách ly cho tới khi xác định rõ nguyên nhân. Sân bay Narita tại Tokyo, Nhật Bản đã lắp đặt một thiết bị để kiểm tra nhiệt độ hành khách đến từ Mexico. Indonesia tăng cường giám sát tại mọi điểm ra vào tại sân bay với khách du lịch có triệu chứng cúm và sẵn sàng cách ly trường hợp nghi ngờ nếu cần thiết. Hàn Quốc cảnh báo hạn chế đi lại tới thủ đô của Mexico và ba tỉnh có dịch. Bộ Y tế Ý cũng khuyến cáo người dân hoãn du lịch tới vùng xuất hiện bệnh cúm.
Các triệu chứng của cúm này
Các triệu chứng của căn bệnh này giống như cúm gồm: sốt trên 37.80C, đau nhức cơ thể, đau họng, ho, sung huyết đường hô hấp và trong một số trường hợp là nôn ói, tiêu chảy. Loại virus này thường lây do trực tiếp tiếp xúc với lợn. Tuy nhiên, Joseph Domenech, phụ trách cơ quan thú y thuộc Tổ chức Nông-Lương Liên Hiệp Quốc tại Roma nhấn mạnh, mọi triệu chứng cho thấy virus biến chuyển lây từ người sang người.
Tổ chức Y tế thế giới nâng mức cảnh báo
Tổ chức Y tế thế giới ngày 27.4 nâng mức cảnh báo cúm lợn từ mức 3 lên mức 4, như vậy chỉ còn hai nấc nữa là tới thông báo về một đại dịch cúm đầu tiên trong vòng 40 năm. Quyết định này của Tổ chức cho thấy, nguy cơ về một đại dịch, sự bùng phát trên toàn cầu của một căn bệnh nguy hiểm là rất lớn. Cảnh báo ở mức 4 nghĩa là virus có khả năng truyền từ người sang người và có thể làm bùng phát bệnh trong cộng đồng.
Trợ lý Tổng giám đốc Tổ chức Y tế thế giới, tiến sĩ Fukuda nói: "Những gì đang diễn ra có thể hiểu đó là một bước tiến lớn theo hướng đại dịch cúm. Tuy nhiên, ở giai đoạn này, vẫn chưa thể coi đó là đại dịch". Theo Fukuda, virus đã lan rộng nên khó mà ngăn chặn được, vì vậy các nước cần tập trung áp dụng các biện pháp bảo vệ người dân. Các chuyên gia không đề nghị đóng cửa biên giới hay hạn chế đi lại. Lô vaccine cúm lợn sẽ sẵn sàng trong 4 tới 6 tháng sau đó, nhưng sẽ mất vài tháng để sản xuất với số lượng lớn, ông Fukuda nói. Theo các chuyên gia y tế, virus xuất phát từ cùng một chủng gây ra sự bùng phát cúm theo mùa ở con người. Tuy nhiên, loại mới phát hiện chứa cả gen có trong loại cúm gây bệnh ở lợn và gia cầm. Đến cuối tháng 4.2009, Tổ chức Y tế Thế giới nâng mức báo động lên cấp 5. Cấp cao nhất đồng nghĩa với đại dịch toàn cầu. 2 triêu liều thuốc kháng virus được Tổ chức chuyển cho các văn phòng khu vực và từ đó chuyển tiếp đến các nơi cần thiết. Phần lớn số thuốc này được cho là sẽ đến tay các nước đang phát triển và không có kho dự trữ.
Dịch cúm lan tới châu Âu
Ngày 28.4.2009, những ca nhiễm virus H1N1 đầu tiên tại châu Âu được xác nhận. Hai người Anh phải nhận viện, một người đàn ông Tây Ban Nha có kết quả dương tính với cúm lợn và 17 người khác bị nghi nhiễm. Ngoài Mexico, Anh, Tây Ban Nha, cũng đã có những trường hợp mắc bệnh được ghi nhận ở Mỹ và Canada. Các ca nghi nhiễm khác đang được điều tra tại Brasil, Israel, Úc, Newzealand. Hãng du lịch lớn nhất tại Đức, TUI, phải hoãn mọi chuyến đi tới thành phố Mexico, nhưng các tour tới nơi khác của Mexico vẫn được tiếp tục.
Các bộ trưởng Y tế tại Liên Âu gặp nhau vào ngày 30.4.2009 để bàn về đại dịch. Các quan chức khuyên người dân không nên du lịch đến những nơi bị nhiễm bệnh, đề phòng lây lan căn bệnh. Bộ trưởng Y tế Scotland-Nicola Sturgeon nói hai bệnh nhân nằm viện đang hồi phục, chỉ nhiễm bệnh nhẹ. "Nguy cơ lây lan ra công chúng là không cao". Trước đó, Bộ trưởng Y tế Anh-Alan Johnson cũng nói trong số 25 ca nghi nhiễm ở Anh, 8 người có kết quả âm tính, 3 người nữa chờ kết quả xét nghiệm và 14 người được theo dõi.
Đổi tên từ “cúm lợn” sang “cúm A/H1N1” và minh oan cho lợn
Vào thứ năm, 30.4.2009, Tổ chức Y tế Thế giới tuyên bố sẽ không dùng thuật ngữ "cúm lợn", để mọi người khỏi nhầm tưởng là bệnh cúm do lợn gây ra. Tuyên bố này được đưa ra sau khi Ai Cập bắt đầu chiến dịch tận diệt lợn, vì nước này tưởng làm như vậy có thể ngăn ngừa được căn bệnh cúm gây chết người lúc này. Phát ngôn viên y tế thế giới - Dick Thompson nói cơ quan phụ trách Nông nghiệp và Lương thực của Liên Hợp Quốc rất lo ngại, bởi cụm từ "cúm lợn" gây hiểu nhầm cho người tiêu dùng và khiến một số nước ra lệnh cấm lưu hành các sản phẩm từ lợn, thậm chí cho tiêu hủy đàn lợn. "Thay vì gọi là cúm lợn ... chúng tôi sẽ gọi nó bằng thuật ngữ khoa học, là cúm A/H1N1", Thompson nói.
Các virus cúm ban đầu phát sinh từ lợn, nhưng có các gen của virus cúm người, gia cầm và lợn. Trong dịch bệnh, Tổ chức Y tế Thế giới khẳng định rằng virus lây từ người sang người, chứ không phải do tiếp xúc giữa người và lợn ốm. Từ Paris, Tổ chức Thú y Quốc tế khẳng định "không có bằng chứng nào về việc lợn nhiễm virút gây bệnh, hay việc người bị nhiễm trực tiếp từ lợn". "Giết lợn không giúp bảo vệ sức khỏe của người cũng như vật nuôi" và là hành động "không thích hợp", tuyên bố của tổ chức thú y có đoạn.
Ngay từ những ngày đầu tiên dịch bệnh bùng phát ở Mexico và sau đó xuất hiện ở nhiều nước khác, cụm từ mà báo chí sử dụng rộng rãi khi mô tả căn bệnh này là "cúm lợn". Tiến sĩ Bernard Vallat, Tổng giám đốc của Tổ chức Thú y thế giới (OIE) nói trong lần trả lời phỏng vấn báo chí, virus cúm xuất hiện ở Mexico và một số nước là một thể hỗn hợp của nhiều loại virus và nó chỉ truyền nhiễm từ người sang người chứ hoàn toàn không phải do lợn gây ra như nhiều người vẫn nghĩ. Theo Vallat, virus cúm H1N1 là một thể hỗn hợp, có đặc trưng của cả virus cúm lợn, virus cúm người và virus cúm gia cầm. Do vậy, gọi dịch bệnh là "cúm lợn" là hoàn toàn không chính xác. Tiến sĩ Vallat cho rằng muốn phòng ngừa căn bệnh này chỉ có thể bắt đầu từ con người, ngăn ngừa việc tiếp xúc giữa người mắc bệnh và người bị bệnh. Trong một động thái "xử oan", chính quyền Cairo còn ra lệnh tiêu hủy toàn bộ số lợn đang được chăn nuôi tại Ai Cập nhằm ngăn chặn sự lây lan của dịch cúm mặc dầu chưa có một trường hợp nhiễm bệnh nào được thông báo ở nước này.
Không chỉ bị giết, lợn còn trở thành "nạn nhân" trực tiếp của bệnh cúm A/H1N1 do người truyền sang. Ngày 2.5.2009, các quan chức Canada thông báo, 200 con lợn ở một trang trại nước này được phát hiện nhiễm virus cúm A H1N1 - bằng chứng đầu tiên cho thấy virus đã lây từ người sang lợn, liên quan tới một nông dân vừa từ Mexico về. Ngành kinh doanh thịt lợn cũng phải chịu thiệt hại. Hiệp hội xuất khẩu thịt Mỹ nói xuất khẩu thịt lợn của Mỹ giảm khoảng 10% kể từ khi cúm A/H1N1 bùng phát. Việt Nam và một số nước châu Á kiểm soát chặt chẽ nguồn thịt lợn nhập khẩu từ Mỹ. Trong khi đó, YTTG cho rằng ăn thịt lợn vẫn an toàn và không nhất thiết phải cấm loại thịt này. Nhà khoa học về an toàn thực phẩm Peter Ben Embarek của YTTG nói rằng công tác giám sát cần được tăng cường sau khi đàn lợn ở Canada bị cách ly. Tuy nhiên, ông khẳng định không cần tiêu hủy lợn và ăn thịt lợn vẫn an toàn. Rõ ràng, toàn cầu quá nhạy cảm với virus cúm H1N1. Giữa sự bùng nổ thông tin, tỉnh táo và bình tĩnh là cần thiết để đối phó và ngăn chặn dịch bệnh.
Nhiễm từ người sang lợn
Trong khi các chính phủ trên khắp thế giới hết sức lo ngại, ngày 3.5.2009, người ta phát hiện ra trường hợp nhiễm virus cúm A/H1N1 từ người sang lợn đầu tiên ở Canada. Khoảng 200 con lợn ở một trang trại của Canada đã bị phát hiện nhiễm virus cúm A/H1N1 và theo Cơ quan Kiểm tra thực phẩm Canada, rất có thể 200 con lợn này đã bị lây cúm từ một người Canada vừa trở về từ Mexico. Các quan chức ngành nông nghiệp Canada tin rằng người nông dân làm trong trang trại nói trên có thể đã hắt hơi hoặc ho gần những con lợn.
Cơ quan Kiểm tra thực phẩm Canada cho cách ly đàn lợn này để chờ thêm các xét nghiệm khác nhằm phân tích đầy đủ hơn về loại virus mà đàn lợn mắc phải. Cơ quan Kiểm tra thực phẩm Canada cũng cho biết tất cả những con lợn nhiễm bệnh đều đang dần hồi phục hoặc có con đã hồi phục hoàn toàn. Tuy nhiên, câu hỏi lớn nhất được nhiều người quan tâm lúc này là liệu virus cúm đó có thể quay ngược lại lây sang người không? Câu hỏi này rất quan trọng bởi vì sự lây lan qua lại giữa các loài có thể sẽ khiến căn bệnh cúm A/H1N1 này trở nên nghiêm trọng hơn, gây ra nhiều cái chết hơn.
Virus A/H1N1 là loại virus chưa từng được thấy trước đây. Nó được pha trộn từ gen của các loại virus cúm có trong lợn, chim và người và xuất hiện ở lợn. Các chuyên gia lo ngại rằng mặc dù mới có một trường hợp duy nhất nhưng virus lây từ người sang lợn có thể sẽ biến đổi thêm nữa trước khi lây ngược trở lại sang người. Juan Lubroth, một chuyên gia về sức khoẻ động vật tại Tổ chức Nông lương thế giới của Liên Hợp Quốc cho rằng "virus này có thể dễ gây chết người hơn nhưng nó cũng có thể trở nên hiền hoà hơn. Hai chiều hướng đều có khả năng xảy ra." Tuy nhiên, các chuyên gia vẫn khẳng định thịt lợn, thậm chí là thịt của con lợn nhiễm virus A/H1N1, vẫn an toàn để ăn. Lubroth nhấn mạnh người ốm nên tránh tiếp xúc với lợn nhưng những người làm trong các nông trại không cần phải áp dụng thêm các biện pháp đề phòng khác bởi vì khả năng họ nhiễm virus từ một con lợn là nhỏ. Theo Lubroth, không giống như virút H5N1 lây nhiễm qua máu, qua các bộ phận và tế bào của gia cầm, hầu hết các loại virus cúm lợn đều chỉ lây lan qua đường hô hấp. Điều này có nghĩa là khả năng người lây bệnh từ lợn là khoảng 1%.
Nguy cơ dịch ở mức báo động cao nhất
Ngày 5.5.2009, Tổ chức Y tế Thế giới tính đến khả năng nâng mức báo động dịch cúm A H1N1 lên mức cao nhất. YTTG sử dụng 6 mức báo động để đánh giá nguy cơ y tế đối với thế giới. Phát ngôn viên của YTTG Dick Thompson nói YTTG phải sẵn sàng đối mặt với mọi khả năng có thể xảy ra. Trong một bài phỏng vấn với một tờ báo của Tây Ban Nha El Pais, giám đốc của YTTG Margaret Chan ám chỉ rằng tổ chức này có thể nâng mức báo động lên cấp 6. Bà cố làm giảm tác động của việc nâng mức báo động cao nhất bởi bà lo sợ việc sẽ gây ra những sự sợ hãi không cần thiết. Thep phát ngôn viên của YTTG Thomas Abraham không thể ngay lập tức xác nhận bình luận của bà Chan bằng tiếng Tây Ban Nha nhưng họ cùng chia sẻ quan điểm với những gì mà tổ chức này đã từng đưa ra trước đó. "Chúng tôi vẫn luôn giữ quan điểm về việc đại dịch sắp xảy ra. Nó chỉ là vấn đề thời gian trước khi chúng tôi nâng mức báo động cao nhất trừ phi loại virus này đột nhiên yếu đi hoặc chết đi." Tính đến 00:00 ngày 5.5.2009, YTTG nói số ca mắc cúm A H1N1 đã vượt qua con số 1.000 ca tại 20 nước trên 5 châu lục.
“Cuộc chiến” ngoại giao và thương mại
Người dân trên thế giới chưa kịp vui mừng trước việc Mexico, "tâm chấn" của đại dịch cúm A/H1N1, tuyên bố tình trạng ổn định thì đã phải lo ngại trước việc dịch cúm toàn cầu đang gây ra một số cuộc chiến thương mại và ngoại giao giữa các nước. Một cuộc tranh cãi thương mại quốc tế đang có nguy cơ bùng nổ sau khi khoảng 20 nước trên thế giới ra lệnh cấm nhập khẩu thịt lợn từ Mexico, Mỹ và Canana – 3 nước bị ảnh hưởng nặng nề nhất của dịch cúm, mặc dù Tổ chức Y tế thế giới vẫn khẳng định ăn thịt lợn nhiễm virus cúm A/H1N1 đúng cách là an toàn. Canada đe doạ sẽ đưa Trung Quốc ra trước Tổ chức Thương mại Thế giới nếu như Bắc Kinh không rút lại lệnh cấm nhập khẩu lợn và thịt lợn từ tỉnh Alberta của nước này. Đây là nơi đã phát hiện ra một đàn lợn bị nhiễm virus H1N1 từ người. Trong khi đó, căng thẳng ngoại giao giữa Mexico và Trung Quốc tăng lên sau khi Mexico cáo buộc Trung Quốc phân biệt đối xử với công dân của họ. Mexico chỉ trích Bắc Kinh đã cách ly hơn 70 công dân của họ bất chấp việc những người này không hề có dấu hiệu hay triệu chứng nhiễm bệnh nào.
Ngoại trưởng Mexico Patricia Espinosa Cantellano cáo buộc việc Trung Quốc cách ly những người không có triệu chứng nhiễm virus A/H1N1 nói trên là có tính phân biệt đối xử và thiếu tính khoa học. Ông này cũng nhắc người dân Mexico không đến Trung Quốc cho đến khi nước này từ bỏ các biện pháp có tính phân biệt đối xử như vậy. Mexico cử một máy bay đến đón các công dân của mình từ các tỉnh, thành phố khác nhau của Trung Quốc về nước. Trung Quốc cũng đã cử một máy bay của mình đến Mexico để đón 200 người dân của họ đang mắc kẹt tại thành phố Mexico về nước. Canada ngày 4.5.2009 cũng yêu cầu Bắc Kinh giải thích về việc nước này cách ly một nhóm ít nhất 20 sinh viên Canada mặc dù không ai trong số những sinh viên này có triệu chứng nhiễm cúm A/H1N1.
Tổ chức YTTG và Liên Hiệp Quốc trái nghịch nhau
Vào đầu tháng 5.2009 dư luận toàn thế giới hết sức quan tâm đến sự lây lan của dịch cúm A H1N1. Mọi thông tin về diễn tiến, sự lây lan của dịch cúm đều được theo dõi sát sao. Tuy nhiên, nhiều người không khỏi hoang mang trước một số thông điệp trái chiều, được đưa ra bởi chính các quan chức cấp cao trên thế giới cũng như cách phản ứng thái quá trước dịch bệnh.
Theo báo Telegraph ngày 5.5.2009, Tổng giám đốc Tổ chức YTTG Chan nhận định rằng dịch cúm A/H1N1 có thể tấn công ở mức độ cao bất thường trong những tháng sau đó. WHO xem xét nâng mức độ báo động lên cấp độ cao nhất, mức 6, có nghĩa là cúm H1N1 đã lây lan giữa các vùng và một đại dịch đã xuất hiện. Bà Chan cảnh báo rằng đợt 2 của dịch bệnh nhiều khả năng sẽ là "lớn nhất trong tất cả các lần bùng phát dịch mà thế giới phải đương đầu trong thế kỷ 21" và lời khuyến cáo này đã làm tiêu tan những suy nghĩ lạc quan rằng dịch bệnh có thể đã bị ngăn chặn.
Tuy nhiên, theo tin Reuters, Tổng thư ký LHQ-Ban Ki-Moon tuyên bố tại một phiên họp của Đại hội đồng ở New York rằng WHO không có ý định nâng báo động lên mức cao nhất nếu như dịch bệnh lúc này tiếp tục diễn tiến như hiện tại. Ông Ban khẳng định LHQ đã "sẵn sàng" cho một tình trạng khẩn cấp như vậy. Trong khi WHO và LHQ, tuy có những phát ngôn mâu thuẫn nhưng tỏ ra thống nhất ở thái độ đầy trách nhiệm và yêu cầu cảnh giác cao độ về cúm, thì hãng tin CNN thản nhiên dẫn lời các quan chức Mỹ đầy bất ngờ. Các quan chức Mỹ nói chủng virus H1N1 dường như không nguy hiểm hơn so với virus cúm thường hàng năm.
Những gì các nhà dịch tế học nghiên cứu với chủng cúm đặc biệt này cho thấy mức độ nghiêm trọng của căn bệnh mới không mạnh hơn cúm theo mùa thông thường", CNN dẫn lời Bộ trưởng An ninh nội địa Mỹ Janet Napolitano nhấn mạnh ngày 4.5.2009. Tính tới thời điểm 5.5.2009, số trường hợp mắc cúm A/H1N1 được xác nhận đã lên tới 1.080 người trên toàn thế giới, khiến 26 người tử vong gồm 25 trường hợp ở Mexico và 1 ở Mỹ. Theo Napolitano, cúm theo mùa khiến hàng trăm nghìn người phải nhập viện và gần 35.000 trường hợp tử vong mỗi năm ở Mỹ. "Chúng ta lạc quan một cách thận trọng rằng chủng cúm này không nghiêm trọng hơn cúm theo mùa thông thường", Bộ trưởng An ninh nội địa Mỹ nói.
Bí ẩn cúm A/H1N1: Vì sao hầu hết các trường hợp tử vong đều ở Mexico?
Sau nhiều ngày dịch cúm A/H1N1 bùng phát ở Mexico và hiện đang lây lan sang nhiều nước trên thế giới, một câu hỏi vẫn làm đau đầu các chuyên gia: Đó là vì sao hầu hết các trường hợp tử vong lại chỉ ở Mexico?
 |
Người Mexico City xếp hàng để chờ xét nghiệm virut cúm A/H1N1 tại
một bệnh viện di động. |
Mexico dường như đang phải gánh chịu đợt bùng phát dịch rất khác và đáng sợ hơn nhiều so với phần còn lại của thế giới. Hơn 2.000 trường hợp bị nghi nhiễm cúm đã được thông báo ở rất nhiều bang trên khắp đất nước Mexico, và với hơn 150 người tử vong. Những con số này tuy nhiên chỉ là sơ bộ và ước tính sẽ tăng lên khi các mẫu máu của bệnh nhân Mexico tiếp tục được xét nghiệm. Do thiếu các phòng thí nghiệm có đủ khả năng nên cho đến nay nhiều trường hợp bị tình nghi ở Mexico chưa thể khẳng định được.
Hôm thứ ba vừa qua, chính quyền Mexico City đã yêu cầu các phòng tập, sàn nhảy, rạp chiếu phim và tất cả các quán ăn tại chỗ (loại trừ các quán bán đồ ăn mang đi) phải đóng cửa cho tới ngày 6/5 này, trong nỗ lực nhằm hạn chế sự tập trung đông người ở nơi công cộng và lây lan của virut cúm. Trong khi các nhà dịch tễ học đổ về Mexico để “lần theo dấu chân” của loại virut cúm gây chết người này, thì một câu hỏi lớn vẫn còn đó: Vì sao dịch bệnh này có vẻ như gây tử vong ở Mexico lớn hơn nhiều bất kỳ nơi nào trên thế giới? “Đây sẽ là vấn đề chính cần phải nghiên cứu và tập trung đến”, Keiji Fukuda, quyền tổng giám đốc về y tế, an toàn, và môi trường của Tổ chức y tế thế giới (WHO) cho hay. “Nhưng cho đến nay chúng ta vẫn chưa thể nói vì sao lại có sự khác biệt”.
Ngày 29.4.2009, WHO triệu tập một đoàn chuyên gia nhằm tìm ra câu trả lời cho vấn đề này. Tuy nhiên, có một cách để bắt đầu, đó là nhìn vào nơi virut xuất phát. Các nhà dịch tễ học có vẻ như đã tìm ra nơi “khởi nguồn”. Đó là thị trấn Perote, ở bang Veracruz, dọc Vịnh Mexico. Nơi đây có một trang trại lợn rộng lớn, thuộc quyền sở hữu của công ty Smithfield Foods của Mỹ. Các trường hợp giống nhiễm cúm đã bắt đầu xuất hiện tại đây từ đầu tháng 4, trước khi trường hợp đầu tiên được khẳng định tại Mexico vào ngày 13/4. Nhưng có một sự thật là, mặc dù loại virus mới được ám chỉ đến cúm lợn, các nhà nghiên cứu cho đến giờ vẫn chưa biết chắc virut A/H1N1 có thực sự bắt nguồn từ lợn hay không. Cho đến nay không có bằng chứng nào cho thấy lợn bị nhiễm bệnh ở cả Mexico và Mỹ. Và mới đây nhất, Canada công bố đàn lợn đầu tiên ở một trang trại bị nhiễm virut A/H1N1 là do lây từ một công nhân trong trang trại bị nhiễm bệnh. “Khởi thủy” cho các virut cúm trên thực tế đều là từ chim hoang dã, những loài có thể truyền bệnh sang chim nhà và người, giống như chúng ta đã chứng kiến ở cúm gia cầm H5N1 tại châu Á, và sang lợn. Và theo các chuyên gia, lợn lại là “chất liệu” đặc biệt tốt cho sự pha trộn về mặt sinh học, bởi chúng có thể bị nhiễm cả virut cúm gia cầm, lợn và cúm người; cung cấp môi trường tốt cho những virut này biến đổi gen, tạo ra những dòng hoàn toàn mới. Đó có thể là những gì đã xảy ra với virut cúm A/H1N1, virut chứa các gen của cả virut cúm lợn, cúm gia cầm và cúm người. “Khi có sự tập trung lớn của các trang trại lợn, người, chim hoang dã và gia cầm, những điều như thế này chắc chắn xảy ra”, Peter Daszak, chủ tịch của Wildlife Trust và là một chuyên gia về bệnh dịch mới cho biết.
Trong những năm gần đây, kể từ khi cúm gia cầm H5N1 đầu tiên xuất hiện, giới chức y tế đã tập trung chủ yếu vào châu Á, như là “nguồn sản sinh” ra virut cúm có thể gây ra đại dịch tiếp theo đối với thế giới. Nhưng Daszak chỉ ra rằng Mexico, nơi người, lợn và gia cầm có thể sống quá gần nhau, là một điểm nóng cho virut mới đã bị bỏ sót.
Khi có sự khác biệt về mức độ nguy hiểm giữa các trường hợp nhiễm cúm ở Mexico và Mỹ, nhiều người cho rằng có thể có những loại virut khác nhau ảnh hưởng tới hai nước. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu đã nghiên cứu virut ở cả các nạn nhân tại Mỹ và Mexico và đi đến kết luận: “Chúng tôi không thấy sự khác biệt nào ở các virut cúm gây ảnh hưởng ở những người nhiễm bệnh nặng và những người nhiễm bệnh nhẹ hơn”, Fukuad cho hay. Thậm chí nếu có sự khác biệt về gen, thì tình hình cũng không sáng sủa hơn, vì các nhà khoa học hiện vẫn không biết chính xác các gen đó có tác động gì đối với virut cúm.
Hầu hết trường hợp tử vong xảy ra ở Mexico cũng có thể được quy cho một số vấn đề y tế hoặc một nhân tố đồng ảnh hưởng chưa biết khác, không có ở các trường hợp tại Mỹ. Howard Markel, bác sỹ, giám đốc trung tâm lịch sử y khoa ở Đại học Michigan cho rằng những người đã chết ở Mexico có thể đã có “một đồng nhân tố khác”, ví dụ như uống thuốc hay có sự lây nhiễm sẵn có từ trước, khiến cho họ mắc bệnh nặng hơn. Và cũng có thể những người tử vong có một nhân tố về gen nào đó. Ngoài ra, cũng có “những nhân tố làm phực tạp thêm” như chế độ ăn ở kém, đông đúc. Và ông nhấn mạnh “vào thế kỷ 19 cúm được gọi là bệnh do đông người”. Nhưng điều này cũng cần phải tìm hiểu thêm.
Một khả năng nữa xảy ra là, virut cúm A/H1N1 bắt đầu xuất hiện ở Mexico đặc biệt nguy hiểm, rồi virut này tiến hóa trở thành loại virut ít nguy hiểm hơn vào thời điểm nó vượt qua biên giới sang Mỹ cùng các nước khác. Đây không phải là một cách thức tiến hóa bất thường, bởi virut gây chết nhiều người không thể sống sót nếu nó giết chết “vật chủ” của mình trước khi có cơ hội lây lan. “Điều này hoàn toàn bình thường. Trong các đại dịch thường thấy sự trao đổi, thỏa thuận giữa khả năng gây tử vong cao và khả năng truyền bệnh”, Steven Kleiboeker, một nhà virut học và quan chức khoa học cấp cao của Các phòng thí nghiệm ViraCor, cho biết. Virus A/H1N1 có thể tự suy yếu dần khi nó truyền từ người này sang người khác, để trở nên dễ lây nhiễm hơn nhưng cũng ít nguy hiểm hơn.
Tuy nhiên, WHO cho biết cho đến nay, virut A/H1N1 có vẻ như khá ổn định trong suốt quá trình lây truyền, vì vậy có thể nó không bị suy yếu nhiều. Song mức độ khá yếu hiện nay của virut A/H1N1 không có nghĩa là sau này nó không trở lại và không nguy hiểm nữa. Bằng chứng là đại dịch cúm năm 1918 đã cướp đi sinh mạng của ít nhất 50 triệu người trên khắp thế giới. Khi mùa cúm kết thúc ở bắc bán cầu, các trường hợp nhiễm cúm mới ở Mỹ giảm một cách tự nhiên. Nhưng dòng cúm mới có thể tiếp tục lây lan mạnh ở nam bán cầu, hiện đang vào mùa cúm, và sau đó sẽ trở lại bắc bán cầu vào mùa đông tới. Song trong thời điểm hiện nay, bất kỳ kết luận nào cũng được cho là quá sớm.
Cúm A/H1N1: Hành trình trở thành “đại dịch thế kỷ”
Dư luận thế giới hiện đang tranh cãi quanh câu hỏi: liệu thông tin về mức độ nghiêm trọng của cúm A/H1N1 có bị thổi phồng hay không? Cách đây gần một năm, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) lên tiếng cảnh báo về sự bùng phát một loại bệnh cúm tại Mexico và có nguy cơ gây ra một đại dịch toàn cầu. Kể từ tháng 4.2009, WHO liên tục cập nhật số ca nhiễm bệnh và tử vong do cúm A/H1N1 gây ra với con số lên tới hàng chục ngàn người. Những thông tin này đã gây ra một sự xáo trộn lớn về nhiều mặt khi tất cả các nước đều thực thi những biện pháp phòng ngừa nghiêm ngặt.
Sau khi báo động về dịch cúm, WHO đã đi tới quyết định triển khai sản xuất vaccine chống cúm A/H1N1. Đến cuối năm ngoái, hy vọng đánh bại dịch cúm được nhóm lên khi WHO công bố sản xuất thành công vaccine ngừa virus cúm A/H1N1 và tiến hành một chiến dịch tiêm phòng rộng lớn trên toàn cầu. Tuy nhiên, đầu tuần này, Chủ tịch Ủy ban Y tế của Hội đồng châu Âu Wolfgang Wodarg đã tung ra một “quả bom” khi cáo buộc WHO đã thông đồng với các hãng dược để báo động giả về mức nguy hiểm của cúm A/H1N1 nhằm bán vắc-xin. Thật ra ngay từ đầu, đã có nhiều thông tin trái chiều về căn bệnh này và tranh cãi vaccine thì không phải đến bây giờ mới nổ ra. “Chúng tôi muốn làm sáng tỏ những thứ đằng sau chiến dịch đầu độc dư luận quy mô lớn. Ai đã quyết định? Trên cơ sở khoa học nào? Ngành dược phẩm đã tác động ra sao đến việc ra quyết định?” Chủ tịch Ủy ban Y tế của Hội đồng châu Âu Wolfgang Wodarg nhấn mạnh.
Định nghĩa một đại dịch
Cúm A/H1N1 bắt đầu tấn công con người tại bang Veracruz, Mexico vào tháng 3 năm ngoái nhưng khi đó người ta lầm tưởng đây là cúm thông thường. H1N1 là loại vi-rút gây ra dịch cúm theo mùa ở người, nhưng phiên bản mới được phát hiện trong các mẫu thử của bệnh nhân tại Mexico cho thấy nó có chứa gien từ các phiên bản vi-rút gây cúm ở heo và chim.
Đầu tháng 6.2009, WHO chính thức công bố đại dịch cúm toàn cầu lần đầu tiên trong 40 năm qua. Đại dịch cúm toàn cầu lần trước là dịch cúm Hồng Kông năm 1968, giết chết khoảng một triệu người. Theo định nghĩa do WHO đưa ra hồi năm 2005, một căn bệnh cúm được xếp vào hàng đại dịch toàn cầu khi thỏa mãn các điều kiện sau: xuất hiện chủng vi-rút mới, gây bệnh nghiêm trọng cho người và tình trạng lây nhiễm giữa người sang người lan rộng giữa hai khu vực trên thế giới. Việc công bố đại dịch không có nghĩa là vi-rút cúm đã trở nên nguy hiểm hơn hay khiến nhiều người mắc bệnh và tử vong nhiều hơn.
Trong lúc WHO vẫn cập nhật đều đặn số ca nhiễm bệnh và tử vong thì một số chuyên gia đánh giá dịch cúm A/H1N1 không nguy hiểm như dự báo. Thứ trưởng Bộ Y tế Trịnh Quân Huấn hôm 11.1 cho hay tỷ lệ tử vong được công bố tại Việt Nam là 0.45% trên tổng số ca bệnh. Tờ National Post của Canada dẫn lời Bộ trưởng Y tế Mexico Jose Angel Cordava nói số người chết vì cúm tại nước này ít hơn thực tế nhiều vì những phân tích kỹ lưỡng hơn sau đó cho thấy nhiều người chết vì các lý do khác chứ không phải vì cúm.
Vaccine và những tai tiếng
Sau khi thông tin về dịch bệnh bùng nổ trên toàn thế giới, các hãng dược phẩm lớn như Novartis của Thụy Sĩ, GlaxoSmithKline tại Anh và Sanofi tại Pháp lập tức vào cuộc để bào chế vắc-xin cúm A/H1N1. WHO phát động một chiến dịch tiêm chủng trên toàn thế giới với nhiều biện pháp hỗ trợ như cung cấp 180 triệu liều vắc-xin miễn phí cho các nước nghèo tại châu Phi. Để làm gương cho dân chúng, hôm 20.12 năm ngoái, Tổng thống Mỹ Barack Obama đã cùng phu nhân Michelle tiêm ngừa cúm A/H1N1 trong khi 2 con gái của họ đã được tiêm từ tháng 10. Có một điều trớ trêu là đến tận ngày 30.12.2009, Tổng giám đốc Chan của WHO mới tiêm.
Tính cho đến giữa tháng 11.2009 đã có hơn 65 triệu liều được tiêm chủng tại hơn 16 quốc gia trên thế giới. Với sản lượng ước tính 3 tỉ liều vaccine cúm A/H1N1 được sản xuất mỗi năm, lợi nhuận thu cho các tập đoàn dược quả thật là một con số khổng lồ dù đến nay chưa có thông tin chính thức về giá trị các hợp đồng ký với chính phủ các nước. Tuy nhiên, đến nay nhiều nước dần nhận ra mình đã mua quá nhiều vaccine so với nhu cầu thật sự và quyết định hủy đơn đặt hàng hoặc tìm cách thanh lý số thuốc dư.
Tranh cãi thật sự bùng nổ sau khi nhiều tờ báo đồng loạt đăng tải bài phỏng vấn ông Wodarg, trong đó ông tố cáo gay gắt các hãng dược vận động hành lang với WHO để biến dịch cúm A/H1N1 thành cơ hội kiếm lợi và tạo ra “một trong cú lừa đảo y học lớn nhất thế kỷ”. Ông Wodarg khẳng định bệnh cúm không nguy hiểm như người ta tưởng. "Đó là dịch cúm bình thường, không có gì bình thường hơn nữa. Nó chỉ gây ra một phần mười số ca tử vong so với cúm mùa trước nay", ông nói với tờ Information của Đan Mạch. Thật ra có sự khác biệt giữa định nghĩa về đại dịch giữa WHO và ông Wodarg, khi ông này cho rằng một căn bệnh được xem là gây ra đại dịch toàn cầu khi nó gây hậu quả rất nghiêm trọng với số ca tử vong vượt mức bình quân trước nay.
Vấn đề lớn nhất hiện nay là liệu có hay không sự thông đồng giữa WHO và các hãng dược để báo động giả? Chủ tịch Wodarg khẳng định không những vận động hành lang và hối lộ các viên chức của WHO, các tập đoàn còn gài người vào tổ chức này để tác động tới quyết định về cúm A/H1N1. Theo tờ L’Humanité, Hội đồng châu Âu đã nhất trí thành lập một ủy ban điều tra về các cáo buộc của ông Wodarg. Hội đồng sẽ có một buổi họp khẩn cấp vào ngày 25.1 tới để bàn thảo kỹ lưỡng về hướng điều tra. “Chúng tôi muốn làm sáng tỏ những thứ đằng sau chiến dịch đầu độc dư luận quy mô lớn”, ông nói, “Ai đã quyết định? Trên cơ sở khoa học nào? Ngành dược phẩm đã tác động ra sao đến việc ra quyết định?”.
WHO đã có sự phản hồi trước những cáo buộc của EU. Trong thông cáo phát đi ngày 11.1, tổ chức này khẳng định luôn đánh giá tác động của đại dịch cúm hiện tại là vừa phải, nhắc nhở mọi người rằng đại đa số bệnh nhân bị bệnh cúm sẽ phục hồi hoàn toàn trong vòng một tuần, thậm chí không cần điều trị. WHO yêu cầu tất cả các chuyên gia tư vấn cho tổ chức phải tuyên bố tất cả các quyền lợi về mặt chuyên môn và tài chính, bao gồm nguồn tài chính thu được từ các công ty dược phẩm.
Phát ngôn viên Fadela Chaib hôm qua tuyên bố WHO sẽ tiến hành một cuộc thẩm tra độc lập về toàn bộ quá trình xử lý cúm A/H1N1 sau khi đại dịch này kết thúc. Vấn đề là có khi phải mất tới vài năm mới xác định rõ ràng một dịch bệnh có thật sự chấm dứt hay chưa. Trước mắt, WHO sẽ tổ chức một cuộc họp vào ngày 18.1 để điều trần với 34 nước thành viên về những cáo buộc nói trên.
Hành trình thông tin - Ngày 25.4.2009, WHO ra mức báo động số 3 sau khi giới chức y tế Mexico thông báo xác nhận ca nhiễm cúm A/H1N1 đầu tiên (khi đó gọi là cúm heo). Một vài chuyên gia cúm đã lo ngại về loại vi-rút lai chưa từng gặp này có thể nhen nhóm lên một đại dịch. Mexico và Mỹ tuyên bố dịch bệnh lan rộng ra cộng đồng. - Ngày 27.4, Canada trở thành quốc gia thứ 3 có trường hợp nhiễm cúm A/H1N1 đầu tiên trên người. Trong khi đó, Chính phủ Mỹ tuyên bố tình trạng khẩn cấp, các quan chức y tế đã xuất ra 12,5 triệu liều Tamiflu trong kho. - Ngày 28.4, WHO nâng mức cảnh báo từ 3 lên 4 - trong thang 6 bậc lần đầu tiên kể từ khi hệ thống này được lập ra năm 2005. - Ngày 30.4, WHO nâng mức báo động từ 4 lên 5 và mức này có nghĩa là một đại dịch toàn thế giới sắp xảy ra. Cùng ngày, WHO đồng ý sửa tên "cúm heo" thành cúm A/H1N1 để tránh "đổ oan" cho heo. - Đầu tháng 6.2009, WHO chính thức công bố đại dịch cúm toàn cầu lần đầu tiên sau 40 năm. Ngày 29.6, ca bệnh kháng Tamilflu đầu tiên được xác nhận ở Đan Mạch. - Ngày 21.9, Trung Quốc trở thành nước đầu tiên tổ chức tiêm ngừa cúm A/H1N1. - Ngày 29.12, người đứng đầu WHO Margaret Chan tuyên bố dịch cúm đã qua thời kỳ nguy hiểm nhất tại Mỹ, Canada, Anh và một số nước ở Bắc bán cầu nhưng cảnh báo tình hình vẫn diễn biến phức tạp trên toàn thế giới. - Ngày 8.1.2010, WHO thống kê tổng số tử vong vì cúm A/H1N1 trên toàn cầu là 12.779 người. |
Những thông tin cập nhật xoay quanh đại dịch cúm A/H1N1
Đằng sau chiến dịch "đầu độc dư luận"
Ở vào thời điểm mà sự sợ hãi vẫn còn in dấu trên gương mặt loài người về một “đại dịch cúm A/H1N1” thì người ta phát hiện có những điều dối trá. Đó là những cú vận động hành lang với những món lợi kếch sù, là những cú bắt tay ăn lương từ các hãng dược của các chuyên gia y tế. Bác sĩ Wolfgang Wodarg, chủ tịch Ủy ban Y tế của Hội đồng châu Âu, mô tả “đại dịch” cúm A/H1N1 là “một trong những scandal y tế lớn nhất thế kỷ”. Ở thời điểm mà sự sợ hãi vẫn còn in dấu trên gương mặt loài người về một “đại dịch kinh hoàng” đang chờ chực trước cửa nhà... thì người ta phát hiện những điều dối trá. Đáng kinh hoàng, mọi việc lại bắt đầu từ chính trong nhóm chuyên gia tư vấn chiến lược (SAGE) của Tổ chức Y tế thế giới (WHO)!
Trục lợi trên sự sợ hãi
Năm 1999, tổng giám đốc WHO quyết định thành lập SAGE với vai trò là nhóm cố vấn cho WHO về các chương trình văcxin và miễn dịch. Trong chiến dịch “đầu độc dư luận” của các tập đoàn dược phẩm theo cáo buộc của bác sĩ Wodarg, SAGE đóng vai trò cực kỳ quan trọng bởi là nhóm tư vấn cho các nước thành viên WHO nên mua loại văcxin nào và với số lượng bao nhiêu.
|
“Bác sĩ cúm” Albert Osterhaus - Ảnh: onlinejournal |
Ngày 7.1, bí mật scandal tham nhũng của SAGE bị đưa ra ánh sáng khi báo chí Phần Lan đưa tin Viện nghiên cứu THL ở Phần Lan đã nhận hơn 9 triệu USD tiền “nghiên cứu vaccine” từ Tập đoàn dược phẩm Anh GlaxoSmithKline (GSK) trong năm 2009. Điều đáng nói viện trưởng Viện THL là giáo sư Juhani Eskola, một thành viên của SAGE. Báo chí Phần Lan chỉ moi được thông tin này từ chính phủ sau khi viện đến Luật tự do thông tin Phần Lan.
“Thân” ở WHO, “hồn” tại... hãng dược
Với số tiền “hỗ trợ” này, GSK đã trở thành nguồn cung cấp tài chính lớn nhất của Viện THL. Truyền thông Phần Lan cho biết giáo sư Eskola là giám đốc Chương trình nghiên cứu vaccine Phần Lan. Sau khi Hãng GSK sản xuất loại vaccine cúm A/H1N1 có tên Pandemrix, chính Viện THL của giáo sư Eskola và WHO đã đề nghị Chính phủ Phần Lan tích trữ loại vaccine này.
Theo quy định của WHO, các chuyên gia SAGE phải báo cáo mọi mối liên hệ tài chính, đặc biệt là các mối quan hệ tài chính với các tập đoàn dược phẩm, lương tư vấn và các nguồn thu khác... Tuy nhiên, trên thực tế giáo sư Eskola không phải là chuyên gia tư vấn của WHO duy nhất nhận tiền từ các hãng dược phẩm. Và WHO chưa bao giờ công bố thông tin này. Nhật báo Phần Lan thông Tin mới đây công bố danh sách các chuyên gia WHO có mối quan hệ tài chính chặt chẽ với các hãng dược phẩm. Theo danh sách này, bác sĩ Peter Figueroa, giáo sư y tế ở Jamaica, hiện là thành viên SAGE, đã nhận tiền từ hãng dược phẩm Merck. Bác sĩ Neil Ferguson thuộc ĐH Imperial London nhận hỗ trợ tài chính từ các hãng Baxter, GSK và Roche. Giáo sư Malik Peiris thuộc ĐH Hong Kong cũng là thành viên SAGE, nhận tiền từ Baxter, GSK và Sanofi Pasteur.
Cũng trong danh sách này, bác sĩ Arnold Monton thuộc ĐH Michigan (Mỹ) là cố vấn cho các hãng Chiron, GSK, MedImmune, Roche, Novartis, Baxter, Sanofi Pasteur và nhận tiền từ các hãng này. Bác sĩ Friedrich Hayden (Anh) là cố vấn cho các hãng MedImmune và Sanofi Pasteur, do đó nhận tiền từ các hãng này. Ngoài ra ông Hayden còn nhận tiền từ Roche, RW Johnson và SmithKline Beecham. Tất cả thông tin này đều không có trên trang web của WHO. Từ trước đến nay các nhân vật danh tiếng này thường được WHO mô tả là các “chuyên gia độc lập”. Nhưng trên thực tế, tên của họ lại nằm trong bảng lương của các tập đoàn dược. Báo chí Phần Lan mô tả đây là dấu hiệu của “tình trạng tham nhũng có hệ thống” ở WHO.
Chuyện một chuyên gia y tế nhận tiền của các hãng dược trong “đại dịch” cúm A/H1N1 không phải là chuyện chưa từng bị phát hiện. Hồi tháng 7.2009, báo chí Anh đã lật tẩy việc giáo sư Roy Anderson, một cố vấn cấp cao cho Chính phủ Anh trong chương trình chống cúm A/H1N1, lại có chân trong ban quản trị GSK và nhận mức lương hơn 187.000 USD/năm. GSK đã bán một lượng lớn vaccine cúm A/H1N1 và kháng sinh cho chính phủ Anh.
“Bác sĩ cúm” - kẻ gieo rắc sự sợ hãi
Ngoài các thành viên SAGE, theo báo chí Hà Lan, giáo sư Albert Osterhaus thuộc ĐH Eramus ở Rotterdam, Hà Lan, là một trong những nhân vật chính thổi phồng sự đe dọa tưởng tượng. Được mệnh danh là “bác sĩ cúm”, giáo sư Osterhaus là chuyên gia Nhóm công tác tư vấn chính sách về văcxin cúm A của WHO, đồng thời là chủ tịch Nhóm công tác khoa học châu Âu về cúm (ESWI) cũng thuộc WHO.
Theo truyền thông Hà Lan, bác sĩ Osterhaus là người đóng vai trò tư vấn chủ chốt trong việc WHO công bố cúm A/H1N1 là “đại dịch”. Trước ngày 11.6.2009, khi tổng giám đốc WHO Margaret Chan công bố “đại dịch” cúm A/H1N1 đã lên cấp độ 6, bà đã có cuộc thảo luận đầy căng thẳng với nhóm SAGE và các chuyên gia khác của WHO, trong đó nổi bật là bác sĩ Osterhaus.
Suốt cả năm 2009, ông Osterhaus thường xuyên xuất hiện trên truyền hình Hà Lan, cảnh báo về nguy cơ khủng khiếp của cúm A/H1N1. Trong khi đó, đến tháng 10.2009, báo chí Hà Lan phát hiện bác sĩ Osterhaus đã nhận hỗ trợ tài chính từ các hãng Baxter, Crucell, Novartis, Hoffman-La Roche, MedImmune, Nobilon, Sanofi Pasteur, MSD, GSK và Solvay. ESWI do ông Osterhaus làm chủ tịch cũng nhận tiền tài trợ của các hãng này. Từ thời điểm đó, Chính phủ Hà Lan bắt đầu điều tra các hoạt động của bác sĩ Osterhaus.
Theo thông tin từ Ủy ban châu Âu, bác sĩ Osterhaus từng tham gia cuộc điều tra đại dịch SARS ở Hong Kong năm 2003. Từ năm 1997, khi cúm gia cầm H5N1 xuất hiện, ông Osterhaus vận động khắp Hà Lan và cả châu Âu cho lý thuyết virus H5N1 đã “biến đổi gen” và lây lan dễ dàng từ người sang người. Để chứng minh cho lý thuyết này, ông Osterhaus và các trợ lý bắt đầu thu thập phân gia cầm từ khắp Hà Lan để chứng minh sự tồn tại của virus H5N1 biến đổi gen. Nhưng trên thực tế virus H5N1 không hề biến đổi gen và không dễ dàng lây lan từ người sang người.
Nạn nhân của cú lừa “đại dịch”
Trong thông cáo báo chí ra ngày 8.1.2010 vừa qua, WHO cho biết “sẽ đánh giá lại cách xử lý dịch cúm A/H1N1” sau khi “đại dịch” chấm dứt. WHO cho biết sẽ làm việc với các chuyên gia độc lập để thực hiện việc đánh giá và sẽ công khai kết quả. Tuy nhiên, theo Hãng tin Reuters, vào ngày 12.1.2010, tại Geneva (Thụy Sĩ), người phát ngôn WHO Fadela Chaib cho biết “vẫn còn quá sớm” để xác định khi nào WHO sẽ bắt đầu tiến hành việc đánh giá lại và các chuyên gia nào sẽ tham gia hoạt động này. Trong khi đó nhiều quốc gia sau khi cuống cuồng chi hàng tỉ USD tiền thuế của dân để tích trữ vaccine cúm A/H1N1 bây giờ đang tìm cách trả lại bớt số vaccine dư thừa.
|
Chris Viehbacher, tổng giám đốc Hãng Sanofi - Ảnh: Reuters |
Bán đổ bán tháo vaccine
Đầu tháng 1.2010, chính quyền Pháp tuyên bố muốn hủy bỏ đơn đặt hàng mua 50 triệu liều vaccine cúm A/H1N1. “Bước đi này sẽ tiết kiệm cho chính phủ khoảng 504 triệu USD,” Bộ trưởng y tế Pháp Roselyne Bachelot tuyên bố. Trước đó, Bộ Y tế cũng tiết lộ sẽ bán bớt một phần vaccine dư thừa cho các nước khác. Qatar đã mua lại 300.000 liều, trong khi Ai Cập, Mexico và Ukraine là những khách hàng tiềm năng của Pháp.
Ban đầu Chính phủ Pháp dự định chi 1,2 tỉ USD để mua 94 triệu liều vaccine. Các quan chức y tế Pháp xác định mỗi người dân Pháp cần ít nhất hai liều vaccine để ngăn “đại dịch” cúm A/H1N1 bùng nổ ở Pháp. Tuy nhiên đến nay mới chỉ có 5 triệu người Pháp trên tổng số 65 triệu dân chịu đi tiêm vaccine và các chuyên gia y tế châu Âu xác định chỉ một liều vaccine đã là quá đủ.
Ở châu Âu, không riêng Pháp rơi vào tình trạng thừa mứa vaccine cúm A/H1N1. Thời gian qua Mỹ, Thụy Sĩ, Tây Ban Nha, Đức và Hà Lan đều đang tìm cách tống khứ số lượng vaccine khổng lồ đã trót đặt mua từ các tập đoàn dược phẩm hàng đầu thế giới như GlaxoSmithKline (GSK), Novartis và Sanofi-Aventis. Ngày 11.1.2010, nguồn tin từ Hãng dược CSL tiết lộ Bộ Y tế Mỹ đã tuyên bố sẽ chỉ mua 14 triệu liều vaccine từ Hãng CSL thay vì 22 triệu liều như đặt hàng ban đầu.
Năm ngoái, Thụy Sĩ, có 7,7 triệu dân, đặt mua 13 triệu liều văcxin từ GSK và Novartis với giá 81 triệu USD. Đến tháng 12.2009, chính quyền Thụy Sĩ tuyên bố sẽ tặng không cho Tổ chức Y tế thế giới (WHO) hoặc bán rẻ cho các nước khác 4.5 triệu liều dư thừa. Cho đến nay, Thụy Sĩ mới chỉ sử dụng một phần nhỏ trong lượng vaccine đặt mua để tiêm phòng cho 15-30% dân số. “Các cuộc đàm phán đang diễn ra với hướng là bán hoặc tặng không - ông Jean-Louis Zurcher, người phát ngôn văn phòng y tế liên bang, tiết lộ - Chính phủ đã đổ quá nhiều tiền để mua vaccine”.
Đức đang đàm phán với GSK để cắt giảm 50% hợp đồng mua 50 triệu liều vaccine Pandemrix khi “đại dịch” mới bùng phát. Hà Lan tuyên bố sẽ bán 19 triệu trên tổng số 34 triệu liều vaccine đã đặt mua. Tây Ban Nha cũng tìm cách “lật kèo”. Chính quyền Madrid đặt mua 22 triệu liều vaccine từ Novartis, 14.7 triệu liều từ GSK và 400.000 liều từ Sanofi-Aventis. Mới đây, một người phát ngôn của chính phủ khẳng định theo hợp đồng ký với ba hãng trên, Madrid có quyền trả lại lượng vaccine dư nếu chứng minh được chúng không cần thiết.
Anh là quốc gia châu Âu lãnh “quả đắng” khó nuốt nhất. Sáu tháng trước, các cố vấn Bộ Y tế Anh cảnh báo 65.000 người sẽ thiệt mạng ở Anh do dịch cúm A/H1N1. Hoảng sợ, Bộ Y tế đặt mua tổng cộng 132 triệu liều vaccine với chi phí lên đến 1,92 tỉ USD. Nhưng tính đến ngày 11-1 vừa qua, tổng cộng ở Anh chỉ có 251 người thiệt mạng do cúm A/H1N1, phần lớn là những người đã mắc sẵn bệnh hiểm nghèo. Chính phủ Anh có một thỏa thuận trả lại vaccien dư thừa cho Hãng Baxter, nhưng nhà cung cấp văcxin lớn nhất cho nước Anh là GSK, và trong hợp đồng với hãng này, London không có điều khoản “trả lại” nào. Các quan chức tiết lộ chính quyền đang tính đến việc tặng một lượng lớn vaccine cho các nước đang phát triển hoặc tái chế để sản xuất các loại vaccien khác. Giới thạo tin ước tính dù thế nào người đóng thuế Anh cũng thiệt hại ít nhất 1,6 tỉ USD. “Người đóng thuế đã dính một cú đòn đau” - ông Mark Wallace, đại diện Liên minh những người đóng thuế ở Anh, bình luận.
Các hãng dược vớ bẫm
Sau khi các quốc gia châu Âu tuyên bố muốn hủy các đơn đặt hàng mua vaccine cúm A/H1N1, giá cổ phiếu của GSK, Novartis và Sanofi-Aventis đã giảm 1,6-2,2%. Tuy nhiên, các chuyên gia tài chính nhận định việc đó chẳng thấm tháp gì so với những khoản lợi nhuận khổng lồ mà các tập đoàn này “nuốt” được trong cơn hoảng loạn toàn cầu kể từ giữa năm 2009. Các tổ chức tài chính ước tính GSK là kẻ thắng lớn nhất trong “đại dịch toàn cầu” cúm A/H1N1 với doanh số vaccine lên tới 3.5 tỉ USD (tính đến hết quý 1-2010). Từ mùa hè năm ngoái, GSK đã nhận được đơn đặt hàng mua tổng cộng 440 triệu liều vaccine cúm A/H1N1 từ hơn 40 quốc gia. Sanofi-Aventis dự kiến bỏ túi 1,07 tỉ USD, còn Novartis cũng kiếm được gần 900 triệu USD.
Giới phân tích cho biết việc các nước châu Âu hủy đơn đặt hàng có thể khiến các con số này giảm đi, nhưng nhu cầu văcxin từ các khu vực khác trên thế giới thừa sức bù đắp. “Chúng tôi đã nhận được nhiều đơn đặt hàng từ các nước mà trước đó chúng tôi chưa thể cung cấp vaccine - người phát ngôn của Hãng Sanofi-Aventis tự tin công bố vào ngày 5.1.2010 vừa qua - Có nhiều lý do để tin rằng chính quyền các nước khu vực phía nam sẽ mua văcxin cúm A/H1N1 với số lượng lớn”.
Ông Norman Lamb, người phát ngôn đảng Dân chủ tự do ở Anh, mô tả “đây là thời kỳ thịnh vượng của các hãng dược”. Hãng tài chính Moody’s ước tính vaccine cúm A/H1N1 giúp các hãng dược tăng doanh thu chóng mặt không chỉ trong năm 2009 mà còn cả năm 2010. Một lần giới truyền thông Pháp bắt quả tang chính ông Chris Viehbacher, tổng giám đốc điều hành Sanofi-Aventis, thốt lên trong vui sướng: “Vaccien, vaccine, đó là một ngành kinh doanh tuyệt vời”.
Virus cúm A/H1N1 có độc lực yếu -Giữa năm 2009, Trung tâm CDC, Mỹ kết luận phần lớn các trường hợp nhiễm virus cúm A/H1N1 ở Mỹ đều không nghiêm trọng, tương tự cúm mùa. Phần lớn bệnh nhân Mỹ đều hồi phục nhanh chóng. Nhưng theo nghiên cứu ĐH Imperial London, trong khi virus cúm mùa chỉ có thể tấn công các tế bào trong mũi và cổ họng, virus cúm A/H1N1 có thể tấn công các tế bào nằm sâu trong phổi. -Theo WHO tính đến đầu tháng 1.2010, virus cúm A/H1N1 đã cướp đi sinh mạng của 12.799 người trên toàn thế giới trong số hàng chục triệu người nhiễm bệnh. Phần lớn người tử vong đều là người cao tuổi hoặc mắc bệnh nguy hiểm từ trước khi nhiễm virus cúm A/H1N1. -Nghiên cứu Chính phủ Anh ước tính cứ 100.000 người nhiễm bệnh, có 26 người thiệt mạng. Bác sĩ Marc Lipsitch trường ĐH Harvard (Mỹ) cho biết virus cúm A/H1N1 có tỉ lệ gây tử vong chỉ 0.007-0.045%. Trong khi đó, cúm mùa thông thường có tỉ lệ gây tử vong gần 0.1%. |
Đằng sau chiến dịch "đầu độc dư luận" - Mối quan hệ nguy hiểm
Báo L’Humanité mổ xẻ vấn đề vaccine cúm A/H1N1 ở nước Pháp qua bài “Chính phủ và các hãng bào chế: mối quan hệ nguy hiểm”. Trong xã luận ngày 6.1.2010, L’Humanité viết: “Cứ lần theo những sợi chỉ đến cây kim trong vụ tiêm phòng cúm A/H1N1, sự phản biện đối với các cơ quan công quyền vào thời dịch bệnh... tất sẽ trở thành một tố cáo rộng rãi về sự thông đồng giữa các hãng bào chế dược và những người cầm quyền...”.
|
Nghị sĩ Pháp Bernard Debré tố cáo sự thiếu thận trọng của chính quyền khi dự trữ quá nhiều văcxin cúm A/H1N1 - Ảnh: AP |
Trên báo L’Evénement du Jeudi, tháng 10.2009, bà Bộ trưởng y tế Roselyne Bachelot đã khẳng định: “Không hề có kẻ nào làm tay sai cho các hãng bào chế dược”. Thế nhưng, một trong số chuyên viên mà bà thường xuyên tham khảo ý kiến về dịch cúm là ông Bruno Lina thì lại chẳng xa lạ với công nghiệp dược phẩm. Vị giáo sư này là trưởng phòng thí nghiệm vi trùng học thuộc Trung tâm Bệnh viện đại học (CHU) ở Lyon, giám đốc đơn vị dịch cúm của Trung tâm Nghiên cứu khoa học quốc gia Pháp (CNRS), cũng là chủ tịch của GEIC (Nhóm giám định và truyền thông về dịch cúm). GEIC là một hiệp hội quy tụ ba hãng công nghiệp bào chế vaccine chống cúm A/H1N1 (Sanofi, Novartis, GSK) và nhận 100% tài trợ của các hãng dược phẩm này! Cuối tháng 10.2009, khi muốn có bản sao nội dung các hợp đồng được ký với bốn hãng bào chế dược được chọn là Sanofi-Aventis (Pháp), GSK (Anh), Novartis (Thụy Sĩ) và Baxter (Mỹ), nhật báo Le Point đã bị từ chối thẳng thừng. Lý do đưa ra là nhân danh việc “bảo vệ những lợi ích thiết yếu của nhà nước”.
Thủ tục để đọc được những tài liệu này rất nhiêu khê: Ủy ban tiếp cận các văn kiện hành chính (CADA) ra lệnh trao các hợp đồng này thì Cơ quan chuẩn bị và trả lời các sự việc y tế khẩn cấp (Eprus) mới cho báo chí tiếp cận tài liệu. Từ các tài liệu, người ta phát hiện các yếu tố quan trọng nhất liên quan đến thể thức thanh toán đã bị che giấu. Trong khi đó, các hãng bào chế dược lại được các điều khoản rất có lợi. Theo đó, nhà nước đứng ra bảo đảm cho nhà sản xuất thuốc “chống lại mọi hậu quả có thể xảy ra sau này, trong khuôn khổ các chiến dịch tiêm phòng vaccine”. Nói cách khác, nhà nước sẽ là cái khiên được đưa ra đỡ đòn và lo toan mọi việc bồi thường cho nạn nhân. Cuối tháng 10.2009, trả lời chất vấn của các nghị sĩ quốc hội, bà bộ trưởng y tế đảm bảo: “Giá vaccine cúm A/H1N1 đã được thương lượng không còn gì đúng đắn hơn nữa” nhưng không đưa ra những con số chính xác vì “bí mật quốc gia”. Thế nhưng, những tài liệu nhỏ giọt do Eprus cung cấp cũng đủ cho phép thiết lập giá mua mỗi liều vaccine: với GSK là 7 euro trừ thuế, với Sanofi là 6.25 euro trừ thuế, với Novartis là 9.34 euro trừ thuế, còn với Baxter là 10 euro trừ thuế.
Thượng nghị sĩ François Autain thuộc cánh tả nhận xét: giá như thế là “cao hơn nhiều so với giá văcxin ngừa cúm mùa vốn chỉ 5,29-6,79 euro một liều”. Trong khi đó, ở Anh, chính phủ đã mua được văcxin ngừa cúm A/H1N1 với giá là 5 bảng một liều, bằng giá với văcxin ngừa cúm mùa.
Chính phủ chậm 4 tháng, hãng dược có tiền tỉ
Tháng 7.2009, Jean-Claude Manuguerra, giám đốc Viện Can thiệp sinh học khẩn cấp thuộc Viện Pasteur, đã biện minh cho lượng văcxin nhiều hơn dân số như sau: “Phác đồ bắt buộc là tiêm phòng hai liều mỗi người, cách nhau ba tuần”. Giáo sư Marc Gentilini đã thú nhận ông hết sức xấu hổ trước những gì chính phủ huy động để đối phó với dịch cúm A/H1N1 so với các nước khác trên thế giới. Cũng trong mùa hè 2009, các chuyên gia đã lên tiếng về sự nghi ngờ của họ với việc sử dụng hai liều vaccine. Tháng 9.2009, Chris Viehbacher, tổng giám đốc Hãng Sanofi, còn tuyên bố: “Tại châu Âu cũng như tại Mỹ, chính quyền có lẽ chỉ nên chọn giải pháp một liều thôi”. Tháng 11.2009, Cơ quan dược phẩm châu Âu khẳng định chỉ một liều là đủ. Nhưng chỉ đến tháng 1.2010, bà Roselyne Bachelot mới quyết định hủy hợp đồng 50 triệu liều vaccine. Chính phủ đã phải mất hơn bốn tháng mới có phản ứng. Báo chí nghi ngờ: phải chăng chính phủ sợ làm ngược ý các hãng dược phẩm? Theo nhật báo kinh tế Les Echos, trong quý 4.2009, cúm A/H1N1 đã đem lại cho Hãng GSK 1,6 tỉ euro doanh thu bổ sung, cho Hãng Sanofi 500 triệu euro và Hãng Novartis 400-700 triệu euro.
Một minh họa khác cho sự “hào phóng” công quỹ của chính phủ đối với các hãng bào chế dược: mua hai triệu mặt nạ cũng như đặt mua lượng thuốc đề kháng virus (nhất là hai loại thuốc Tamiflu và Relenza). Với 33 triệu liều, nước Pháp sẽ nắm giữ 1/3 các kho lưu trữ toàn cầu. Trong khi đó, trái với những gì chính phủ đã nói, việc chỉ định sử dụng thuốc Tamiflu trong trường hợp dịch cúm A/H1N1 là chưa hề có sự thống nhất giữa các chuyên gia y tế. Ngày 5.1.2010 vừa qua, trong một tuyên bố, hội đồng các bác sĩ đa khoa và hội y học tổng quát khẳng định họ không đề nghị sử dụng Tamiflu, đồng thời đưa ra “những dữ liệu cho thấy có rất nhiều tác dụng không mong muốn” từ loại thuốc này. Còn Roche, hãng sản xuất thuốc Tamiflu đã có doanh thu 2,7 tỉ euro năm 2009!
Có hay không đại dịch cúm A/H1N1?
Bác sĩ Wolfgang Wodarg, Chủ tịch Uỷ ban Y tế thuộc Hội đồng Nghị viện Châu Âu (PACE) vừa cáo buộc rằng, chính một số Công ty dược đã “tác động” đến Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) để tạo nên kịch bản về đại dịch cúm A/H1N1 nhằm kiếm lợi hàng tỉ đô la. Tuy chưa có kết quả điều tra về lời cáo buộc này, nhưng nó đã ảnh hưởng nhiều đến quyết sách về đại dịch này của một loạt quốc gia. Và nếu quả đúng như lời cáo buộc thì đây chắc sẽ là bê bối y học lớn nhất thế kỷ. Bác sĩ người Đức Wolfgang Wodarg, Chủ tịch Uỷ ban Y tế thuộc Hội đồng Nghị viện Châu Âu (PACE) cáo buộc các hãng dược lớn đã "cài" người vào trong Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và những tổ chức có ảnh hưởng khác, khiến WHO nới lỏng hơn các định nghĩa về đại dịch, dẫn đến lời tuyên bố đại dịch bùng nổ trên thế giới vào tháng 6 vừa qua. Vấn đề này sẽ được đưa ra thảo luận khẩn cấp tại PACE vào ngày 25.1 tới.
Bê bối y học lớn nhất thế kỷ
Ông Wodarg cho rằng: "Đây là một trong những vụ bê bối y học lớn nhất trong thế kỷ. Chúng ta chỉ có một loại cúm nhẹ - một đại dịch không có thật". Ông Wodarg cho biết, các nhà sản xuất thuốc cúm và vaccine đã tác động đến Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) để tuyên bố đây là đại dịch cúm. Nhờ đó các hãng dược thu được những “khoản lợi nhuận khổng lồ”, trong khi các quốc gia đã phải “lãng phí” nguồn ngân sách y tế của họ cho một căn bệnh tương đối nhẹ.
|
Bác sĩ Wolfgang Wodarg- Chủ tịch Ủy ban Y tế của Hội đồng châu Âu |
“Các chính phủ đã ký hợp đồng với các nhà sản xuất vaccine để đảm bảo rằng những đơn hàng của họ sẽ được làm trước, đồng thời nhận về mình gần như hoàn toàn trách nhiệm. Bằng cách này, các nhà sản xuất vaccine chắc chắn thu được món lợi khổng lồ mà không gặp bất kỳ rủi ro nào về tài chính. Vì thế, họ chỉ cần đợi, cho đến khi WHO tuyên bố “đại dịch” và khởi động những hợp đồng của mình”, ông Wodarg dẫn giải.
Theo tờ Daily Mail, Hãng dược GlaxoSmithKline được dự báo là một trong những người hưởng lợi nhất từ “đại dịch” này. Tờ Daily Mail còn tiết lộ, ông Roy Anderson, một nhà khoa học cố vấn cho Chính phủ Anh về dịch cúm, cũng đồng thời có một chỗ đứng tại Hãng GlaxoSmithKline với mức lương 116.000 bảng Anh/năm.
Hàng loạt quốc gia huỷ đơn đặt hàng vaccine
Tuyên bố của tiến sĩ Wodarg được đưa ra vào thời điểm Chính phủ Anh đang gồng mình trước gánh nặng 1 tỉ USD tiền mua vaccine phòng cúm. Bộ Y tế nước này đã đưa ra khuyến cáo sẽ có 65.000 người chết, thiết lập đường dây và trang web tư vấn, bỏ qua những quy tắc thông thường để thuốc kháng virus có thể được phát cho người dân mà không cần kê đơn. Nhưng theo thống kê hồi tuần trước, chưa đến 5.000 người ở Anh bị cúm.
|
Một em bé được đưa đi chủng ngừa H1N1. |
Đầu tháng 1, Pháp cũng tuyên bố muốn huỷ 50 triệu trong số 94 triệu liều vaccine mà nước này đã đặt hàng do đã quá thừa thuốc. Chính phủ Pháp đã đưa ra động thái trên sau làn sóng chỉ trích mạnh mẽ từ các chính trị gia và các nhà khoa học. Đảng Xã hội đối lập mô tả chiến dịch quốc gia ngừa cúm lợn là một “sự thất bại ngông cuồng” và yêu cầu quốc hội điều tra.
Trước đó, Pháp đã lên kế hoạch chi 869 triệu euro cho đơn hàng này, với ước tính mỗi cá nhân cần được cấp 2 mũi chủng ngừa. Nhưng cho đến nay, chỉ có 5/65 triệu dân Pháp đi tiêm chủng và cơ quan y tế Châu Âu cho biết chỉ một mũi chủng ngừa là đủ.
Thụy Sĩ, Tây Ban Nha, Đức và Hà Lan tháng trước cũng xem xét lại đơn đặt hàng vaccines ngừa cúm H1N1 với các hãng dược. Thuỵ Sĩ, với dân số 7,7 triệu người, đã đề nghị 13 triệu liều vaccine từ Hãng GlaxoSmithKline và Novartis, trị giá 81 triệu USD.
Hồi tháng 12.2009, Chính phủ Thuỵ Sĩ cho biết đang tính tới việc quyên bớt 4,5 triệu liều vaccine “thừa” cho WHO hoặc bán cho nước khác do nhu cầu trong nước quá thấp. Hà Lan cũng thông báo muốn bán 19/34 triệu liều vaccine mà họ đã đặt hàng.
Tại Việt Nam - diễn tiến cúm và đáp ứng trước các thông tin trên
100 tỉ đồng phòng chống cúm A/H1N1 không phải là vô ích!
Trước những nghi vấn về cảnh báo “quá lời” của WHO về đại dịch cúm A/H1N1, câu hỏi dư luận quan tâm là: Việt Nam đã đầu tư tới 100 tỉ đồng cho việc phòng, chống cúm A/H1N1. Nếu những chỉ trích nhằm vào WHO là thật, liệu số tiền đầu tư trên và việc huy động nhân lực, vật lực chống dịch nửa năm qua có là vô ích?
Theo TS. Nguyễn Văn Kính, Giams đốc BV Bệnh truyền nhiễm quốc gia: “Nếu thực sự không có một đại dịch làm hàng loạt người mắc và có thể gây nhiều tử vong như cảnh báo ban đầu thì Việt Nam cũng đã “được” rất nhiều. Khi có cảnh báo, Việt Nam đã huy động cả hệ thống chính trị, các tầng lớp nhân dân, nhiều ban ngành vào cuộc phòng, chống dịch. Việc làm đó cũng đã có hiệu quả, thể hiện ở việc khi có ổ dịch bùng phát, ngay lập tức được khoanh vùng, cách ly và cầm cự được 2 tháng trước khi dịch lây lan ra cộng đồng. Con số tử vong cũng không lớn so với các quốc gia. Hơn nữa, Việt Nam cũng đã nhận được viện trợ thuốc và vaccine cùng các tư vấn về kỹ thuật từ WHO và nhiều tổ chức quốc tế”..
Theo Thứ trưởng Bộ Y tế Trịnh Quân Huấn phân tích: “Với tổng số hơn 11.000 ca mắc phải nhập viện, trên 50 trường hợp tử vong, Việt Nam đã đầu tư trên 100 tỉ đồng, đây không phải là đầu tư quá lớn. Ví dụ như việc mua sắm trang thiết bị chủ yếu là máy thở cung cấp cho bệnh viện tuyến tỉnh, huyện, không chỉ sử dụng cho bệnh nhân cúm A/H1N1 mà còn các bệnh nhân mắc bệnh khác cần đến loại máy này. Những hoá chất, trang bị bảo hộ vật tư dập dịch như găng tay, khẩu trang, chloramin B... cũng có thể dùng trong các loại dịch bệnh khác như tả, cúm A/H5N1, tay chân miệng... Những diễn biến về dịch SARS, cúm A/H5N1, tả, sốt xuất huyết cho thấy, công tác phòng, chống dịch phải được đặt lên hàng đầu. Sự đầu tư của Việt Nam và sự hỗ trợ của WHO cho Việt Nam chống dịch cúm A/H1N1 là không lãng phí”.
Đến thời điểm này, dịch cúm A/H1N1 có thể nói đã chững lại, điều đó cho thấy thành quả của việc huy động nhân lực, vật lực cho phòng, chống dịch đã đạt được là không nhỏ. Số tiền 100 triệu đồng bỏ ra trong 6 tháng qua cho chống dịch, nếu không phải là đại dịch nguy hiểm, cũng đã góp phần củng cố lại hệ thống y tế dự phòng ở Việt Nam. Như Thứ trưởng Bộ Y tế khẳng định, ở một quốc gia nhiệt đới như Việt Nam, dịch bệnh cứ đến hẹn lại lên, đó là chưa kể những vụ dịch lớn như SARS, H5N1,... các trang thiết bị phòng dịch không bao giờ thừa. Chỉ mong các BV và y tế cơ sở khi ý thức được những nguy cơ dịch bệnh có thể xảy ra bất cứ lúc nào. Khi dịch xảy ra, họ sẽ chủ động khai thác ngay được những hiệu quả đầu tư này, sẵn sàng về cả nhân lực, vật lực chống dịch; không rơi vào thế bị động chờ đợt đầu tư mới vì có dịch... mới nữa!
Ngày 13.1, PGS.TS Nguyễn Trần Hiển, Viện trưởng Viện Vệ sinh dịch tễ T.Ư cho biết: “Trong tuần cuối của năm 2009, tỉ lệ nhiễm virus cúm A/H1N1 trong số bệnh nhân cúm chỉ còn khoảng 30%. Tỉ lệ mẫu bệnh phẩm xét nghiệm dương tính với cúm A/H1N1 chỉ còn 4%. Gần hơn, tuần đầu tiên của năm 2010, kết quả của 4 điểm giám sát cúm ban đầu cho thấy không phát hiện thêm ca dương tính mới”. Tại BV Bệnh truyền nhiễm T.Ư, trong tuần có 152 bệnh nhân đến khám về cúm thì chỉ có 10 trường hợp là H1N1. Như vậy, dịch cúm A/H1N1 đang thực sự có xu hướng giảm.
Diễn biến dịch cúm A/H1N1 khác với WHO cảnh báo
Bộ Y tế Việt Nam hôm 12.1 có công văn chính thức đề nghị WHO trả lời rõ về các chỉ trích này, đồng thời đề nghị WHO đưa ra khuyến cáo Việt Nam nên tiếp tục phòng, chống dịch cúm A/H1N1 như thế nào. Những ngày qua, một số tờ báo Châu Âu đã đưa thông tin Ủy ban y tế của Hội đồng Châu Âu rằng WHO "bị" một số hãng dược phẩm vận động hành lang WHO để tổ chức này thổi phồng về đại dịch cúm A/H1N1 nhằm bán vaccine. Trước thông tin này, trao đổi với Báo Lao Động Thứ trưởng Bộ Y tế Trịnh Quân Huấn cho hay:
Bộ Y tế Việt Nam hôm 12.1 sẽ có công văn chính thức đề nghị WHO trả lời rõ về các chỉ trích này, đồng thời đề nghị WHO đưa ra khuyến cáo Việt Nam nên tiếp tục phòng, chống dịch cúm A/H1N1 như thế nào. WHO là tổ chức y tế của Liên Hợp Quốc (LHQ), mà Việt Nam là một trong các thành viên của LHQ. Do đó, theo chúng tôi, WHO rất cần có câu trả lời rõ ràng, thẳng thắn những vấn đề các nhà chuyên môn ở Châu Âu đã đưa ra.
- Thưa Thứ trưởng, Bộ Y tế có bình luận nào về những nhận định của Uỷ ban Y tế thuộc Hội đồng Nghị viện Châu Âu?
Bộ Y tế Việt Nam sẽ chờ đợi phản ứng của các nhà chuyên môn khác tại Châu Âu và trên thế giới. Là một quốc gia thành viên, Việt Nam hiện tại chưa có bình luận nào. Đây là vấn đề mà các quốc gia đều cần thận trọng. Tuy nhiên, so sánh khuyến cáo của WHO về diễn biến dịch thì có thể thấy những điểm không giống nhau. Theo WHO, vào mùa đông năm 2009, tức là từ tháng 11–12.2009 và tháng 1–2.2010, tại bắc bán cầu sẽ có dịch lớn với số người mắc và tử vong cao. Nhưng trên thực tế, từ tháng 11.2009 đến nay, dịch lại có xu hướng giảm đi rõ rệt. Ở nhiều quốc gia, tỉ lệ tử vong do cúm A/H1N1 thậm chí còn thấp hơn cúm thường.Ở Việt Nam, theo kết quả giám sát trọng điểm tại 15 điểm và báo cáo từ các BV có khoa truyền nhiễm, số người dương tính với cúm A/H1N1, số ca bệnh nặng và tử vong đều giảm khá nhiều, không còn rầm rộ như thời điểm tháng 7–9.2009. Chỉ còn rất hãn hữu một số ca bệnh nặng. Điều đó cho thấy là đỉnh dịch cúm A/H1N1 đã qua.
- Về 1,2 triệu liều vaccine phòng cúm A/H1N1 do WHO viện trợ, kế hoạch sử dụng của Bộ Y tế có thay đổi gì không?
Hiện tại, số vaccine này chưa về đến Việt Nam. Tuy nhiên, chủ trương của Bộ Y tế trước và khi có sự việc này vẫn không thay đổi. Trước khi sử dụng số vaccine này tiêm phòng cho các đối tượng và vùng ưu tiên, vẫn phải làm các thủ tục cấp phép, thử nghiệm lâm sàng và thực địa như bất cứ một vaccine nào khác.
- Sự cố này có ảnh hưởng nào đến việc tiêm vaccine phòng cúm ở Việt Nam hay không?
Theo số liệu của Bộ Y tế, số người dân Việt Nam hàng năm đi tiêm vaccine phòng cúm thường (với vaccine cúm thường năm nay là 3 chủng A/H1N1 thường, A/H3N2 và cúm B) không nhiều. Thời gian tới, nếu bùng thành dịch, thì nguồn vaccine này sẽ được sử dụng như ban đầu dự kiến. Nếu dịch thoái lui thì đây sẽ trở thành một loại vaccine cúm mùa thông thường. Việc tiêm phòng vaccine cúm, cũng như khuyến cáo cộng đồng các biện pháp vệ sinh cá nhân, môi trường vẫn là rất cần thiết để nâng cao sức khoẻ. Ở Việt Nam, sau khi không xét nghiệm đại trà thì con số người nhiễm cúm A/H1N1 thực không thể nắm được. Muốn biết nền miễn dịch H1N1 thì cần phải có nghiên cứu cụ thể.
-Ông bình luận ra sao về việc một số quốc gia đã tính đến việc bán rẻ lại vaccine H1N1?
Chúng tôi được biết ở một số quốc gia như Anh, Pháp, Đức, người dân cũng đã không mặn mà với việc tiêm phòng vaccine này nữa. Các quốc gia đã bỏ ra xấp xỉ 1 tỉ USD mua vaccine, trong đó có nhiều quốc gia nghèo và rất nghèo. Nếu hàng triệu liều vaccine phải bán tống bán tháo như vậy là một điều đáng tiếc.
WHO: Có sự nhầm lẫn về thông tin đại dịch
Trước cáo buộc của bác sĩ Wodarg, ngày 11.1, WHO đã gửi thông cáo thừa nhận “một số nhầm lẫn có thể xuất phát từ thực tế là đã có một tài liệu trên trang web của WHO trong một vài tháng có nói rằng một đại dịch có thể bao gồm “số lượng rất lớn các ca mắc và các ca tử vong”. Theo WHO, thông tin này đã được gỡ bỏ sau đó. “Thông tin này không bao giờ là một phần trong định nghĩa chính thức về một đại dịch và chưa bao giờ là một phần trong các tài liệu gửi tới các quốc gia thành viên nhằm phục vụ công tác chuẩn bị sẵn sàng ứng phó với đại dịch. Chúng tôi lấy làm tiếc vì sự nhầm lẫn mà thông tin này gây ra” - WHO cho hay.
Theo WHO, tổ chức này luôn đánh giá tác động của đại dịch cúm hiện tại là “vừa phải”, rằng đại đa số bệnh nhân bị bệnh tương tự cúm nhẹ và phục hồi hoàn toàn trong vòng một tuần, thậm chí không cần bất kỳ hình thức điều trị y tế nào. “Các quyết định sớm được thực hiện trong tình trạng hoàn toàn không chắc chắn. Đây không phải là một lời biện minh mà là sự thực. Trong giai đoạn đầu của đại dịch, khi không biết liệu đó là một căn bệnh nặng hay nhẹ, WHO đã phải có những hành động và khuyến nghị” - thông cáo của WHO cho biết.
Bộ Y tế Việt Nam đã ứng xử đúng mực với dịch cúm A/H1N1
Ông Trương Việt Dũng- Vụ trưởng Vụ Khoa học-Đào tạo (Bộ Y tế) cho biết: Sau khi có những cảnh báo của WHO, Bộ Y tế đã đưa ra những dự báo về số người mắc rất lớn và đỉnh dịch sẽ vào tháng 12.2009 nhưng cho đến nay dịch này đã chững lại và con số người mắc đã thấp hơn so với dự báo. Ông Dũng cho rằng, Việt Nam đã có thái độ đúng mực với dịch bệnh này. Cụ thể là khi WHO tuyên bố sẽ tài trợ cho Việt Nam 1.2 triệu liều vaccine phòng cúm A/H1N1với điều kiện là nhà sản xuất không chịu trách nhiệm trước sự an toàn của vaccine, Bộ Y tế đã không đồng ý. Bộ Y tế đã nêu rõ quan điểm là nếu có chuyện xảy ra thì WHO, nhà sản xuất vaccine phải cùng chia sẻ trách nhiệm với Bộ Y tế. Cũng theo ông Dũng, kể từ dịch cúm A/H5N1 và H1N1 bùng phát đến nay, Bộ Y tế đã dành khoảng 100 tỉ đồng để mua nguyên liệu thuốc Tamiflu và một số tiền không nhỏ cho công tác phòng, chống dịch bệnh, nghiên cứu sản xuất vaccine, điều trị bệnh nhân.
Ông Nguyễn Huy Nga-Cục trưởng Cục Y tế dự phòng & môi trường (Bộ Y tế) cũng thông báo trước thông tin về đại dịch cúm A (H1N1) bị thổi phồng là đại dịch giả, Bộ Y tếđã có đề nghị Văn phòng WHO tại Việt Nam cung cấp các thông tin liên quan đến sự kiện này, đồng thời đưa ra các khuyến cáo để triển khai các biện pháp phòng chống dịch. Theo kế hoạch Việt Nam sẽ nhận được khoảng gần 1 triệu liều Vaccine cúm A (H1N1) để tiêm phòng cho cán bộ y tế và phụ nữ mang thai, tuy nhiên đến thời điểm này, chúng ta vẫn chưa nhận được một mẫu vaccine nào và Bộ Y tế đang tiếp tục liên hệ với Văn phòng WHO để thúc đẩy việc này. Khi nhận được mẫu vaccine sẽ tiến hành kiểm định chất lượng và thử nghiệm lâm sàng trước khi tiêm chủng cho các đối tượng.
Tài liệu tham khảo
1.http://www.tuoitre.com.vn
2.http://www.thanhnien.com.vn
3.“Influenza A(H1N1) - update 56”. World Health Organization (2009).
4.“Update on confirmed swine flu cases”. Health Protection Agency (2009). 21.6.2009.
5.Daily update on human swine influenza” Surveillance and Epidemiology Branch, Centre for Health Protection (2009).
6.Ministry of Health, Singapore (2009). 16 new confirmed cases of Influenza A (H1N1-2009).
7.“Update. Influenza A (H1N1) Regional Report (2009)”. PAHO (2009).
8.“Situation updates - Influenza A(H1N1)”. Epidemic and Pandemic Alert and Response. WHO. 13.5.2009.
9.“CDC Telebriefing on Investigation of Human Cases of H1N1 Flu May 15, 2009”. U.S. Centers for Disease Control and Prevention.21.5.2009.
10.“Vaccine research expert discusses the swine flu in Grand Forks”. Grand Forks Herald.30.5.2009.
11. Tổng hợp từ các báo: Lao động, sức khỏe & đời sống, Nhân dân