Ngày 15/7/2014. LAGOS/DAKAR - Mặc dù bất ổn nhưng Nigeria hy vọng thanh toán được bệnh bại liệt (Nigeria opes to eradicate polio despite insurgency).Một cuộc tấn công quân sự của quân đội Nigeria chống lại nhóm phiến quân Hồi giáo Boko Haram đã mở ra một hành lang cho các đội y tế lưu động tiêm chủng cho trẻ em chống lại bệnh bại liệt ở các vùng phía đông bắc.
Tuy nhiên các cuộc nổi dậy ngày càng tồi tệ đặt ra một nguy cơ nghiêm trọng đối với các chiến dịch nhằm dập tắt virus làm tê liệt tại quốc gia đông dân nhất châu Phi. Nigeria, Pakistan và Afghanistan là ba nước trên thế giới có bệnh bại liệt vẫn còn lưu hành.
Nhân viên cứu trợ cho rằng một sự thay đổi cách tiếp cận ở Nigeria, bằng cách sử dụng các đội y tế lưu động với chiến lược "đánh và chạy" (hit and run = tiêm chủng xong thì trốn thoát ngay) có thể đi vào những nơi nguy hiểm khi an ninh được cải thiện, sau đó rút ra nhanh chóng đã cho phép tiêm chủng trong các khu vực mà trước đây bị giới hạn. "Chúng tôi đã không thể tiến gần đến việc thanh toán bệnh bại liệt [ở Nigeria] trước đây", Abdulrahman Tunji Funsho-Chủ tịch Ủy ban bại liệt (PolioPlus Committee) Nigeria của Rotary International, một trong những tổ chức chính đứng đằng sau chiến dịch nói với hãng tin Reuters.
Boko Haram, đang chiến đấu để thành lập một nhà nước Hồi giáo trong một đất nước có nhiều tôn giáo đã giết chết các nhân viên y tế đang thực hiện công tác tiêm chủng bại liệt trong cuộc nổi dậy 5 năm, mặc dù Funsho nói rằng việc giết chết nhân viên y tế đã không xảy ra kể từ tháng giêng năm ngoái. Cho đến nay chỉ có 4 trường hợp mới của bệnh bại liệt trong năm nay-3 ca ở bang Kano, nơi đã được miễn trừ phần lớn bạo lực Hồi giáo ngoài các vụ đánh bom thỉnh thoảng xảy ra trong thành phố và 1 ca sống ở bang Yobe. Con số này cải thiện hơn nếu so sánh với 53 trường hợp năm ngoái, mặc dù mùa cao điểm lan truyền bệnh là từ tháng 7 đến tháng 12, trong và ngay sau mùa mưa. Bạo lực do Boko Haram ở khu vực nông thôn đã tăng lên kể từ khi chính phủ tuyên bố tình trạng khẩn cấp hồi năm ngoái ở các bang đông bắc của Borno, Yobe và Adamawa. Funsho cho biết chiến dịch quân sự đẩy lùi nhóm chiến binh rời khỏi các thành phố phía đông bắc thủ đô Maiduguri của bang Borno đã tạo ra một không gian cho nhân viên y tế: "Miễn là có liên quan đến chủng ngừa, nó đã không làm cho mọi việc tồi tệ hơn mà còn tạo điều kiện tốt hơn để chúng ta đang tiếp cận thêm nhiều trẻ em".
| Các chiến binh Hồi giáo-thủ phạm gây bất ổn chính trị ở Nigeria |
Tiếp cận tốt hơn (Better access)
Trong năm 2003-2004, các chính trị gia và lãnh đạo tôn giáo trong phần lớn người Hồi giáo ở miền bắc Nigeria luôn luôn duy trì một sự cạnh tranh khốc liệt với miền Nam thịnh vượng và phát triển hơn, chủ yếu là người Tin lành đã cản trở những nỗ lực thanh toán bệnh bại liệt bằng cách truyền bá tin đồn rằng vaccine gây ra vô sinh và AIDS.
Hai quốc gia châu Phi khác vẫn còn đau khổ vì các ca bại liệt là Cameroon, Somalia và tất cả các trường hợp này gián tiếp đến từ Nigeria, Funsho cho biết. Bệnh bại liệt tấn công hệ thống thần kinh và có thể gây ra liệt không hồi phục, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cảnh báo trẻ em ở khắp mọi nơi đều có nguy cơ cho đến khi bại liệt bị xóa sổ hoàn toàn. Theo Melissa Corkum, phát ngôn viên của Quỹ Nhi đồng Liên hiệp quốc [UNICEF], dòng người di cư do cuộc nổi dậy của phiến quân Boko Haram đến các thành phố từ các làng quê theo một số cách làm cho nó dễ dàng hơn trong giải quyết bệnh bại liệt. "Mọi người đang ra khỏi các khu vực mất an ninh… khu vực nông thôn và vào các khu vực đô thị như Maiduguri vì vậy chúng tôi có cơ hội để chủng ngừa", bà nói: "Bây giờ chúng tôi có thể đi vào các khu vực mà năm ngoái không thể nhưng nó luôn luôn thay đổi, vào tháng hai năm ngoái mọi khu vực là màu đỏ nhưng bây giờ chúng tôi tiếp cận tốt hơn". Tuy nhiên, Corkum cho biết vẫn còn nhiều khu vực không có đường đi với 300.000 trẻ em vẫn không thể tiếp cận do Boko Haram tiếp tục tấn công ở phía đông bắc.
Heidi Larson, một giảng viên tại trường Đại học Vệ sinh và Y học nhiệt đới (School of Hygiene and Tropical Medicine) London-người giúp giành chiến thắng trong việc chấp nhận chiến dịch tiêm phòng bệnh bại liệt ở Nigeria cho biết nghi ngờ ở phía bắc với người Hồi giáo vẫn là một trở ngại: "Những gì đã xảy ra với Nigeria và phía bắc là một sự thay đổi cuộc chơi vì chúng tôi nhận ra sức mạnh của tin đồn, từ đó có sự quan tâm hơn về mối quan ngại của cộng đồng và sự tham gia nhiều hơn với các nhà lãnh đạo truyền thống và tôn giáo".
Số ca bại liệt giảm 85% (Polio Drops 85%)
Theo một nhân viên cứu trợ ở Nigeria thì họ chưa bao giờ tiến gần hơn với việc thanh toán bệnh bại liệt và chỉ có 4 trường hợp mới được báo cáo trong năm nay nhưng khi các cuộc tấn công của quân nổi dậy ngày càng dữ dội hơn ở phía bắc, các nhân viên y tế cho rằng chương trình tiêm chủng đang ở "nguy cơ cao" (high risk) và sự thành công tiếp tục sẽ phụ thuộc vào chiến lược mới trong việc tiếp cận trẻ em ở những khu vực chiến tranh.
Theo WHO, năm nay trên toàn cầu bệnh bại liệt đã tăng hơn 15% với 10 quốc gia báo cáo các ca mắc mới, 2 năm trước chỉ có 4 nước có bệnh bại liệt-căn bệnh có thể giết chết hoặc làm liệt và không có thuốc chữa. WHO gọi sự lây lan này là một "vấn đề khẩn cấp về y tế công cộng" (public health emergency) nhưng ở Nigeria số ca bại liệt mới trong năm nay đã giảm 85% và chỉ có 4 ca được báo cáo so với 26 ca cùngkỳ năm 2013. "Chúng tôi chưa bao giờ đi đến gần như thế này để thanh toán bệnh bại liệt, nếu nhìn vào số liệu thống kê so với năm ngoái thì thực sự chúng tôi đã thực hiện rất tốt", Kazeem Mustapha-Phó Chủ tịch Ủy ban quốc gia Nigeria của Rotary International cho biết.
 |
| Lực lượng phiến quân xả súng giết chết hàng ngàn người dân vô tội |
Tuy nhiên, ở miền bắc Nigeria, nơi hầu hết các ca bệnh bại liệt được phát hiện đang gặp phải vấn đề nguy hiểm hơn và phiến quân Boko Haram đã giết chết hàng ngàn người trong năm nay. Các chiến binh đã bắt giữ hơn 200 nữ sinh trong gần 3 tháng và hàng trăm trẻ em khác đã bị giết chết tại các ngôi trường học. Mustapha giải thích mặc dù tình trạng khẩn cấp đã có từ hơn một năm nhưng ở 3 bang miền bắc lực lượng nổi dậy vẫn là mối đe dọa lớn nhất với mục tiêu thanh toán bệnh bại liệt: "Khi điều phối viên thực địa của chúng tôi đang thực hiện một nhiệm vụ cụ thể và họ nhận được thông tin ở vùng đó và thời điểm đó không an toàn. Họ phải làm gì? Họ rút lui".
 |
| Một đứa trẻ uống vaccine bại liệt ở Kawo Kano, Nigeria, ngày 13/4/2014. |
Ông cho biết các đội tiêm chủng vẫn đang hoạt động trong bối cảnh bạo lực và cố gắng thực hiện chiến lược mới được gọi là "đánh và chạy" như đi vào khu vực nguy hiểm trong vài ngày hoặc vài giờ. Theo Mustapha "bức tường lửa" (firewalling) một khu vực có nghĩa là thiết lập các điểm tiêm chủng xung quanh khu vực chiến tranh vì vậy khi người dân rời bỏ nhà cửa, trẻ em có thể được chủng ngừa nhưng các cuộc tấn công của phiến quân Boko Haram tiếp tục gia tăng và ngày càng tiếp cận và Mustapha cho rằng các nỗ lực tiêm chủng cần phải làm như vậy: "Cần có nhiều hơn nữa sự hợp tác và thu thập thông tin tình báo, thậm chí quan hệ đối tác. Chúng ta cần các nhân viên an ninh để tư vấn khi di chuyển vào và ra khỏi các khu vực này, thật tình mà nói đó là một vấn đề".
Mustapha vẫn tin tưởng rằng Nigeria có thể bắt đầu thời điểm tuyên bố quốc gia này sẽ không còn bại liệt vào cuối năm 2014, tuy nhiên trường hợp báo cáo cuối cùng của Nigeria vào tháng 5/2014 và phải mất 3 năm nữa không có ca mắc mới nào thì mới được công nhận là thanh toán bệnh bại liệt.