Hệ thống cảnh báo sớm các dịch bệnh động vật chủ yếu quy mô toàn cầu (Global Early Warning System for Major Animal Diseases, including Zoonoses_GLEWS). Hệ thống GLEWS là một hệ thống nối kết xây dựng dựa trên sự phối hợp về cảnh báo của các cơ chế hoạt động của Tổ chức Lương Nông thế giới (FAO), Tổ chức quốc tế vì sức khỏe động vật (OIE) và Tổ chức Y tế thế giới nhằm hướng đến cộng đồng, để hõ trợ trong tiên đoán, dự phòng, và phòng chống các bệnh đe dọa đến động vật như các bệnh thuộc động vật truyền sang người (zoonoses) thông qua việc chia sẻ thông tin, phân tích về mặt dịch tễ học và góp phần và các nhiệm vụ giám sát thực trạng để đánh giá nhận xét tình hình các vụ dịch.
Cảnh báo sớm các vụ dịch và khả năng tiên đoán lây lan dịch đến một vùng mới là một việc làm hết sức cần thiết để khống chế hiệu quả các bệnh gây thành dịch ở động vật, bao gồm bệnh động vật lây sang người. Vì kinh nghiệm, hệ thống giám sát bệnh yếu và không có khả năng phòng chống các nguồn bệnh lớn nên sẽ lan rộng ra các vùng địa lý khác nhau, thậm chí lây sang biên giới, như bệnh tay, chân, miệng của gia súc, cũng như các căn bệnh tiềm tàng động vật lây sang người, ví như bệnh cúm gia cầm và viêm não ở bò (BSE).
Cảnh báo sơm và phản ứng kịp thời các bệnh động vật lây truyền xuyên biên giới (Transboundary Animal Diseases_TADs) dựa trên quan niệm phân bố bệnh lưu hành và giai đoạn sớm thì dễ dàng và tiện kinh tế hơn nhiều một khi bệnh lan rộng. Từ một tương lai của nền y tế công cộng, hệ thống cảnh báo sớm các dịch bệnh động vật có tiềm năng lây sang người có thể có biện pháp phòng chống, có thể ngăn ngừa tỷ lệ bệnh và tỷ lệ tử vong. Cùng với ý nghĩa đó, các bệnh có thể xuất hiện trên nguwif mà nổi lên từ các ổ chứa động vật sẽ giảm đi rất nhiều.
Toàn bộ mục đích của hệ thống GLEWS là nhằm nâng cao cảnh báo sớm và khả năng đáp ứng kịp thời với các mối đe dọa từ bệnh của đông vật đến cộng đồng quốc tế. Mục tiêu và kết quả mong đợi của GLEWS là: Cảnh báo bệnh và thông điệp cảnh báo sớm. Họ sẽ tập trung vào tiên đoán các mối đe dọa của các bệnh động vật, thông qua việc phân tích yếu tố dịch tễ và các thiệp, các yếu tố liên quan, tác động đến sự xuất hiện và lây truyền các bệnh (như các yếu tố về kinh tế, xáo trộn về quần thể, thay đổi về thời tiết,…);
·Cung ứng các quy trình kỹ thuật vào trong các chu trình phối hợp làm việc với các cấp cứu sức khỏe động vật. Nếu trong phối hợp giữa 3 đối tác đánh giá thực trạng tình hình rõ ràng, GLEWS có thể hỗ trợ về mặt kỹ thuật liên kết kịp thời và thông báo cho các nhà chức trách quốc gia đó, để thu được các đánh giá tốt hơn và từ đó hỗ trợ các biện pháp can thiệp khẩn cấp.
·Chương trình và mạng lưới của GLEWS: mỗi tổ chức thiết kế cho mình một hay nhiều mục tiêu chính. Các mục tiêu và tiêu chí đưa vào hệ thống chung phải phù hợp và mang lại các kết quả cho hệ thống cảnh báo sớm giữa các bên hoạt động có hiệu quả. GLEWS xây dựng dựa trên các giá trị bổ sung kết hợp các thông tin từ các tổ chức đơn lẻ để các dịch bệnh có thể phát hiện sớm hơn và tăng cường phối hợp phản hồi. Hệ thống này nhằm cung cấp các thông tin về dịch tễ với các cơ quan có thẩm quyền y tế quốc gia thaúc đẩy phân tích chuyên sâu về thực trạng bệnh dịch. Chươngtrình này còn hỗ trợ các quốc gia để xác định thực trạng các bệnh lay truyền qua động vật nhanh hơn và minh bạch hơn.
Một số hoạt động của GLEWS, gồm có:
Ba tổ chức sử dụng các kênh thông tin của họ và liên hệ với nhau để theo dõi diễn tiến của bệnh hoặc dịch bệnh. Các thông tin này nói chung lấy từ các báo cáo các quốc gia và các vùng khác nhau, các đối tác phi chính phủ (Non-Governmental Organizations_NGOs), các viện nghiên cứu liên quan, các Bộ Nông nghiệp và Y tế (MoA, MoH), các bài trình bày từ các quốc gia của 3 tổ chức hoặc các thành viên của Liên Hiệp quốc, các lãnh thổ, hệ thống giám sát bệnh dựa trên webbase về y tế như mạng lưới y tế công cộng thông minh toàn cầu (Global Public Health Intelligence Network_GPHIN).
Một khi thông tin về y tế của động vật bị đình trệ, hoặc đến chậm thì việc chia sẻ thông tin giữa các quốc gia sẽ không hiệu quả. Các thông tin phải được xem xét và có tính cảnh báo với những lưu ý rõ ràng, nếu không sẽ gây bất luận, thậm chí nguy hiểm.
- Thẩm tra, xác minh dịch bệnh
Việc xác minh, kiểm tra lại dịch bệnh trong hệ thống GLEWS liên quan đến các hoạt động thực hiện bởi các tổ chức khác nhau (OIE, FAO, WHO) để xác nhận tính hợp lệ, chính xác của các dữ liệu họ tìm thấy hoặc tổ chức nhận được. OIE, thông qua hệ thống xác nhận thông tin của họ sẽ xác định các đại diện thành viên quốc gia, riêng việc xác định và thẩm tra dịch bệnh của FAO liên quan đến các thông tin dựa vào sự thật điều tra từ các văn phòng đại diện của FAO, Tổ chức chuyên biệt vùng, liên hệ các quốc gia, các dự án đang tiến hành, các đoàn khảo sát, các phòng xét nghiệm và trung tâm liên kết. Đối với sự thẩm tra và xác định của WHO về các thông tin thông qua xác định tình trạng thực tế, dữ kiện của các văn phòng WHO vùng hoặc Văn phòng đại diện WHO tại các quốc gia.
Phân tích các bệnh là một hệ thống gồm các chỉ số đánh giá. Vì hiện nay rất nhiều hoạt động đuwjc tiến hành đồng thời trên thực địa. Để hoạt động một cách hoàn chỉnh, GLEWS nên có ưu tiên nhiều cho việc đánh giá chia sẻ công việc bằng cách hoặc là các tổ chức cùng phân tích với nhau để đánh giá về mặt dịch tễ học và một số dữ liệu khác. Đối với các bệnh động vật nổi bật, quản lý dữ liệu và theo dõi các hoạt động sẽ phải được trợ giúp, hỗ trợ và lồng ghép với các công việc với các cán bộ ở Văn phòng chính của FAO, phối hợp chặt chẽ với các nhân viên để tập trung chính vào các hoạt động của GLEWS ở trụ sở chính của OIE và WHO. Với một số bệnh, chủ yếu do vector truyền, xảy dịch thì ảnh hưởng rất lớn do nhiều yếu tố môi trường; các yếu tố nguy cơ liên quan có thể cũng được giám sát và ghi nhận cẩn thận để giúp giám sát bệnh dịch tốt hơn. Từ lâu đã có nhiều kinh nghiệm trong tiên đoán dịch bệnh và có một ít về liên kết hoạt động được triển khai trên thực địa.
Nếu có sự bàn bạc, hội ý tham khảo giữa ý kiến 3 bên được đánh giá rõ ràng, đánh giá tình hình thì hệ thống GLEWS có thể cung cấp đầu vào để thực hiện nhiệm vụ chung:
Các bệnh lý ưu tiên của hệ thống GLEWS
Bên cạnh các danh mục bệnh tật thường được quan tâm (xem bên dưới), mỗi dữ liệu sẽ được đánh giá về tiềm năng quy mô toàn cầu, đặt ra các tiêu chuẩn theo điều luật y tế quốc tế (International Health Regulations-IHR, 2005) và Mã số sức khỏe động vật trên toàn cầu (Terrestrial Animal Health Code):
·Bệnh đang nổi với tỷ lệ mắc bệnh / tỷ lệ tử vong đáng kể hoặc bệnh động vật nghiêm trọng
·Có tỷ lệ mắc bệnh và tử vong cao ở người hoặc động vật
·Bệnh có tiềm năng lan rộng qua biên giới
·Bệnh có khả năng ảnh hưởng đến giao lưu thương mại và du lịch
Một danh mục bệnh ưu tiên được quan tâm nhưng chia sẻ thông tin còn hạn chế. Danh mục này sẽ được cập nhật khi cần:
Non zoonotic
·Sốt Swine châu Phi (ASF)
·Sốt Swine cổ điển (CSF)
·Viêm phổi màng phổi lây nhiễm ở bò (CBPP)
·Bệnh tay chân miệng (FMD)
·Bệnh côn trùng trên các động vật nhỏ
·Bệnh viêm miệng, viêm ruột (Rinderpest)
Zoonotic
·Bệnh than
·Bệnh lý não xốp ở bò (BSE)
·Brucellosis (B. melitensis)
·Bệnh sốt xuất huyết Congo
·Bệnh do virus Ebola
·Các bệnh lây truyền qua thức ăn
·Cúm gia cầm gây bệnh cao
·Viêm não Nhật Bản
·Sốt xuất huyết Marburg
·Bệnh New World Screwworm
·Bệnh do virus Nipah
·Bệnh Old World Screwworm
·Sốt Q
·Bệnh dại
·Sốt thung lũng (Rift Valley Fever_RVF)
·Bệnh đậu ở cừu ở dê
·Bệnh nhiễm khuẩn huyết Tularemia
·Bệnh viêm não tủy Venezuelan Equine Encephalomyelitis
·Bệnh do virus West Nile