Ca thứ hai chết do amip ăn não người được xác nhận
Ngày 19/9, Cục trưởng Y tế dự phòng (Bộ Y tế) - Tiến sĩ Nguyễn Văn Bình - khẳng định bệnh nhi chết vì áp xe não tại TP HCM là do amip ăn não Naegleria fowleri. "Các kết quả xét nghiệm đều cho thấy mẫu bệnh phẩm của em bé dương tính với amip Naegleria fowleri", ông Bình nói. Trước đó, mẫu bệnh phẩm lấy từ bé 6 tuổi này được một bệnh viện chuyên khoa Nhiễm tại TP HCM xét nghiệm bằng kỹ thuật sinh học cao phân tử, cho kết quả dương tính với Naegleria fowleri. Để chắc chắn, đại diện Trung tâm Pháp y TP HCM đã chuyển các mẫu bệnh phẩm khác lấy từ cháu bé đi xét nghiệm ở một số nơi.
Thông tin ban đầu từ Trung tâm y tế dự phòng TP HCM, cháu bé mắc bệnh ngụ tại quận Bình Tân, bị thiểu năng trí tuệ bẩm sinh. Bộ Y tế đã yêu cầu TP HCM báo cáo chi tiết về bệnh cảnh của trường hợp này. Dự kiến chiều nay Sở Y tế thành phố sẽ có thông tin kỹ hơn về ca tử vong thứ hai do Naegleria fowleri.
Đây là bệnh nhân thứ hai ở Việt Nam được xác nhận chết do amip ăn não người. Cuối tháng 8, tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt Đới TP HCM, một bệnh nhân 25 tuổi quê ở Phú Yên lần đầu tiên được xác định tử vong do Naegleria fowleri, sau khi lặn bắt trai ở hồ gần nhà. Theo các chuyên gia, amip ăn não có trong môi trường sông hồ nhưng khả năng gây bệnh cho người là rất hiếm. Nó xâm nhập vào não theo đường mũi, do người bệnh dầm mình trong các hồ ao nước ngọt.
Bộ Y tế đã khuyến cáo người dân không nên tắm, bơi ở những nơi có nguy cơ cao, nếu phải xuống nước nên hạn chế tối đa nước vào mũi, dùng kẹp mũi nếu có thể. Sau khi tắm, bơi nên vệ sinh mũi sạch sẽ, sử dụng dung dịch sát khuẩn đường mũi, họng để xịt, rửa mũi. Khi phát hiện đau đầu, sốt, buồn nôn, nôn cần đến ngay các cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Amip ăn não người tồn tại ở ba hình thái khác nhau và tấn công người qua đường mũi. Sau khi nhiễm “amip ăn não người” từ 1-14 ngày, các triệu chứng khởi đầu của bệnh sẽ xuất hiện: nhức đầu, buồn nôn, sốt, cứng cổ, xuất hiện ảo giác, thậm chí mất khả năng kiểm soát hành vi. Các triệu chứng thứ phát có thể đi kèm như: lú lẫn, u ám, thiếu tập trung, cơn co giật.
Sau đó, bệnh diễn tiến nhanh chóng và nguy cơ tử vong rất cao, thường xảy ra từ 7-14 ngày sau khi mắc bệnh. Do các triệu chứng ban đầu này dễ nhầm với viêm não do vi khuẩn hoặc vi rút nên việc chẩn đoán rất khó khăn. Theo Trung tâm Kiểm soát và ngăn chặn dịch bệnh Mỹ (CDC), bản năng của loại ký sinh trùng này không hoạt động để tấn công người và chúng chủ yếu ăn vi khuẩn. Tuy nhiên, khi nhiễm vào não, chúng nhân lên nhanh chóng và bắt đầu ăn tế bào não để tồn tại. Nếu bị nhiễm, nạn nhân chắc chắn sẽ bị viêm màng não.
Amip ăn não: Cảnh giác khi bơi ở ao hồ nước ngọt
Sự kiện bệnh thường gặp trên chuyên mục Sức khỏe của Eva sẽ cập nhật đầy đủ những thông tin về các căn bệnh phổ biến trong cuộc sống như bệnh tiểu đường, bệnh đau đầu, bệnh phụ khoa và các bệnh theo mùa... của mẹ và bé. Ngày 18-9, Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế chính thức xác nhận thêm một nạn nhân ở TP.HCM tử vong do Naegleria flowleri và nhiều khuyến cáo đã được phát đi, như người dân không nên tắm, bơi ở các hồ, ao có nguy cơ cao.
Tỉ lệ tử vong: gần 100%
Theo ông Trần Thanh Dương - phó cục trưởng Cục Y tế dự phòng, nạn nhân mới nhất của amip ăn não người là một trẻ em sống ở TP.HCM. Sau khi bệnh nhân tử vong (chưa rõ nguyên nhân), Trung tâm Pháp y TP.HCM đã lấy mẫu xét nghiệm gửi Bệnh viện Bệnh nhiệt đới và đến ngày 18-9 đã có kết quả chính thức là dương tính với Naegleria flowleri.
Đây là bệnh nhân thứ hai tử vong do căn bệnh này ở TP.HCM trong một tháng rưỡi qua, trong đó trường hợp đầu tiên là P.V.T., 27 tuổi, tạm trú ở Q.Bình Thạnh, tiền sử sức khỏe hoàn toàn bình thường, nhiễm bệnh trước khi vào viện một tuần do bệnh nhân đã lặn mò trai tại bàu nước ngọt ở Phú Yên trong lần về quê.
“Naegleria flowleri sống ở các ao hồ nước ấm, ngọt, nhiệt độ từ 25-300C. Mặc dù tỉ lệ lây nhiễm sang người không cao, song từ năm 1962-2011, ở Mỹ, nước có số bệnh nhân nhiễm loại amip ăn não người cao nhất thế giới là 121 bệnh nhân, chỉ có duy nhất một trường hợp được cứu sống, tỉ lệ tử vong lên đến gần 100%” - ông Dương cho hay.
Khảo sát diễn biến của hai bệnh nhân viêm não - màng não do amip đã tử vong thời gian qua tại TP.HCM cho thấy bệnh diễn biến xấu rất nhanh, bệnh nhân tử vong chỉ sau 1-7 ngày nhập viện. Ngoài Mỹ là nơi có số lượng bệnh nhân nhiễm amip ăn não nhiều nhất cho đến nay, căn bệnh này đã xuất hiện ở Bỉ, Anh, Ấn Độ, Ireland, New Zealand, Nigeria, Panama, Puerto Rico, Uganda, Venezuela, Thái Lan... với tổng tích lũy khoảng vài trăm trường hợp.
Về địa điểm nhiễm amip, trong 32 trường hợp nhiễm amip tại Mỹ từ 2002-2011, có 28 trường hợp nhiễm ở công trình chứa nước nhân tạo, còn lại nhiễm từ suối nước nóng tự nhiên, nước uống chưa được khử trùng và nhỏ mũi bằng dung dịch nhiễm đơn bào amip. Với hai trường hợp nhiễm bệnh tại Việt Nam, ông Dương cho hay đều nhiễm bệnh ở ao hồ chứa nước tự nhiên.  |
Nên cẩn thận khi tắm ở hồ bơi để tránh amip ăn não người. |
Tránh để nước vào mũi
Trước tình hình liên tiếp xuất hiện bệnh nhân nhiễm đơn bào amip ăn não tại Việt Nam, Cục Y tế dự phòng đã có văn bản gửi Sở Y tế Phú Yên (địa điểm ghi nhận có nguồn bệnh dẫn đến xuất hiện bệnh nhân đầu tiên tại Việt Nam) và thông báo cho cơ quan truyền thông, các sở y tế, đề nghị khuyến cáo người dân không tắm, bơi ở các hồ, ao có nguy cơ cao (như mất vệ sinh, nước ngọt ấm, không được khử trùng...). Trường hợp có tắm, bơi tại bể bơi, hồ ao, suối nên hạn chế tối đa để nước vào mũi bằng cách giữ cao đầu không để nước ngập mũi, sử dụng kẹp mũi. Ông Trần Thanh Dương khuyến cáo sau khi tắm, bơi nên rửa mũi bằng dung dịch nước muối sinh lý 0,9% và kháng sinh nhỏ mũi.
Cục Y tế dự phòng cũng cảnh báo có tài liệu cho rằng đơn bào amip có thể sống trong nước ở nhiệt độ lên tới 46 độ C, nên tại Mỹ đã có trường hợp nhiễm bệnh sau khi đi tắm nước khoáng nóng. Các sông, hồ nước ngọt, hồ thủy điện, bể bơi, đường ống thoát nước và các công trình chứa nước nhân tạo đều có thể có loại amip này. Ở nhiệt độ thấp, amip có thể tồn tại ở dạng “thể ngủ” trong lớp bùn, đáy của sông, hồ, bể bơi.
Vì vậy Cục Y tế dự phòng khuyến cáo các chủ hồ bơi nên gửi mẫu xét nghiệm hồ bơi của mình để bảo đảm an toàn cho cư dân đến bơi lội.
Cẩn thận với nước uống không rõ nguồn gốc Tuy các báo cáo trên y văn cho thấy đơn bào amip ăn não không lây qua đường ăn uống, nhưng thực tế tại Mỹ có những trường hợp lây bệnh do nước uống nhiễm loại đơn bào này, nên người dân cũng cảnh giác với các loại nước uống không rõ nguồn gốc, không nhãn mác rõ ràng, chưa công bố tiêu chuẩn chất lượng... Khi phát hiện đau đầu, sốt, buồn nôn, nôn, nếu có những yếu tố liên quan đến amip ăn não, cần đến ngay cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời. |
“Amip ăn não” cực hiếm so với các tác nhân viêm màng não khác
“Nghe đến từ amip ăn não, người ta thấy hoảng sợ bởi đó là một danh từ lạ, nghe có vẻ kinh khủng. Nhưng thực tế, với quan điểm cá nhân tôi, amip ăn não người so với những nguyên nhân gây tổn thương não, màng não khác thì vô cùng ít và nhỏ bé”. TS.BS Nguyễn Tiến Lâm, Trưởng khoa Vi rút - Ký sinh trùng (BV Bệnh Nhiệt đới Trung ương) chia sẻ trước thông tin hai ca bệnh tại Việt Nam tử vong do vi rút ăn não người khiến nhiều người dân hoang mang.
Thưa ông, loài ký sinh trùng amip Naegleria fowleri có phải là loài ký sinh trùng mới xuất hiện tại Việt Nam không?
Trước hết phải nói ký sinh trùng Naegleria fowleri không phải là mới. Nhưng với cách gọi “amip ăn não” (thực chất là nó xâm nhập vào các dây thần kinh não bộ), khiến người ta cảm thấy lạ, có vẻ ghê gớm, khủng khiếp. Tại Việt Nam, loại amip có tên khoa học là Entamoeba histolytica gây bệnh lỵ, trực tràng gặp khá phổ biến. Loại amip này thường gây bệnh đại tràng, áp xe gan, vào phổi gây áp xe phổi do amip, áp xe não do amip… Càng những nguy cơ kể về sau thể bệnh càng hiếm hơn so với amip ở đại tràng, gan.
Hình ảnh ký sinh trùng amip Naegleria fowleri tấn công và "ăn não" - Ảnh: CDC |
Còn loài ký sinh trùng “ăn não người” có tên khoa học là Naegleria fowleri là một nhánh khác, có kích thích rất nhỏ, phân bố trên toàn thế giới, ở các ao hồ nước ngọt. Nó cứ tồn tại trong môi trường như vậy, nó gây bệnh cho người khi tiếp xúc với nước nhưng tỉ lệ gây bệnh cực hiếm, không phải ai hít phải con amip “ăn não người” này đều bệnh.
Tuy hiếm gặp, nhưng chỉ trong vòng hai tháng tại Việt Nam đã có đến 2 ca tử vong được xác nhận là do nhiễm “amip ăn não” khiến người dân rất hoang mang, lo lắng. Theo ông, những đối tượng nào có nguy cơ nhiễm amip?
Thực tế, tại Việt Nam mới ghi nhận hai ca tử vong này so với các ca tử vong khác liên quan đến viêm màng não, viêm não do các tác nhân khác không phải là nhiều.
Ký sinh trùng này phát triển mạnh nhất ở nhiệt độ 46 độ C và có thể sống sót trong một thời gian ngắn ở nhiệt độ cao hơn. Nguy cơ cao nhiễm ký sinh trùng này là nhảy xuống nước, lặn đầu xuống nước hay các hoạt động có liên quan đến nước có nguy cơ làm nước xộc mạnh vào mũi. Bệnh thường xảy ra vào các tháng mùa nóng, từ tháng 6 đến tháng 9. Nguy cơ mắc bệnh có thể xảy ra mặc dù rất thấp ở khu vực có điều kiện thuận lợi cho sự tồn tại của sinh vật này.
Vì cơ chế gây bệnh là xâm nhập vào đường hô hấp hấp vùng mũi xoang, có khả năng theo dây thần kinh khứu giác vào hệ thống thần kinh trung ương gây viêm não, viêm màng não nên với những người có niêm mạc mũi họng dễ tổn thương càng dễ bị xâm nhập. Có nhiều người dù có tiếp xúc với “amip ăn não” nhưng niêm mạc mũi tốt sẽ giúp cản amip lại và không gây bệnh. Những người có nguy cơ cao là những người có sẵn bệnh lý về mũi họng, xoang mãn tính.
Nói thêm về sự hiếm gặp, đó là trên thế giới, người ta cũng thấy so với các bệnh khác, số lượng này không nhiều. Trong vòng 50 năm từ từ năm 1962 đến 2011 ở Mỹ chỉ báo cáo 123 người mắc bệnh này ở Mỹ.
So với căn nguyên gây tổn thương thần kinh trung ương khác mà chúng ta thường xuyên gặp như viêm màng não mủ do não mô cầu rất nhiều, từ căn nguyên vi rút như viêm não Nhật Bản B, viêm não do sởi, do rubella… những trường hợp này gặp với tỷ lệ cao, diễn biến nặng thì tác nhân “amip ăn não” gây ra quá ít ỏi.
Ông có thể đánh giá về tính nguy hiểm khi bị amip này tấn công các dây thần kinh não bộ?
Ở trong môi trường nước, ký sinh trùng này tự do bơi lội và ăn các loại vi khuẩn. Nhưng khi xâm nhập vào đường mũi, ký sinh trùng này sẽ đi qua các dây thần kinh vùng khứu giác và đi ngược lên não, cư trú tại đây. Khi đã chui vào não nó không di chuyển mà cư trú ở một vị trí nhất định, sinh sôi nảy nở và ăn các tế bào thần kinh và gây nên tình trạng viêm não, viêm màng não tiến triển rất nhanh, gây nguy hiểm đến tính mạng người bệnh nếu không kịp thời điều trị.
Quả thực, bệnh hiếm gặp nhưng tỉ lệ tử vong cao đến 99%, vừa vì người ta chưa tìm ra loại thuốc đặc hiệu với loại ký sinh trùng này so với các thuốc đặc hiệu như kháng sinh với vi khuẩn, một mặt vì cực hiếm gặp nên người ta ít nghĩ đến căn nguyên này mà thường điều trị theo các căn nguyên thường gặp khác.
Được biết, trường hợp tử vong thứ 2 vì amip ăn não em bé này không có tiền sử tiếp xúc với nước hồ bơi, ao hồ. Liệu có khả năng loại ký sinh trùng này có mặt trong nguồn nước uống, uống phải gây bệnh, thưa ông?
Đa phần nó phải đi qua niêm mạc mũi họng mới gây viêm não, viêm màng não, còn khả năng qua đường uống thì cũng có một số nghiên cứu cho thấy nó cực hiếm. Bởi khi chúng ta uống nguồn nước nhiễm amip ăn não, tác nhân gây bệnh cũng có thể đọng lại trong cuống lưỡi, thành sau họng từ đó di chuyển lên niêm mạc mũi xoang nhưng thực tế thì tỉ lệ đó rất hiếm. Có những tác giả khẳng định uống phải không gây bệnh mà chỉ bị khi bị sặc nước có chứa sinh vật này lên đường mũi, từ đó theo thần kinh khứu giác lên não và gây viêm não.
Có thể phát hiện nguy cơ nhiễm “amip ăn não” trước khi nó tấn công não bộ gây ra tình trạng viêm não, viêm màng não không, thưa ông?
Nếu nghĩ đến khả năng amip mới xâm nhập vùng mũi chưa chui đi đâu người ta có thể ngoáy dịch họng tìm kháng nguyên, kháng thể nhưng không ai làm xét nghiệm đó cả, người ta chỉ nghĩ đến khi có triệu chứng.
Bởi kết quả xét nghiệm hoàn toàn có thể dương tính nếu đã tiếp xúc tự nhiên với amip ăn não, hay khi amip chỉ cư trú vùng mũi, không lan vào thần kinh trung ương thì cơ thể vẫn nhận diện, vẫn sinh ra kháng thể và cho kết quả xét nghiệm dương tính.
Vậy có nên đưa ra khuyến cáo không nên bơi ở các vùng ao, hồ… thưa ông?
Rất khó có thể đưa ra lời khuyên bởi loại ký sinh trùng này không nhìn thấy được bằng mắt thường. Trong khi đang rất thiếu các số liệu số liệu về sự phân bố ở môi trường, thiếu các số liệu về tỉ lệ bao phần trăm người tiếp xúc amip, người nào bị, người nào không bị.
Loài ký sinh trùng này cũng tồn tại trong môi trường nước bẩn. Vì thế, để phòng bệnh việc đảm bảo vệ sinh môi trường, nguồn nước rất quan trọng. Tuy nhiên cần khẳng định, không phải ai gặp nguồn nước bẩn có ký sinh trùng này đều có thể bị mà chỉ xảy ra nguy cơ khi trong quá trình ngụp, lặn bị sặc nước bẩn có chứa ký sinh trùng này và phải có yếu tố cảm nhiễm của cơ thể, chứ không phải ai cũng có nguy cơ..
Bé 6 tuổi không ra ao, hồ vẫn nhiễm amip ăn não
Bé trai trên bị bại liệt nằm một chỗ, từ đó có thể đặt ra nghi vấn loại ký sinh trùng amip ăn não nguy hiểm không chỉ tồn tại trong môi trường sông nước.
Như VietNamNet đã đưa tin ngày 17/9 về trường hợp một bé trai 6 tuổi ngụ tại TP.HCM tử vong nghi ngờ do amip, hiện đã xác định mẫu bệnh phẩm của bệnh nhi dương tính với amip ăn não người. Cụ thể, kết quả xét nghiệm bằng phương pháp PCR (sinh học phân tử) của bệnh nhi nói trên dương tính với amip ăn não có tên là Naegleria fowleri.
Được biết bé trai 6 tuổi này có bệnh sử bị xuất huyết não, tim bẩm sinh, tự kỷ, rối loạn tâm thần. Trước khi tử vong, bệnh nhân nhập Bệnh viện Quận 6 trong tình trạng ngưng tim, ngưng thở. Do cậu bé sống với người giúp việc nên nghi ngờ cái chết của bệnh nhi có liên quan tới người giúp việc. Từ đó, cơ quan pháp y, công an vào cuộc, không ngờ lại phát hiện nguyên nhân chết của bệnh nhi là do amip ăn não.
Tuy nhiên, bác sĩ Trần Phủ Mạnh Siêu, Giám đốc Trung tâm Y tế dự phòng TP.HCM, chuyên gia về ký sinh trùng cho biết không chỉ dựa vào 1 kết quả xét nghiệm cận lâm sàng mà kết luận được bé trai trên chết do amip ăn não. Để chẩn đoán như vậy cần dựa trên các yếu tố như bệnh nhân đi bơi trước khi phát bệnh từ 2 tới 6 ngày, diễn tiến lâm sàng cấp tính, hôn mê, tử vong nhanh trong 1 tuần. Theo bác sĩ Siêu có tới 3 loại amip ăn não là Acanthamoeba, Naegleria và Sappinia.
Theo thông tin của VietNamNet, hiện thông tin về ca bệnh thứ 2 tử vong do amip ăn não trên đã được ngành y tế TP.HCM báo cáo ra Bộ Y tế và Bộ cũng đã xác nhận ca tử vong này.
Người viêm xoang dễ mắc amip ăn não
“Chỉ có những người bị bệnh lý về tai mũi họng, viêm xoang thì sẽ có nguy cơ vi khuẩn xâm nhập cao hơn” -Bác sĩ Nguyễn Tiến Lâm - Trưởng phòng Virus - Ký sinh trùng (Bệnh viện Nhiệt đới T.Ư) cho biết.
Tỷ lệ tử vong cao
Theo ông Trần Thanh Dương - Phó cục trưởng Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế), nạn nhân mới nhất của amip ăn não người là một trẻ em sống ở TP.HCM. Sau khi bệnh nhân tử vong, Trung tâm Pháp y TP.HCM đã lấy mẫu xét nghiệm gửi Bệnh viện Bệnh nhiệt đới và đến ngày 18/9 đã có kết quả chính thức là dương tính với amip ăn não (tên khoa học là Naegleria fowleri). Trước đó 4 tuần, một bệnh nhân nam khác tại TP.HCM cũng bị tử vong và có xét nghiệm dương tính với amip ăn não. Ông Dương cho biết, bệnh viêm não- màng não của 2 bệnh nhân này tiến triển rất nhanh, tử vong sau 1-7 ngày nhập viện. Một trường hợp nhiễm bệnh do tắm, ngâm nước ở hồ ao tự nhiên.
Ông Dương cũng cho biết, tỷ lệ lây nhiễm của bệnh này không cao nhưng tỷ lệ tử vong gần 100%. Mỹ là nước có số bệnh nhân nhiễm amip ăn não lớn nhất thế giới, nhưng trong vòng 50 năm trở lại đây cũng chỉ ghi nhận hơn 120 ca. Theo điều tra trên 32 trường hợp nhiễm amip ăn não ở Mỹ từ 2002-2011, có 28 trường hợp nhiễm từ công trình chứa nước nhân tạo, một số khác nhiễm ở suối nước nóng tự nhiên, qua nước uống chưa khử trùng, nước nhỏ mũi bằng dung dịch nhiễm đơn bào amip…
Không chỉ tắm là nhiễm...
Bác sĩ Nguyễn Tiến Lâm cho biết, amip có hàng chục loại, chủ yếu sống trong nước; riêng amip ăn não nhỏ hơn, sống trong các ao hồ nước ấm, ngọt.Tuy bệnh này có tỷ lệ tử vong cao, nhưng lại rất hiếm gặp. Và chưa có bất cứ nghiên cứu nào cho thấy mật độ của amip ăn não có trong nước là bao nhiêu, hay xuất hiện ở vùng nào nên khó mà đưa ra cảnh báo chính xác.
“Những người có triệu chứng khi bị nhiễm amip ăn não là sốt cao, đau đầu, nôn nhiều, co giật. Khi xét nghiệm thì lượng bạch cầu trong dịch não tủy rất cao”. Theo bác sĩ Lâm, amip ăn não thường theo đường hô hấp, chui lên mũi, vào hệ thần kinh trung ương, vào não, làm tăng lượng bạch cầu trong dịch não tủy và “tàn phá” não, khiến bệnh nhân tử vong rất nhanh. Ngay cả trên thế giới cũng chưa có thuốc đặc trị “con” amip ăn não nên việc cứu sống bệnh nhân bị viêm não do loại amip này càng khó khăn. “Đa phần đơn bào amip ăn não chui qua đường niêm mạc mũi họng. Tuy nhiên, nếu niêm mạc mũi khỏe mạnh thì có thể ngăn chặn được sự xâm nhập của đơn bào này. Chỉ có những người bị bệnh lý về tai mũi họng, viêm xoang thì sẽ có nguy cơ vi khuẩn xâm nhập cao hơn” – bác sĩ Lâm cho biết.
Tuy nhiên, theo bác sĩ Lâm, viêm não cho amip vô cùng hiếm gặp. Trong khi đó, hàng ngày, hàng tháng vẫn có hàng trăm ca mắc các bệnh viêm não khác, cũng có tỷ lệ tử vong cao hoặc để lại di chứng nặng nề như viêm màng não mủ, viêm não Nhật Bản, viêm não do sởi, Rubella…“Do thiếu số liệu phân bố môi trường, thiếu số liệu về việc có bao nhiêu người đi tắm ao hồ thì bị nhiễm amip ăn não nên cũng không thể khuyến cáo người dân không nên đi tắm, đi bơi, gây hoang mang. Tuy nhiên, người dân cũng nên hạn chế tắm ở các ao hồ bẩn vì chưa “chết” vì amip ăn não thì cũng bị mắc nhiều bệnh khác, như bệnh ngoài da, bệnh tả…” – bác sĩ Lâm cho biết.
Có thể loại bỏ được amip khỏi nguồn nước sinh hoạt?
Theo nghiên cứu của Mỹ, ký sinh trùng amip "ăn não người" có thể được loại khỏi nguồn nước qua công nghệ lọc có kích thước lỗ lọc không quá 0,001 mm. Công nghệ này cũng đã được ứng dụng phổ biến tại Việt Nam.
Mới đây, trường hợp anh Hữu ở Bình Thạnh, TP HCM tử vọng do "amip ăn não người" đã khiến không ít người lo lắng, mặc dù các chuyên gia đã khuyến cáo căn bệnh này khá hiếm gặp. Theo nghiên cứu, amip là một dạng ký sinh trùng đơn bào, khi thâm nhập được vào não người sẽ hủy hoại tế bào não, ăn dần não và sinh sôi nảy nở theo cấp số nhân.
Amip "ăn" não, tên khoa học là Naegleria fowleri, xuất hiện và phát triển mạnh ở những vùng nước ấm như ao, suối… vào mùa hè, thậm chí ở các hồ bơi không được vệ sinh, khử trùng thường xuyên. Chúng thâm nhập vào não qua những con đường như, tai, mắt, mũi… Trong đó, mũi là con đường nhiễm bệnh nhanh nhất.
Ở giai đoạn trưởng thành, amip ăn não có đường kính 10 – 15μm (tức là khoảng 0,01-0,015 mm). Các nang bào có hình cầu và đường kính từ 8μm đến 12μm (tương đương 0,08 – 0,012 mm). Các bào nang cũng có thể biến đổi thành một dạng trùng lông roi. Theo trung tâm kiểm soát và ngăn chặn bệnh dịch Mỹ, mặc dù khó kiểm soát và ngăn chặn loại vi trùng này nhưng mọicó thể tự bảo vệ mình bằng việc sử dụng các nguồn nước sạch được lọc qua các bộ lọc có kích thước lỗ lọc không quá 0,001 mm.
Tại Việt Nam, một số sản phẩm máy lọc nước cũng đã được áp dụng công nghệ trên. Trước đó, máy lọc của nhãn hàng Kangaroo còn được Tổng cục tiêu chuẩn đo lường chất lượng Việt nam chứng nhận có khả năng loại bỏ những vi khuẩn cực nhỏ như Coliform, E.coliform (khuẩn tiêu chảy), trực khuẩn mủ xanh... với kích thước bé chưa đến một micromet, nhỏ hơn nhiều lần trùng amip kể trên.
Theo chuyên gia của hãng máy lọc nước RO Kangaroo, hãng tiên phong đưa công nghệ lọc nước về Việt Nam, công nghệ lọc của loại máy này bao gồm các bước lọc tinh, loại bỏ các loại vi khuẩn, tạp chất có kích thước lớn hơn 5μm. Sau đó, nước được đẩy sang lõi lọc RO nhằm loại bỏ hết những tạp chất, vi khuẩn còn lại trong nước với kích thước cự nhỏ từ 0.001μm, nhỏ hơn nhiều lần kích thước một con trùng amip nói trên. Cuối cùng nước sẽ được đẩy qua các lõi tạo khoáng nhằm trả lại các dưỡng chất có trong nước. Theo đó, sau quá trình lọc, người tiêu dùng sẽ có nguồn nước sạch để uống ngay mà không cần đun sôi.
Lây nay, việc sử dụng máy lọc nước đã trở nên dần phổ biến và được các nhà khoa học khuyến cáo nên sử dụng để phòng tránh nhiều mầm bệnh khác có trong nước do tình trạng ô nhiễm ngày càng tăng. Trên thế giới, phác đồ điều trị loại amip "ăn não người" vẫn đang được nghiên cứu. Theo đó, sử dụng nguồn nước sạch, tránh để nước sặc lên mũi và sử dụng hệ thống lọc nước đạt tiêu chuẩn vẫn là một trong giải pháp hữu hiệu hiện nay.
Amip ăn não' không lây từ người sang người
Trước thông tin một bệnh nhân tại Phú Yên tử vong do amip ăn não người đang gây hoang mang dư luận, Bộ Y tế đã có thông báo về bệnh viêm não - màng não do đơn bào Naegleria fowleri gây ra. Để hiểu rõ hơn về cơ chế và tác nhân gây bệnh cũng như cách phòng, chống bệnh, phóng viên TTXVN đã có cuộc trao đổi với Tiến sỹ Nguyễn Văn Bình, Cục trưởng Cục Y tế Dự phòng, Bộ Y tế xung quanh vấn đề này.
* Phóng viên (PV) : Xin ông cho biết về cơ chế xuất hiện bệnh viêm não do amip lần đầu tiên xuất hiện tại Việt Nam?
* Tiến sỹ Nguyễn Văn Bình: Bệnh viêm não - màng não do đơn bào Naegleria fowleri (amip ăn não người) là một bệnh rất hiếm gặp, nhưng có tỷ lệ tử vong rất cao. Trong vòng 49 năm (1962 - 2011), Hoa Kỳ chỉ ghi nhận 123 trường hợp nhiễm, với số mắc trung bình từ 0 - 8 trường hợp trong một năm. Tại Việt Nam, đây là lần đầu tiên ghi nhận trường hợp viêm não - màng não do Naegleria fowleri.
Đơn bào Naegleria fowleri sống tự dưỡng trong môi trường nước ngọt (hồ, sông, công trình chứa nước nhân tạo...) khu vực khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới. Đơn bào Naegleria fowleri phát triển tốt nhất trong môi trường nước ngọt ấm áp nhiệt độ 46 độ C. Tuy nhiên người ta vẫn phát hiện amip này ở nhiệt độ cao hơn 50 – 56 độ C. Đơn bào Naegleria fowleri có thể xâm nhập vào cơ thể người qua niêm mạc mũi và gây bệnh viêm não - màng não. Loại “amip ăn não người” này thường phát triển mạnh ở những vùng nước ngọt ấm áp như: ao, hồ, sông, suối… vào mùa hè; thậm chí là hồ bơi không được vệ sinh, sát khuẩn. Chúng xâm nhập vào cơ thể qua đường mũi, di chuyển theo các sợi thần kinh khứu giác thông qua sàn sọ để lên não, gây viêm màng não. Amip này không xâm nhập vào người qua đường miệng; đặc biệt bệnh không lây từ người này sang người khác.
* PV: Xin ông cho biết mức độ nguy hại của amip này đối với sức khỏe người dân và cộng đồng, nhất là nguy cơ lây nhiễm tại các bể bơi, sông hồ?
* Tiến sỹ Nguyễn Văn Bình: Tác nhân gây bệnh này thấy phổ biến trong các môi trường như: ao, hồ, sông, suối…, tuy nhiên mức độ lây nhiễm sang người là rất thấp. Người ta tính ở một số Bang ở Nam Mỹ, hàng năm có tới hàng trăm triệu lượt người phải tắm, lao động trong môi trường nước nhưng chỉ ghi nhận 1 vài trường hợp mắc mỗi năm. Tuy nhiên khi mắc bệnh, do hiện nay chưa có thuốc điều trị nên tỷ lệ tử vong là rất cao.
Người dân không nên quá lo lắng khi tới các hồ bơi hay suối nước nóng. Do trong nước không chỉ có mỗi tác nhân amip này mà còn các bệnh về da, viêm mạc mắt nên từ lâu đã có những qui định cụ thể về qui trình xử lý nước tại các hồ bơi, suối nước nóng, đặc biệt có những loại hóa chất được sử dụng để khử khuẩn cho nước. Hiện nay, hầu hết các bể bơi đều thực hiện qui trình xử lý nước này nên người dân có thể yên tâm.
* PV: Ông có thể cho biết làm thế nào để phát hiện và ngăn chặn tác hại của loại amip này đối với cộng đồng?
* Tiến sỹ Nguyễn Văn Bình: Đặc điểm của amip ăn não người là: Nhờ sở hữu trên 15.700 gen mã hóa protein, “amip ăn não người” có thể tồn tại trong tự nhiên ở ba hình thái. Chúng thường săn đuổi và ăn vi khuẩn giống như các loại amip, hoặc cũng có thể chuyển sang dạng trùng roi để bơi đi tìm môi trường thuận lợi hơn; thậm chí “biến” thành dạng bào nang nếu gặp điều kiện khắc nghiệt.
Tất cả nước ao, hồ, suối điều là điều kiện thuận lợi cho amip phát triển. Tuy nhiên chỉ có 1 loại có thể gây bệnh đó chính là thể trưởng thành, còn các thể khác như nang hoặc roi không có khả năng gây bệnh cho người. Đặc biệt, nó không có khả năng gây bệnh hàng loạt, tạo thành dịch vì amip rất hiếm khi xâm nhập được vào cơ thể con người, trừ những trường hợp rất đặc biệt. Do vậy, người dân không nên quá hoang mang, lo lắng trước thông tin về loại amip này, cần thực hiện đầy đủ các khuyến cáo mà Bộ Y tế đưa ra.
* PV: Trước sự lo lắng và quan tâm của cộng đồng về loại amip tấn công não người gây tử vong nhanh chóng, Bộ Y tế đã có khuyến cáo như thế nào để cộng đồng yên tâm?
* Tiến sỹ Nguyễn Văn Bình: Đơn bào Naegleria fowleri có thể xâm nhập vào cơ thể người qua niêm mạc mũi và gây bệnh viêm não - màng não. Như đã nói, hiện nay tỷ lệ mắc bệnh do amip ăn não người là rất thấp, tuy nhiên mỗi người dân cần phải tự bảo vệ mình.
Để phòng, chống nhiễm đơn bào Naegleria fowleri, người dân không nên tắm, bơi ở những nơi có nguy cơ cao; trong khi tắm, bơi bể bơi, hồ, ao, suối hạn chế tối đa nước vào mũi bằng cách giữ cao đầu không để ngập nước, sử dụng kẹp mũi; sau khi tắm, bơi nên vệ sinh mũi sạch sẽ, sử dụng dung dịch sát khuẩn đường mũi, họng để xịt, rửa mũi. Đặc biệt, khi phát hiện đau đầu, sốt, buồn nôn, nôn cần đến ngay các cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.