Bệnh truyền nhiễm gây ra bởi các tác nhân vi sinh vật như vi khuẩn, virus, ký sinh trùng và vi nấm. Bệnh có thể lan rộng theo con đường trực tiếp hoặc gián tiếp sang động vật và người khác. Các bệnh lây truyền từ động vật sang người cũng là các bệnh truyền nhiễm, hiện nay có ít nhất 217 căn bệnh truyền nhiễm được liệt kê vào danh sách các bệnh truyền nhiễm ghi nhận trên phạm vi toàn cầu.

Trong số 5 bệnh truyền nhiễm cảnh báo năm 2017 có 4 bệnh là do vector truyền

Với diễn tiến của quá trình biến đổi khí hậu, thay đổi sinh thái và áp lực dân số đã góp phần làm cho các bệnh truyền nhiễm truyền từ động vật sang người hoặc từ người sang động vật (zoonosis/zoonose) gia tăng trong thời gian vừa qua. Trong năm 2017, giới chuyên gia về bệnh truyền nhiễm đưa ra cảnh báo về 5 bệnh truyền nhiễm cần lưu ý trong năm 2017, trong số đó có 4/5 bệnh là bệnh do vector truyền nguy hiểm.

Hình 1

- Bệnh Leishmaniasis

Đây là một bệnh do nhiễm ký sinh trùng đơn bào Leishmania spp., một tác nhân đơn bào thuộc lớp trùng roi, sống ký sinh trong tế bào của hệ võng mô, gây nhiễm bệnh cho con người qua trung gian truyền bệnh là muỗi cát phlebotomus - một loài muỗi rất nhỏ, kích thước khoảng 3mm, chỉ muỗi cái hút máu ký chủ và đốt rất đau. Muỗi đốt người cả trong và ngoài nhà, thời gian hoạt động chủ yếu là từ lúc chiều tối đến sáng hôm sau. Bệnh gặp ở hơn 90 quốc gia vùng nhiệt đới, cận nhiệt đới và miền nam châu Âu, thường phổ biến ở nông thôn hơn thành thị.Ở Việt Nam đã từng phát hiện 3 bệnh nhân mắc bệnh này tại Quảng Ninh vào năm 2001.

Bệnh Leishmaniasis được xem như là một bệnh nhiệt đới đang bị lãng quên nhưng gần đây lại được chú ý sau khi xuất hiện tại châu Âu do làn sóng di cư của người tị nạn Syria. Khi bị muỗi cát mang ký sinh trùng Leishmania spp. đốt, người lành sẽ bị truyền ký sinh trùng và mắc bệnh Leishmaniasis. Ở người, có nhiều hình thức khác nhau của bệnh Leishmaniasis, phổ biến nhất là Leishmaniasis da, gây lở loét da và Leishmaniasis nội tạng làm ảnh hưởng đến nhiều cơ quan nội tạng (thường là lách, gan và tủy xương), có thể đe dọa tính mạng bệnh nhân.

Bệnh thường phát triển trong vòng nhiều tháng (đôi khi nhiều năm) sau khi muỗi cát đốt. Đặc trưng bởi những cơn sốt bất thường, sụt cân, gan to, lách to và thiếu máu... Ở một số nơi, các loài động vật bị bệnh như các loài gặm nhấm, chó… duy trì nguồn lây nhiễm trong tự nhiên.

Tuy nhiên, ở một số nơi trên thế giới, người bệnh là nguồn lây chủ yếu. Đây là hình thức lây truyền người - muỗi - người, ở những vùng này, điều trị triệt để các bệnh nhân có thể giúp kiểm soát sự lây lan của ký sinh trùng. (Chi tiết về căn bệnh này sẽ có bài chi tiết số tiếp theo trên cùng trang website http://www.impe-qn.org.vn)

- Sốt thung lũng Rift

Đây là bệnh lây lan do Phlebovirus, thuộc họ Bunyaviridae qua muỗi truyền nhưng không truyền từ người này sang người khác. Có rất nhiều loài muỗi khác nhau như Aedes spp., Anopheles spp., Culex spp., Eretmapodites spp., Mansonia spp.... có thể đóng vai trò trung gian truyền bệnh. Vì vậy, nguy cơ dịch bệnh xuất hiện ở những nơi có mặt của những loài muỗi này rất phổ biến.

Hình 2

Đặc biệt, loài muỗi Aedes spp. có thể nhiễm virus do đốt máu gia súc bị bệnh, sau đó nó có thể truyền virus qua trứng và trứng của loại muỗi này có khả năng tồn tại vài năm trong điều kiện thời tiết khô ráo, chờ đến mùa mưa sẽ nở thành muỗi con mang mầm bệnh. Chính vì đặc điểm này, virut có thể tồn tại lâu dài trong tự nhiên và gây khó khăn cho việc loại trừ nguồn gây bệnh. Ngoài ra, virus có thể xâm nhập vào cơ thể con người để gây bệnh qua các vết thương hở nếu người tiếp xúc trực tiếp với gia súc và sản phẩm của gia súc bị bệnh như thịt, máu, dịch thể, nội tạng hoặc uống sữa tươi có mầm bệnh chưa được tiệt trùng hay hít phải mầm bệnh virut bay lơ lửng ngoài không khí.

Khi mắc bệnh này, biểu hiện ban đầu thường nhầm lẫn với bệnh cúm với dấu hiệu sốt đột ngột, đau đầu, đau cơ, đau lưng.Bệnh sốt thung lũng Riff có tiến triển gây xuất huyết nội, suy gan, viêm não và mù lòa. Tỷ lệ tử vong do bệnh chỉ là 1% nhưng lại tăng lên đến 50% nếu chảy máu xảy ra.

Hình 3

- Sốt Oropouche

Virus Oropouche được truyền sang người do nhóm muỗi Culex spp. đốt với phạm vi phân bố còn rộng hơn muỗi Acedes spp. gây bệnh Zika hay muỗi cát làm lây lan bệnh Leishmaniasis. Điều này gây mối lo ngại về sự lan tràn dịch sốt Oropouche từ vùng Amazon sang Nam Mỹ. Virus Oropouche thường gây sốt kèm theo hiện tượng chán ăn, đau đầu, nôn mửa. Biến chứng thường gặp và đáng lo ngại nhất của bệnh này là viêm màng não.

Sốt do virus Oropouche do virus Oropouche ở người lây truyền đầu tiên qua muỗi thuộc Culicoides paraensis. Không có lây truyền trực tiếp từ người sang người. Sốt do Oropouche virus có triệu chứng sốt như hội chứng khi nhiễm virus Dengue với thời gian ủ bệnh 4-8 ngày (dao động 3-12 ngày). Các triệu chứng gồm có khởi phát sốt cao đột ngột kèm theo các triệu chứng nhức đầu, đau cơ, nôn mửa, đau khớp. Trên một số bệnh nhân có các triệu chứng lâm sàng như một viêm màng não vô trùng. Tại vùng châu Mỹ, các vụ dịch sốt do virus Oropouche đã được ghi nhận và báo cáo tại các vùng nông thôn và đô thị ở Brazil, Ecuador, Panama, Peru và Trinidad, Tobago.

- Sốt Mayaro

Khi mắc bệnh này, người bệnh thường có dấu hiệu đặc trưng là sốt, đau nhức và phát ban. Đây là bệnh do muỗi Aedes spp. truyền và là họ hàng xa của sốt Chikungunya - một loại bệnh do virut thuộc giống Alphavirus, họ Togaviridae, được truyền từ người này sang người khác thông qua vết đốt của muỗi Aedes spp., chủ yếu do loài muỗi Aedes aegypti và Aedes albopictus và cả hai loài muỗi này hoạt động vào ban ngày.

Virus Mayaro chủ yếu lây truyền qua muỗi Hamagogus nhưng muỗi Aedes aegypti, loài muỗi truyền virus Zika, cũng có thể là vật chủ mang virus này. Virus Mayaro được phát hiện đầu tiên ở Trinidad vào năm 1954. Sau đó, nó đã lan tới Guinea thuộc Pháp, Venezuela, Peru, Bolivia và Brazil thuộc châu Mỹ. Hiện thông tin về virus Mayaro rất ít nhưng gần đây, bệnh bất ngờ xuất hiện tại Haiti do sự xuống cấp của cơ sở y tế vốn đã thiếu thốn của nước này bởi trận động đất năm 2010. Điều này cho thấy những bệnh mới nổi có xu hướng phát triển ở những nơi có chiến tranh xảy ra, vệ sinh kém, nghèo đói và thiếu thốn.

Hình 4

- Elizabethkingia

Elizabethkingia là một giống vi khuẩn thường tìm thấy trong môi trường trên phạm vi toàn cầu và đặc biệt đã phát hiện ở trong đất, nước sông, ổ chứa khác. Tuy nhiên, hiếm người mắc bệnh và trở nên đau. Các ca được chẩn đoán thông qua xét nghiệm nuôi cấy các dịch và máu. Elizabethkingia thường gây ra viêm màng não ở trên các trẻ sơ sinh và có thể đi vào dòng máu gây viêm hô hấp ở người suy giảm miễn dịch. Khoảng chứng 5-10 ca ở mỗi bang mỗi năm của Mỹ và một số ca báo cáo rải rác trong vụ dịch ở Mỹ và các quốc gia khác.

Đây là một chi của vi khuẩn được mô tả vào năm 2005, được đặt theo tên của nhà vi trùng học người Mỹ Elizabeth Osborne King, người phát hiện ra các loài vi khuẩn điển hình, có mặt ở khắp nơi trên thế giới và gây ra những dạng viêm nặng như viêm màng não, viêm phổi, nhiễm khuẩn huyết.

Hình 5

Một nghiên cứu năm 2014 cho thấy Elizabethkingia là một vi khuẩn gây bệnh mới nổi trong môi trường bệnh viện, với tỷ lệ hiện diện của chúng trong các đơn vị chăm sóc đặc biệt đã tăng lên đáng kể từ năm 2004. Chúng sở hữu bộ gene có khả năng kháng kháng sinh và có độc lực.

Với một phác đồ điều trị kém hiệu quả thì có thể dẫn đến tỷ lệ tử vong cao cho bệnh nhân. Đây cũng là tác nhân gây bệnh duy nhất không phải do virut trong danh sách bệnh truyền nhiễm này nhưng nó là nguyên nhân gây ra sự gia tăng các trường hợp bệnh trong một thế giới nơi mà kháng sinh không còn là chỗ dựa để cứu mạng sống của con người khỏi nhiễm khuẩn.

Dịch bệnh truyền nhiễm năm 2017 sẽ tiếp tục diễn biến phức tạp

Theo Cục trưởng Cục Y tế dự phòng PGS.TS. Trần Đắc Phu cho biết, năm 2017, tình hình dịch bệnh tiếp tục diễn biến phức tạp do nhiều nguyên nhân như sự giao lưu đi lại của người dân giữa các quốc gia, đô thị hóa rõ nét, biến đổi khí hậu và tập quán của người dân. Đặc biệt, thời tiết mùa Đông –Xuân hiện nay là điều kiện thuận lợi cho nhiều dịch bệnh có nguy cơ bùng phát như bệnh sốt xuất huyết, Zika, cúm gia cầm, tay chân miệng... Do đó, công tác phòng, chống, kiểm soát dịch bệnh cần được các đơn vị y tế chú trọng. Thời gian tới, ngành y tế sẽ triển khai quyết liệt công tác kiểm soát dịch bệnh, tăng cường các hoạt động giám sát tại khu vực cửa khẩu, cộng đồng; phối hợp với các cơ sở khám chữa bệnh để nắm chắc tình hình bệnh nhân mắc bệnh truyền nhiễm nhập viện trong dịp Tết Nguyên đán và trong mùa lễ hội đầu năm để phát hiện sớm các ổ dịch và xử lý kịp thời.

Hình 6

Ngành y tế tiếp tục thực hiện việc giám sát trọng điểm cúm và hội chứng viêm phổi cấp để phát hiện sớm các trường hợp bệnh nghi ngờ; chủ động triển khai các biện pháp phòng chống dịch bệnh trong các cơ sở y tế; phối hợp với Chi Cục Thú y thuộc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn để chia sẻ thông tin và triển khai các hoạt động phòng chống dịch bệnh lây truyền từ động vật sang người. Người dân cần thực hiện các biện pháp vệ sinh môi trường khu vực sinh sống, tạo môi trường làm việc xanh, sạch, đẹp; giữ vệ sinh cá nhân phù hợp để chu động phòng, chống, kiểm soát dịch bệnh, không để bệnh lây lan.

Chủ động kiểm soát tốt dịch bệnh truyền nhiễm vào Việt Nam

Cúm gia cầm, Ebola, MERS-CoV,… đang có diễn biến rất phức tạp. Do sự giao lưu thương mại, du lịch, lao động mạnh mẽ giữa các khu vực khiến mầm bệnh có thể dễ dàng bị phát tán, trở thành nguy cơ đối với cả những quốc gia vẫn đang ngoài vùng dịch. Đó là thông tin vừa được PGS.TS Trần Đắc Phu, Cục trưởng Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) cho biết tại Hội nghị Tăng cường công tác phòng chống dịch khu vực phía Nam diễn ra tại TP. Hồ Chí Minh sáng ngày 16-2.

Cục trưởng Cục Y tế dự phòng Trần Đắc Phu cảnh báo, tình hình dịch bệnh trên thế giới như: Cúm gia cầm, ebola, MERS-CoV đang có diễn biến rất phức tạp. Do sự giao lưu thương mại, du lịch, lao động mạnh mẽ giữa các khu vực khiến mầm bệnh có thể dễ dàng bị phát tán, trở thành nguy cơ đối với cả những quốc gia vẫn đang ngoài vùng dịch. Nếu không thực hiện tốt các biện pháp kiểm soát và ngăn chặn, các dịch bệnh đang lưu hành và dịch bệnh mới có thể xâm nhập, bùng phát ở Việt Nam trong năm 2017.

Tại Việt Nam, một số bệnh dịch lưu hành như SXH, tay chân miệng, Zika, dại, nhiễm liên cầu lợn, viêm não vi rút vẫn là thách thức lớn đối với việc giảm số mắc và tử vong. Theo PGS. TS Trần Đắc Phu, năm 2016 cả nước ghi nhận 91 trường hợp tử vong do bệnh dại, tăng 13 trường hợp so với năm 2015. Đáng chú ý, các trường hợp mắc bệnh dại tập trung chủ yếu tại một số tỉnh phía Bắc. Đa số các trường hợp tử vong do không đi tiêm phòng dại.

Nhiều người không đi tiêm phòng vaccine sau khi bị chó cắn vì chủ quan, hoặc điều trị bằng thuốc nam và không ít người không tiêm do không hiểu biết về bệnh dại. Ngoài ra, nguyên nhân tử vong do bệnh dại vẫn ở mức cao là do tỷ lệ tiêm phòng cho đàn chó đạt thấp. Đồng thời, năm 2016, cả nước cũng ghi nhận 90 trường hợp mắc liên cầu lợn làm 7 trường hợp tử vong. Mặc dù số ca mắc và tử vong đều giảm so với năm 2015, nhưng vẫn đáng cảnh báo vì đa số các trường hợp mắc là do ăn tiết canh sống.

Theo PGS.TS Trần Đắc Phu, kể cả với các bệnh có vaccine phòng bệnh vẫn ghi nhận rải rác các trường hợp mắc bệnh. Không loại trừ khả năng có thể xảy ra các ổ dịch tại “vùng lõm” có tỉ lệ tiêm chủng chưa cao và không quản lý tốt đối tượng tiêm chủng. Ngoài ra, hiện nay một số bệnh chưa được người dân quan tâm như bệnh do ký sinh trùng đơn bào, viêm gan vi rút vẫn ghi nhận, song chưa được quan tâm đầu tư.

Hình 7

PGS.TS. Phan Trọng Lân, Viện trưởng Viện Pasteur TP. Hồ Chí Minh cho biết Tổ chức Y tế thế giới đánh giá Zika vẫn là thách thức lâu dài, đòi hỏi thiết lập kế hoạch đáp ứng dài hạn, liên tục, đặc biệt là trong bối cảnh tần suất giao lưu đi lại cao, biến động dân cư mạnh. Tại Việt Nam, dự báo năm 2017 gia tăng bệnh do virus Zika tại tất cả tỉnh khu vực phía Nam. Đây là khu vực thuộc vùng lưu hành của muỗi vằn, ổ bọ gầy nguồn đa dạng, phong phú, đòi hỏi có kế hoạch giám soát và ứng phó, xử lý triệt để các ổ dịch ngay từ đầu. PGS.TS Trần Đắc Phu khuyến cáo để phòng, chống dịch bệnh hiệu quả, năm 2017, ngành Y tế cần tiếp tục tăng cường hệ thống giám sát thường xuyên tại cửa khẩu, cơ sở y tế và cộng đồng.

Đảm bảo phát hiện sớm ca bệnh đầu tiên, báo cáo kịp thời; triển khai giám sát trọng điểm bệnh cúm, sốt xuất huyết, tay chân miệng, viêm não Nhật Bản, zika. Bên cạnh đó, chú trọng đến công tác tập huấn kỹ năng giám sát phát hiện, chẩn đoán một số bệnh.

Các nội dung khác »

---

• Dịch bệnh bí ẩn ở Congo và nguy cơ xâm nhập Việt Nam (30/12/2024)
• OptiViVax: Một sự hợp tác quốc tế mới để tối ưu hóa vaccine sốt rét phòng chống lại Plasmodium vivax trong tương lai (Phần 2-Hết) (06/05/2024)
• OptiViVax: Một sự hợp tác quốc tế mới để tối ưu hóa vaccine sốt rét phòng chống lại Plasmodium vivax trong tương lai (Phần 1) (16/04/2024)
• Báo cáo sốt rét của Tổ chức Y tế Thế giới nhấn mạnh mối đe dọa ngày càng tăng do biến đổi khí hậu (08/03/2024)
• Hai loại vắc-xin sốt rét thử nghiệm có hiệu quả “cập bến” các nước châu Phi từ nguồn GAVI, WHO và UNICEF - tín hiệu khả quan loại trừ sốt rét (Phần 2) (29/02/2024)
• Hai loại vắc-xin sốt rét thử nghiệm có hiệu quả “cập bến” các nước châu Phi từ nguồn GAVI, WHO và UNICEF - tín hiệu khả quan loại trừ sốt rét (Phần 1) (26/02/2024)
• Nguy cơ xuất hiện “bệnh X” do biến đổi khí hậu toàn cầu và kế hoạch chuẩn bị kịch bản ứng phó toàn diện trước khi đại dịch truyền nhiễm tiếp theo xảy ra (Phần 2-tiếp theo) (16/02/2024)
• Nguy cơ xuất hiện “bệnh X” do biến đổi khí hậu toàn cầu và kế hoạch chuẩn bị kịch bản ứng phó toàn diện trước khi đại dịch truyền nhiễm tiếp theo xảy ra (Phần 2-còn nữa) (15/02/2024)
• Nguy cơ xuất hiện “bệnh X” do biến đổi khí hậu toàn cầu nên có kế hoạch chuẩn bi kịch ban ứng phó toàn diện trước khi đại dịch truyền nhiễm tiếp theo xãy ra (Phần 1-tiếp theo) (06/02/2024)
• Nguy cơ xuất hiện “bệnh X” do biến đổi khí hậu toàn cầu nên có kế hoạch chuẩn bi kịch ban ứng phó toàn diện trước khi đại dịch truyền nhiễm tiếp theo xãy ra (Phần 1) (05/02/2024)
• Tổ chức Y tế Thế giới chứng nhận Cabo Verde là vùng không có bệnh sốt rét, đánh dấu cột mốc lịch sử trong cuộc chiến chống bệnh sốt rét (29/01/2024)
• Cập nhật thông tin về phòng chống và loại trừ sốt rét theo Báo cáo sốt rét thế giới năm 2023-Phần 4: Loại trừ sốt rét (tiếp theo và hết) (20/12/2023)
• Cập nhật thông tin về phòng chống và loại trừ sốt rét theo Báo cáo sốt rét thế giới năm 2023-Phần 3: Ước tính số trường hợp SR và tử vong tại các vùng trọng điểm SR theo các khu vực của WHO (18/12/2023)
• Cập nhật thông tin về phòng chống và loại trừ sốt rét theo Báo cáo sốt rét thế giới năm 2023- Phần 2: ước tính số trường hợp sốt rét và tử vong, 2000-2022 (còn nữa) (15/12/2023)
• Cập nhật thông tin về phòng chống và loại trừ sốt rét theo Báo cáo sốt rét thế giới năm 2023-Phần 1: Các sự kiện sốt rét chính năm 2022-2023 (còn nữa) (13/12/2023)