Bên cạnh sự phổ biến của 2 loài ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum và Plasmodium vivax trên toàn cầu, thì hiện này cũng đã có sự gia tăng của các THBSR do Plasmodium malaria, đặc biệt những tiến bộ trong kỹ thuật phát hiện phân tử đang cho thấy mức độ phổ biến của loài này lớn hơn nhiều so với suy nghĩ trước đây.Sự phân bố của nhiễm Plasmodium malariađược báo cáo là không đồng đều nhưng sự hiện diện của nó đã được quan sát thấy ở tất cả các vùng lưu hành sốt rét chính trên thế giới.Vẫn còn nhiều điều bí ẩn xung quanh đặc điểm sinh học và dịch tễ học của Plasmodium malariae, bao gồm cả tỷ lệ lưu hành thực sự của nó và bản chấttương tác của nó với các loài sốt rét đồng nhiễm.Tỷ lệ lưu hành được phát hiện là không đồng đều giữa các địa phương, một số địa phương cho thấy mức độ lưu hành cao và những địa phương gần đó thì không có bất kỳ trường hợp nhiễm P. malariae nào. P. malariae phổ biến ở khu vực cận hoang mạc Saharachâu Phi và phía đông nam khu vực Thái Bình Dương, nơi tỷ lệ lưu hành đã vượt quá 30%. Ngược lại,P. malariae được coi là một bệnh nhiễm trùng không thường xuyên tại ở các vùng lưu hành bệnh sốt rét ở châu Á, Trung Đông, Nam Mỹvà Trung Mỹ, với tỷ lệ lam máu dương tính hiếm khi vượt quá 1-2%. Ở Nam Mỹ, P. malariae được cho là một bệnh nhiễm trùng từ động vật sang người vì Plasmodium brasilianum giống hệt về mặt di truyền so với P.malariae, cả khỉ và người ở các vùng lưu hành đều cho thấy mức độ huyết thanh dương tính cao với kháng nguyên P. malariae và P. brasilianum.Nhìn chung, sự phân bố của P. malariae trùng khớp với sự phân bố của P. falciparum. Ở những vùng sốt rét lưu hành như Châu Phi, nhiễm trùng P. malariaethường xuất hiện vớiP. falciparum.

Hình 1. Phân bố bệnh sốt rét do P.malaria và P.ovale spp. trên toàn cầu
Nguồn: Fuehrer HP, Campino S, Sutherland CJ. The primate malaria parasites Plasmodium malariae,
Plasmodium brasilianum and Plasmodium ovale spp.: genomic insights into distribution, dispersal and host transitions. Malar J. 2022 May 3;21(1):138. doi: 10.1186/s12936-022-04151-4. PMID: 35505317;
PMCID: PMC9066925.

Nhìn chung, tỷ lệ nhiễm P.malariae tương đối thấp, số lượng trường hợp bệnh được báo cáo còn thấp so với các loài khác, chính vì vậy mà tác nhân gây bệnh sốt rét này ít được đề cập và quan tâm trong các chiến lược phòng chống và loại trừ sốt rét hiện nay. Có thể nói là một trong bệnh sốt rét bị “lãng quên”. Nhưng công trình được công bố về loại ký sinh trùng này rất khan hiếm vì nó tương đối khó thấy trên thực địa, hiếm khi liên quan đến bệnh sốt rét ác tính, và không thể nuôi cấy in vitro.Theo báo cáo mới nhất của Tổ chức Y tế thế giới, tại khu vực các nước Tiểu vùng sông Mê Kông, số lượng các trường hợp sốt rét không phải P.falciparum và P.vivaxtừ năm 2019-2023mặc dù chiếm tỷ lệ thấp, nhưng đang có xu hướng gia tăng tại khu vực này.

Bảng 2. Phân bố ca bệnh sốt rét khu vực Tiểu vùng sông Mê Kông, 2019-6 tháng 2023

Nguồn: Epidemiology summaries, Mekong Malaria Elimination programme, WHO

Các nghiên cứu có kiểm soát liên quan đến sự lây nhiễm sốt rét ởloài linh trưởng và gặm nhấm đã chứng minh rằng ký sinh trùng sốt rét tương tác với nhau trong trường hợp nhiễm phối hơp nhiều loài, và điều này ảnh hưởng đáng kể đến quá trình phát triển của ký sinh trùng trong máu, mức độ nghiêm trọng của bệnhvà lây truyền ký sinh trùng. Tuy nhiên, hiện tại, không thể dự đoán điều này sẽ xảy ra như thế nào và ở mức độ nào, và các cơ chế cơ bản vẫn chỉ mang tính suy đoán.

Trong tự nhiên, nhiễm trùng P. malariae xảy ra trong các điều kiện môi trường, dịch tễ học và vật chủ rất khác nhau. Một cái nhìn sâu sắc về tương tác giữa các loài đồng nhiễm sẽ đòi hỏi các nghiên cứu theo chiều dọc quy mô lớn với các quy trình chuẩn hóa để thu thập mẫu và các phương pháp phát hiện ký sinh trùng có độ nhạy cao. Các khảo sát hiện có chủ yếu là khảo sát cắt ngang và sử dụng các chiến lược lấy mẫu và chẩn đoán xét nghiệm thay đổi, gây khó khăn cho việc đưa ra một bức tranh chung về sự tương tác và lưu hành của các loài sốt rét khác nhau. Tuy nhiên, những điều này đã cung cấp các thông tin quan trọng đáng để nghiên cứu thêm. Một nghiên cứu sơ bộ về bệnh sốt rét ở trẻ em tại một ngôi làng ở Bờ Biển Ngà đã tiết lộ mối quan hệ nghịch đảo giữa P. falciparum-P. malariae và sốt ở trẻ em bị nhiễm bệnh. Những quan sát tương tự và thú vị hơn gần đây đã được thực hiện thông qua hai cuộc khảo sát cắt ngang đối với học sinh sử dụng cùng một phương pháp chẩn đoán PCR ở Cộng hòa Dân chủ Congovà Nigeria. P. malariae ít có khả năng được quan sát thấy ở trẻ em mắc bệnh sốt rét có triệu chứng so với những trẻ không có triệu chứng (ít hơn khoảng 3 lần ở Cộng hòa Dân chủ Congo và ít hơn 10 lần ở Nigeria). Trong cả hai nghiên cứu trên, P. malriae hầu như chỉ được tìm thấy trong các trường hợp đồng nhiễm với P. falciparum và người ta cho rằng các triệu chứng chủ yếu là doP. falciparum gây ra. Hơn nữa, cả hai nghiên cứu đều tiết lộ rằng việc lan truyền ký sinh trùng, bao gồm cả P. malariae, ở nông thôn cao hơn so với cư dân thành thị. Điều này minh họa tính chất không đồng nhất của sự phổ biến của ký sinh trùng trong không gian, cơ sở của nó là các yếu tố môi trường, véc tơ hoặc kinh tế xã hội vẫn đang được khám phá. Cũng sẽ hữu ích nếu xác định liệu những mô hình như vậy có xảy ra ở những vùng có mức độ lưu hành thấp hay không? Ngoài ra,P. falciparum phát triển nhanh hơn có thể ức chế P. malariae thông qua các phản ứng miễn dịch không đặc hiệu do P. falciparum gây ra sẽ làm giảm gánh nặng P. malariae vốn đã thấp hoặc thông qua cạnh tranh tế bào chủ. Nếu đúng như vậy thì tỷ lệ lưu hành P. malariae có thể sẽ tăng lên ở những khu vực mà tỷ lệ nhiễm P. falciparum giảm đi. Điều này đã được quan sát thấy ở Tanzania vào đầu những năm 1960, và gần đây hơn là ở Uganda.

( Còn nữa) à Tiếp theo Phần 2

Các nội dung khác »

---