Trong Chiến lược Phòng chống và Loại trừ sốt rét, vai trò của vaccine sốt rét là một trong số công cụ tiềm năng và vô cùng quan trọng trong việc chống lại căn bệnh truyền nhiễm mà hàng năm đã cướp đi bao nhiêu sinh mạng con người.

Phát biểu khai mạc một cuộc họp báo diễn ra hôm 5/7 tại Geneva, Thụy Sĩ, Tổng Giám đốc Tổ chức Y tế Thế giới (TCYTTG) Tedros Ghebreyesus thông báo loại vaccine chống bệnh sốt rét đầu tiên của thế giới đã được chứng minh là an toàn và hiệu quả. Loại vaccine mà ông Ghebreyesus nói tới là vaccine RTS,S. Theo ông, vaccine này đã được tiêm cho hơn 1,6 triệu đứa trẻ ở các nước Ghana, Kenya và Malawi, đều tại khu vực châu Phi. Điều này đặc biệt quan trọng bởi sốt rét vẫn là một trong những căn bệnh nguy hiểm nhất ở châu Phi, khiến gần nửa triệu trẻ em dưới 5 tuổi thiệt mạng mỗi năm. Con số tử vong vì sốt rét ở châu Phi chiếm khoảng 96% số ca tử vong do sốt rét toàn cầu vào năm 2021.

Lãnh đạo TCYTTG đánh giá với việc khủng hoảng khí hậu làm thay đổi hình thái thời tiết toàn cầu một cách cực đoan, muỗi sẽ mang những căn bệnh như sốt rét lan rộng hơn ra khỏi châu Phi. Để ngăn chặn tình trạng này, TCYYT cùng Chương trình tiêm chủng mở rộng GAVI và Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) đã hợp tác để sớm tiến hành phân bổ thêm 18 triệu liều vaccine RTS,S cho 12 nước châu Phi. Được biết, ít nhất 28 quốc gia châu Phi đã bày tỏ sự quan tâm đến việc tiêm vắc xin RTS,S.Vaccine phòng bệnh sốt rét hay gọi tắt là vaccine sốt rét có thể xem như một trong những giải pháp phòng bệnh truyền nhiễm sốt rét quan trọng mà toàn nhân loại đang mong đợi, nhất là cộng đồng nơi sốt rét còn lưu hành trên một số vùng trên toàn cầu. Với tiềm năng có thể phòng ngừa ký sinh trùng sốt rét P. falciparum và giảm bớt độ nặng của những triệu chứng của sốt rét thì vaccine được cộng đồng chờ đợi. Hiện nay, vaccine được sử dụng để phòng bệnh sốt rét, ngăn ngừa loài ký sinh trùng P. falciparum vốn dĩ thường gây ra sốt rét ác tính và có thể gây tử vong cao nhất so với trong số 5 loài KSTSR gây bệnh ở người. Ngoài việc phòng tránh, vaccine cũng giúp giảm độ nặng (severity) triệu chứng của sốt rét trên các bệnh nhân đã được tiêm vaccine so với nhóm đối chứng chưa được tiêm vaccine.

Hình 1a. Vaccine sốt rét RTS,S/AS01 (Mosquirix) đã được TCYTTG chấp thuận sử dụng

Hình 1b. Vaccine sốt rét do hãng dược phẩm GSK của Anh phát triển

Tổ chức Y tế thế giới (TCYTTG)công bố tài liệu thử nghiệm các vaccine tại Malawi, châu Phi từ năm 2009-2014. Kết quả sau 5 năm thử nghiệm cho thấy tỉ lệ sốt rét trên trẻ em ở vùng đó giảm mạnh và độ an toàn khi tiêm vaccine cao. Do đó, TCYTTG và Ủy Ban Tư vấn chính sách về sốt rét (MPAC) đã quyết định thí điểm vaccine sốt rét tại một số nước châu Phi sau đó.Với hiệu quả cao trong việc phòng sốt rét cho trẻ em, thí điểm nghiên cứu vaccine sốt rét được thực hiện tại Ghana, Malawi và Kenya. Trẻ em sẽ được tiêm tổng 4 mũi vaccine, trong đó trẻ từ 5 - 9 tháng sẽ được tiêm trước 3 mũi. Mũi cuối được tiêm vào thời điểm trẻ được 2 tuổi.

Với thành công của thử nghiệm vaccien đa trung tâm và điều trị sốt rét được thí điểm tại châu Phi, TCYTTG và một số cơ quan y tế thế giới quyết định phê duyệt vaccine sốt rét đến một số quốc gia khác. Các quốc gia được Liên minh vaccine/TCYTTG/Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc đồng ý phê duyệt cho phép dùng vaccine là Benin, Bơ Biển Ngà, Burundi, Cameroon, Congo, Liberia, Niger, Sierra Leone và Uganda.Ngoài ra 3 nước Ghana, Kenya và Malawi thử nghiệm vaccine vẫn sẽ được duy trì cung cấp vaccine để theo dõi kết quả.Vaccine sốt rét Mosquirix được thử nghiệm và phát triển từ KSTSR P. falciparum và viêm gan B. Loại vaccine điều trị sốt rét này sẽ được tiêm cho trẻ em để phòng các nguy cơ gặp phải biến thể nặng của sốt rét và ngoài ra giúp hạn chế những biến chứng.Tên gọi vaccine sốt rét này một cách đầy đủ tên là Mosquirix, viết tắt là vaccine RTS, S/AS01. Vaccine phòng bệnh sốt rét này do hãng Dược phẩm Glaxosmithkline (GSK) của Anh phát triển.

Liều tiêm và lịch tiêm vaccine Mosquirix

Vaccine Mosquirix được khuyến cáo sử dụng 4 liều cho trẻ em, liều tiêm vaccine sốt rét được khuyến cáo sử dụng 0,5ml tiêm vào bắp đùi hoặc bả vai. 

Giai đoạn trẻ từ 5 đến 9 tháng tuổi là thích hợp cho việc tiêm 3 mũi đầu tiên. Khi tiêm mỗi mũi sẽ cách nhau 1 tháng. Sau một khoảng thời gian thì vaccine sốt rét cũng cần tiêm mũi nhắc lại. Liều nhắc lại thứ 4 sẽ được tiêm cho trẻ sau khi trẻ khoảng 2 tuổi.Đến này, Việt Nam chưa nằm trong danh sách các nước cho sử dụng vaccine điều trị sốt rét.

Hình 2. Cơ chế tác dụng của vaccine sốt rét SCP |Nguồn: European Medicines Agency, 2020

Cơ chế tác dụng của vaccine phòng sốt rét

Để phát triển và điều chế ra vaccine sốt rét Mosquirix, các nhà khoa học đã dùng những protein có trên bề mặt ký sinh trùng P.falciparum kết hợp với kháng nguyên trên bề mặt của virus viêm gan B. Sau khi được tiêm vaccine, hệ miễn dịch trong cơ thể tự động tạo ra kháng thể để chống lại những ký sinh trùng sốt rét này. Các kháng thể sẽ trở nên mạnh hơn và ngăn ngừa bệnh sốt rét sau này. Đồng thời, vaccine cũng sẽ khiến cơ thể tạo ra những kháng thể ở gan, nơi mà KSTSR thường hay tăng sinh, nhân lên. Từ đó, khi trẻ bị đốt bởi muỗi chứa KSTSR, những KSTSR P. falciparum này sẽ bị hạn chế khả năng phát triển ở gan và hạn chế khả năng chuyển biến thành SRAT.

Vaccine điều trị sốt rét sau khi thử nghiệm với 12.000 trẻ em tại châu Phi thì đã mang lại dấu hiệu tích cực: [i] Trẻ được tiêm vaccine từ thời điểm 6-12 tuần tuổi sau khoảng 1 năm thì khả năng mắc bệnh giảm 24%; [ii] Trẻ được tiêm từ thời điểm 5-17 tháng tuổi thì số ca mắc sốt rét giảm đến 43%.Ngoài ra, việc kết hợp giữa KSTSR và kháng nguyên viêm gan B giúp cho người được tiêm có thêm kháng thể viêm gan B. Điều này mang lại lợi ích vừa phòng bệnh sốt rét và phòng ngừa bệnh viêm gan B.

Hình 3. Vaccine Mosquirix là vaccine đầu tiên trên thế giới được TCYTTG chấp nhận sử dụng

Các nội dung khác »

---