Theo Báo cáo toàn cầu về sốt rét của Tổ chức Y tế thế giới (WHO-WMR 2023) cho biết năm 2022 cho biết gần một nửa dân số thế giới có nguy cơ mắc sốt rét. Trong khi khu vực cận sa mạc Sahara, châu Phimang một gánh nặng sốt rét rất cao so với con số toàn cầu, TCYTTG khu vực Đông Nam Á, Đông Địa Trung Hải, Tây Thái Bình Dương và châu Mỹ cũng báo cáo số ca mắc và tử vong có ý nghĩa đáng kể.

Ước tính có 249 triệu ca sốt rét năm 2022 và tử vong khoảng 608,000. Năm 2022, Khu vực châu Phi chiếm 94% và 95% số mắc và tử vong. Đặc biệt, nhóm trẻ em dưới 5 tuổi là nhóm dễ bị tổn thương nhất do sốt rét.

Tháng 10 năm 2023, TCYTTG khuyến cáo chương trình sử dụng Vắc-xin để phòng nhiễm sốt rét do P. falciparum trên các trẻ em đang sống trong vùng sốt rét lưu hành, ưu tiên các vùng có lan truyền sốt rét vừa và cao. Điều này áp dụng cả hai loại Vắc-xin hiện có RTS,S/AS01 và R21/Matrix-M. Loại vắc-xin đầu tiên, RTS,S được TCYTTG khuyến cáo để pòng sốt rét trên các trẻ em từ đầu tháng 10 năm 2021. Vắc-xin đã đạt đến mốc 2 triệu trẻ em ở Ghana, Kenya và Malawi thông qua Chương trình Triển khai Vắc-xin sốt rét toàn cầu (Malaria Vaccine Implementation Programme_ MVIP) kể từ năm 2019.

Hình 1. Đôi nét về vắc-xin sốt rét loại RTS,S

Nhân viên Y tế: Chìa khóa để thành công Chương trình Triển khai Vắc-xin sốt rét (MVIP)

Hơn 4 năm qua kể từ khi bắt đầu chương trình thí điểm vắc-xin sốt rét đầu tiên loại RTS,S/AS01, có hơn 2 triệu trẻ em ở Ghana, Kenya và Malawi nhận được vắc-xin để cứu lấy mạng sống. Một trong những yếu tố chạy được đăng sau thành công của Chương trình MVIP co sự phối hợp với TCYTTG là sự cống hiến của các nhân viên y tế, những người đã hiểu biết về tầm quan trong của phòng bệnh và đảm bảo tất cả mạng sống của trẻ em từ nguồn vắc-xin này.

Các kết quả của MVIP cho thấy nhận được chấp thuận cao về vắc-xin sốt rét thông qua nhân viên y tế và nhu cầu của cộng đồng. MVIP gần hoàn thành tiêu chí này vào năm 2023, kinh nghiệm của nhân viên y tế là đang giúp đỡ khâu chuẩn bị và truyền tải các mở rộng triển khai vắc-xin đến các quốc gia châu Phi. Nhóm WHO-MVIP gần đây thăm Vùng Trung Ghana và lắng nghe các công việc của nhân viên y tế để tiếp cận trẻ em để triển khai vắc-xin, những gì cha mẹ chúng nói về vai trò của nhân viên y tế và ý kiến của họ về vắc-xin sốt rét này cũng như quan điểm của các giới chức y tế về làm sao nhân viên y tế cộng đồng có thể thay đổi cách nhìn và cách làm để nâng cao phòng chống sốt rét và cải thiện sức khỏe trẻ em.

Nhu cầu vắc-xin sốt rét là cao bởi tất cả nhân viên y tế đều hiểu rằng cần tăng thêm kiến thức về vắc-xin này và nó thật sự quan trọng để ngăn ngừa sốt rét cho cả những người chăm sóc y tế.  Ghana là một phần của lịch sử nghiên cứu vắc-xin sốt rét đầu tiên trên thế giới và họ tự hào về điều đó vì có những nhà nghiên cứu vắc-xin người Ghana đã tham gia vào quá trình phát triển vắc-xin RTS,S/AS01, thực hiện hai pha thử nghiệm lâm sàng vắc-xin với số người tham gia thử nghiệm là hàng ngàn trẻ em Ghana (Phase 2 và Phase 3), rồi sau đó họ còn tham gia vào cả chương trình thí điểm vắc-xin tại nước này.  

Hình 2. Lô hàng vắc-xin sốt rét RTS,S đầu tiên trên thế giới được TCYTTG khuyến cáo đã đến
các nước không nằm trong Chương trình tiêm chủng thí điểm, với lô hàng đầu tiên được chuyển đến Cameroon.
Ảnh: UNICEF/UNI474929/StoryMaxima

Abigail, một y tá cộng đồng đã chỉ định tiêm vắc-xin RTS,S cho trẻ em từ khi nó được giới thiệu ở Ghana vào năm 2019. con trai nhỏ nhất của cô ta giờ đây đã 2 tuổi đã nhận tất cả 4 liều vắc-xin.Chúng tôi nói với các bà mẹ rằng vắc-xin an toàn và hiệu quả và đã có kết quả tốt đẹp sau khi tiêm. Chúng tôi muốn các bà mẹ nhớ lịch tiêm chủng và sự phản hồi của họ.

Trước khi chúng tôi ghi nhận số ca mắc, tử vong do sốt rét cao, đã và đang ảnh hưởng lên thu nhập người dân, mất thời gian đi lại cơ sở y tế. Giờ đây chúng tôi có một quần thể khỏe mạnh hơn và đã giảm số ca mắc sốt rét.Tôi đã nhìn thấy sự khác biệt trên nhóm trẻ em tiêm và không tiêm vắc-xin. Khi các bà mẹ đến, chúng tôi luôn luôn yêu cầu phản hồi và theo dõi để đảm bảo bất cứ các vấn đề nào cũng được giải quyết để họ có lòng tin và hiểu hơn về lợi ích của vắc-xin.

Một số mốc triển khai vắc-xin quan trọng

·Hơn 330.000 liều vắc-xin sốt rét loại RTS,S được Tổ chức Y tế Thế giới (TCYTTG) khuyến nghị đã đến Cameroon - Một bước tiến lịch sử hướng tới việc tiêm chủng rộng rãi chống lại một trong những căn bệnh nguy hiểm nhất đối với trẻ em châu Phi;

·Gánh nặng sốt rét cao nhất ở lục địa châu Phi, nơi chiếm khoảng 95% số ca sốt rét toàn cầu và 96% số ca tử vong liên quan vào năm 2021;

·Cùng với một số nướcchâu Phi hiện đang hoàn tất kế hoạch triển khai, thêm 1,7 triệu liều vắc-xin chuẩn bị phân phối cho Burkina Faso, Liberia, Niger, Sierra Leone trong tuần tới;

·Những lô hàng này cho thấy rằng việc tiêm phòng sốt rét đang bước ra khỏi giai đoạn thử nghiệm và đặt nền móng cho các nước bắt đầu tiêm chủng thông qua các chương trình tiêm chủng định kỳ do GAVI hỗ trợ vào Quý I năm 2024.

Các lô hàng vắc-xin sốt rét RTS,S được TCYTTG khuyến nghị đầu tiên trên thế giới đã bắt đầu được vận chuyển với 331.200 liều cập bến tại Yaoundé, Cameroon. Đây là lần đầu tiên vắc-xin được phân phối đến một nước trước đây chưa tham gia vào chương trình thí điểm vắc-xin sốt rét và báo hiệu rằng việc mở rộng quy mô tiêm chủng PCSR ở các khu vực có nguy cơ cao nhất trên lục địa châu Phi sẽ sớm bắt đầu.

Gần như cứ mỗi phút lại có một trẻ em dưới 5 tuổi chết vì sốt rét. Năm 2021, có 247 triệu ca sốt rét trên toàn cầu, dẫn đến 619.000 ca tử vong. Trong số tử vong này, 77% là trẻ em dưới 5 tuổi, chủ yếu ở châu Phi. Gánh nặng sốt rét cao nhất ở châu Phi, nơi chiếm 95% số ca sốt rét toàn cầu và 96% số ca tử vong liên quan vào năm 2021.Thêm 1,7 triệu liều vắc-xin RTS,S dự kiến sẽ đến Burkina Faso, Liberia, Niger và Sierra Leone tuần tới và các nước châu Phi khác sẽ nhận được liều vắc-xin trong những tháng tiếp theo. Điều này phản ánh thực tế là một số nước hiện đang trong giai đoạn chuẩn bị cuối cùng để đưa vắc-xin sốt rét vào các chương trình tiêm chủng thông thường.

Cần có sự chuẩn bị toàn diện để đưa bất kỳ loại vắc-xinmới nào vào các chương trình tiêm chủng thiết yếu - chẳng hạn như đào tạo nhân viên y tế, đầu tư vào cơ sở hạ tầng, năng lực kỹ thuật, lưu trữ vắc-xin, sự tham gia và nhu cầu của cộng đồng, đồng thời triển khai và lồng ghép triển khai cùng với việc cung cấp các loại vắc-xin và biện pháp can thiệp y tế khác.

Việc cung cấp vắc-xin sốt rét còn có thêm thách thức về lịch tiêm 4 liều, do đó đòi hỏi phải lập kế hoạch cẩn thận để cung cấp một cách có hiệu quả. Kể từ 2019, Ghana, Kenya và Malawi đã tiêm vắc-xin theo lịch 4 liều cho trẻ từ khoảng 5 tháng tuổi tại các quận được chọn như một phần của chương trình thí điểm - được gọi là Chương trình Triển khai vắc-xin sốt rét (Malaria Vaccine Implementation Programme_MVIP). Hơn 2 triệu trẻ em đã được tiếp cận với vắc-xin sốt rét ở ba nước châu Phi thông qua MVIP - giúp giảm đáng kể 13% tỷ lệ tử vong do mọi nguyên nhân ở trẻ em có độ tuổi phù hợp để nhận vắc-xin cùng với giảm đáng kể tình trạng sốt rét nghiêm trọng và nhập viện.

Những phát hiện quan trọng khác từ chương trình thí điểm cho thấy tỷ lệ tiếp nhận vắc-xin cao mà không làm giảm việc sử dụng các biện pháp phòng chống sốt rét khác hoặc tiếp nhận các loại vắc-xin khác. MVIP được điều phối bởi Tổ chức Y tế Thế giới (TCYTTG) phối hợp với PATH, UNICEF và các đối tác khác, đồng thời được tài trợ bởi GAVI, Quỹ Toàn cầu (Global Fund) và UNITAID, với các liều vắc-xin do GSK - nhà sản xuất vắc-xin RTS,S tài trợ.

Các dữ liệu từ chương trình thí điểm đã cho thấy tác động và độ an toàn của vắc-xin RTS,S, đồng thời cung cấp bằng chứng quan trọng về khả năng chấp nhận và sử dụng vắc-xin, giúp thông tin cho khuyến nghị gần đây của WHO về vắc-xin sốt rét thứ hai-R21 do Viện Huyết thanh Ấn Độ (Serum Institute of India_SII) sản xuất.

Hình 3. Chi phí, hiệu quả, tính công bằng và hồ sơ an toàn của vắc-xin sốt rét RTS,S

Kết quả thử nghiệm giai đoạn 3 đối với R21 cho thấy vắc-xin này có hồ sơ an toàn tốt trong bối cảnh thử nghiệm lâm sàng và làm giảm sốt rét ở trẻ em. Dự kiến rằng, giống như RTS,S, khi R21 được triển khai, nó sẽ có tác động cao tương tự về sức khỏe cộng đồng.

Việc lựa chọn dùng loại vắc-xin nào ở một nước nên dựa trên các đặc điểm của chương trình, nguồn cung cấp vắc-xin và khả năng chi trả.

Vắc-xin R21 hiện đang được TCYTTG xem xét tiền thẩm định. Sự có mặt của hai loại vắc-xin sốt rét dự kiến sẽ làm tăng nguồn cung vắc-xin đáp ứng nhu cầu cao từ các nước châu Phi và mang lại đủ liều vắc-xin giúp ích cho tất cả trẻ em sống ở những khu vực mà sốt rét là một mối nguy cơ y tế công cộng. Để chuẩn bị cho việc mở rộng quy mô tiêm chủng, GAVI (Global Vaccine Alliance), WHO, UNICEF và các đối tác đang làm việc với các nước bày tỏ quan tâm và/hoặc đã xác nhận kế hoạch triển khai tiếp theo.

Hình 4a. Vắc-xinRTS,S/ AS01 (Mosquirix^®)

Hình 4b. Các lô vắc-xin RTS,S đến Cameroon

Những tiến triển này có nghĩa là việc triển khai rộng rãi tiêm phòng sốt rét ở các vùng lưu hành bệnh có tiềm năng trở thành nhân tố thay đổi cuộc chơi cho các nỗ lực PCSR và có thể cứu sống hàng chục nghìn người mỗi năm. Tuy nhiên, vắc-xin sốt rét không phải là giải pháp độc lập. Chúng nên được đưa ra trong bối cảnh của gói các biện pháp phòng chống sốt rét được TCYTTG khuyến nghị bao gồm màn tẩm hóa chất diệt côn trùng, phun tồn lưu trong nhà, điều trị dự phòng ngắt quãng ở phụ nữ mang thai, thuốc sốt rét, quản lý ca bệnh hiệu quả và điều trị - Tất cả đều đã giúp giảm tử vong liên quan đến sốt rét từ năm 2000. Quan trọng hơn, MVIP đã cho thấy việc cung cấp vắc-xin kết hợp với các biện pháp can thiệp không phải là vắc-xin có thể củng cố việc tiếp nhận các loại vắc-xin khác cùng với sử dụng màn tẩm hóa chất diệt côn trùng, đồng thời tăng cường khả năng tiếp cận tổng thể các biện pháp PCSR.

TS. David Marlow, Giám đốc điều hành của GAVI Liên minh Vắc-xincho biết: “Thế giới cần tin tốt và đây là một câu chuyện tốt. GAVI tự hào rằng Liên minh các đối tác liên quan của chúng tôi, đi đầu là các nước châu Phi, đã đưa ra quyết định đầu tư vào vắc-xin sốt rét như một ưu tiên y tế công cộng và sự hỗ trợ này đã góp phần tạo ra một công cụ mới có thể cứu sống hàng ngàn trẻ em mỗi năm. Vui mừng được triển khai loại vắc-xin lịch sử này thông qua các chương trình của GAVI và làm việc cùng các đối tác để đảm bảo vắc-xin được triển khai cùng với các biện pháp quan trọng khác”.

Giám đốc điều hành UNICEF, TS. Catherine Russell chia sẻ: “Điều này có thể thực sự làm thay đổi cuộc chơi trong cuộc chiến chống lại sốt rét. Việc giới thiệu vắc-xin cũng giống như thêm một cầu thủ ngôi sao vào sân. Với bước đi được mong đợi từ lâu được các nhà lãnh đạo châu Phi dẫn đầu này, chúng ta đang bước vào một kỷ nguyên mới về tiêm chủng và PCSR, hy vọng cứu sống hàng trăm nghìn trẻ em mỗi năm”.

Tổng Giám đốc TCYTTG, Tiến sĩ Tedros Adhanom Ghebreyesus cho biết đây là một thời điểm đột phá khác đối với vắc-xin sốt rét và PCSR và là tia hy vọng trong thời kỳ u ám cho rất nhiều trẻ em dễ bị tổn thương trên thế giới. Việc cung cấp vắc-xin đến các nước khắp châu Phi sẽ bảo vệ sinh mạng cho hàng triệu trẻ em có nguy cơ mắc bệnh, nhưng chúng ta không được dừng lại ở đây. Cùng nhau, chúng ta phải tìm được ý chí và nguồn lực để mở rộng quy mô vắc-xin sốt rét, giúpthêm nhiều trẻ em có được cuộc sống hạnh phúc, khỏe mạnh dài lâu hơn”.

Giám đốc TCYTTG khu vực châu Phi, Tiến sĩ Matshidiso Moeti nhấn mạnh: “Đây là một bước tiến quan trọnghướng đến mở rộng quy mô tiêm phòng sốt rét trong khu vực. Vắc-xin này có khả năng bảo vệ trẻ em khỏi các thể sốt rét nghiêm trọng, là bổ sung quan trọng cho bộ công cụ PCSR hiện có và sẽ giúp củng cố nỗ lực nhằm đảo ngược xu hướng gia tăng số ca mắc bệnh, giảm hơn nữa số tử vong”.

Trích dẫn từ các nước và các bên liên quan

Tiến sĩ Robert Lucien Jean-Claude Kargougou, Bộ trưởng Bộ Y tế và Vệ sinh Công cộng Burkina Faso cho biết sự xuất hiện của vắc-xin sốt rét RTS,S/AS01 ở Burkina Faso đánh dấu cột mốc lịch sử trong nỗ lực chống lại bệnh sốt rét, căn bệnh vẫn là mối đe dọa lớn đối với sức khỏe cộng đồng. Sốt rét trên thực tế là nguyên nhân chính dẫn đến việc thăm khám, nhập viện và tử vong vong tại các CSYT. Trẻ em dưới 5 tuổi phải trả giá đắt nhất. Chúng tôi hy vọng việc đưa loại vắc-xin này vào tiêm chủng định kỳ cho trẻ từ 0 đến 23 tháng tuổi sẽ có khả năng giảm bớt gánh nặng của căn bệnh này và cứu nhiều sinh mạng”.

Hình 5. Giới thiệu về vắc-xin số 1 của Mosquirix trong phòng chống sốt rét

TS. Malachie Manaouda, Bộ trưởng Bộ Y tế Cameroon nhấn mạnh: “Chúng tôi cam kết đảm bảo vắc-xin sẽ đến được với đối tượng trẻ em phù hợp và chúng tôi khuyến khích tất cả các bậc cha mẹ hãy tận dụng biện pháp can thiệp cứu sinh này. Chính phủ vẫn cam kết tăng cường các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát bệnh sốt rét khác. Sự xuất hiện của vắc-xin đánh dấu một bước tiến lịch sử trong nỗ lực kiểm soát bệnh sốt rét, căn bệnh vẫn là mối đe dọa lớn đối với sức khỏe cộng đồng trong nước. Chúng tôi rất biết ơn sự hỗ trợ của các đối tác mà chúng tôi đã cam kết hợp tác để đảm bảo rằng vắc-xin đến được với trẻ em và bảo vệ trẻ khỏi căn bệnh nguy hiểm này. Khi chúng ta tiêm chủng cho trẻ em, chính phủ cũng vẫn cam kết tăng cường các biện pháp phòng chống khác để chúng ta có thể giảm bớt gánh nặng lớn của sốt rét.”

Tiến sĩ danh dự Wilhemina Jallah, Bộ trưởng Bộ Y tế Liberia cho biết: "Việc triển khai vắc-xin sốt rét RTS,S/AS01 ở Liberia đánh dấu một cột mốc quan trọng trong nỗ lực nhằm chống lại bệnh sốt rét - nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ sơ sinh và trẻ dưới 5 tuổi. Vắc-xin có khả năng cứu sống nhiều người và giảm gánh nặng bệnh tật trong dân số. Chúng tôi cam kết đảm bảo rằng vắc-xin sẽ đến được với những người cần nó nhất và khuyến khích tất cả các bậc cha mẹ có con đủ điều kiện hãy tận dụng biện pháp cứu sống này.”

TS. Peter Sands, Giám đốc Điều hành của Quỹ Toàn cầu chia sẻ: “Thông báo hôm nay là một tin đáng mừng vì sốt rét vẫn là nguyên nhân chính gây ra bệnh tật và tử vong cho trẻ em ở châu Phi hạ Sahara... Việc sử dụng vắc-xin này -nếu được ưu tiên đúng mức trong bối cảnh các công cụ hiện có - có thể giúp ngăn ngừa bệnh và cứu sống hàng chục nghìn trẻ em mỗi năm.”

TS.Nikolaj Gilbert,Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành của PATH cho biết: “Tôi rất vui mừng vì vắc-xin RTS,S - kết quả của nhiều năm làm việc của PATH, GSK và các đối tác châu Phi - đã đến Cameroon và sẽ sớm đến tay nhiều trẻ em đang đối mặt nguy cơ mắc sốt rét hơn… Tất cả chúng tôi tại PATH đánh giá cao những nỗ lực của Gavi, UNICEF và WHO trong việc tăng tốc tiếp cận với vắc- xin bảo vệsinh mạng này.”

TS. David Walton, Điều phối viên Sốt rét Toàn cầu của Mỹ thông báo: “Trước sự kiện vắc-xin sốt rét đầu tiên trên thế giới bắt đầu mở rộng, Sáng kiến Sốt rét của Tổng thống Mỹ xin gửi lời chúc mừng đến Ban Thư ký GAVI các Bộ Y tế trên khắp châu Phi. Thời điểm này phải mấthàng thập kỷ mới thực hiện được và Mỹ đã hỗ trợ phát triển vắc-xin sốt rét trong nhiều thập kỷ. Để tối đa hóa lợi ích của công cụ cứu sinh này, chúng tôi sẽ tiếp tục nỗ lực hợp tác cùng với Bộ Y tế và các đối tác nước, khu vực và toàn cầu để đạt được một thế giới trong đó không có trẻ em nào chết vì bị muỗi đốt”.

(còn nữa) --> Tiếp theo Phần 2

Tài liệu tham khảo

1. https://www.who.int/initiatives/malaria-vaccine-implementation-programme

2. https://www.who.int/news-room/photo-story/photo-story-detail/health-workers--key-to-the-success-of-the-malaria-vaccine-implementation-programme

3. https://www.who.int/news/item/02-10-2023-who-recommends-r21-matrix-m-vaccine-for-malaria-prevention-in-updated-advice-on-immunization

4. https://www.who.int/news/item/21-12-2023-who-prequalifies-a-second-malaria-vaccine-a-significant-milestone-in-prevention-of-the-disease

5. https://www.who.int/news/item/02-10-2023-who-recommends-r21-matrix-m-vaccine-for-malaria-prevention-in-updated-advice-on-immunization

6. https://cdn.who.int/media/docs/default-source/immunization/mvip/who_mvi_infographic-jan2024-01_approved.pdf?sfvrsn=43d3653a_2

7. https://cdn.who.int/media/images/default-source/global-malaria-program-who_infographic

Các nội dung khác »

---