|
Dịch bệnh bí ẩn ở Congo và nguy cơ xâm nhập Việt Nam
Theo Bộ Y tế Công cộng, Vệ sinh và An sinh Xã hội của của nước Cộng hòa Dân chủCongo (sau đây gọi tắt Congo), một căn bệnh chưa xác định (gọi là bệnh X) đã gây ra gần 100 ca tử vong và hơn 400 ca nhiễm. Thậm chí, có nguồn tin cho rằng, số người chết có thể lên trên con số ấy. Các ca mắc được phát hiện ở khu vực Panzi, tỉnh Kwango,Congo. Các viên chức y tế công cộng (YTCC) khẩn cấp đã được điều động đến khu vực này. Điều ghi nhận đầu tiên là các bệnh nhân có triệu chứng [sốt, nhức đầu, nghẹt mũi, ho, khó thở và thiếu máu]. Hầu hết các trường hợp bệnh này đều trên 15 tuổi và họ đang sống ở nơi có tình hình suy dinh dưỡng và tình trạng thiếu lương thực trong những tháng gần đây, nên chúng ta cần xem xét độ bao phủ của tiêm chủng mở rộng cũng như các bệnh truyền nhiễm khác đồng thời để đánh giá một cách tổng thể nhất, chứng không nên phiến diện một bệnh nào đó đã gây ra con số mắc và tử vong trong thời gian ngắn trên. Trong khi đó, CDC châu Phi ghi nhận số ca mắc bệnh lạ là 376 ca, trong đó có 79 ca tử vong. Trước đó thông tin cho biết có tới hơn 140 ca tử vong. Lý giải về điều này, lãnh đạo CDC châu Phi Jean Kaseya cho biết sự khác biệt về số liệu đến từ vấn đề theo dõi và ghi nhận ca bệnh vì các triệu chứng của dịch bệnh bí ẩn này khá giống với các bệnh về đường hô hấp thông thường như sốt, đau đầu, mỏi cơ, ho và thiếu máu. Bộ Y tế Congo cảnh báo thi thể của bất kỳ nạn nhân có triệu chứng tương tự cần được xử lý với sự tham gia của cơ quan y tế. Ngành chức năng cũng khuyên người dân địa phương tránh tụ tập đông người và tuân thủ các Quy tắc vệ sinh cơ bản, bao gồm rửa tay bằng xà phòng. Tổ chức Y tế Thế giới (TCYTTG) nói với Đài NBC News căn bệnh chưa xác định và đang làm việc với chính quyền địa phương, đồng thời TCYTTG đã cử một nhóm chuyên gia đến khu vực dịch bệnh để thu thập mẫu điều tra trong phòng thí nghiệm. 
Hình 1. Vị tri nơi xuất hiện dịch bệnh bí ẩn ở Cộng hòa Dân chủ Congo
Tổng giám đốc TCYTTGTS. Tedros Adhanom Ghebreyesus xác nhận trong 12 mẫu ban đầu được thu thập, 10 mẫu có kết quả xét nghiệm dương tính với bệnh sốt rét, nên họ nghĩ căn bệnh bí ẩn đang lây lan ở Congo có thể là bệnh sốt rét dù có khả năng liên quan đến nhiều hơn một loại bệnh". Thiết nghĩ sự thận trọng của TCYTTG là đúng và hoàn toàn có cơ sở, bởi vì bệnh X xảy ra tại một vùng đang lưu hành nhiều dịch bệnh truyền nhiễm, trong đó có sốt rét với số ca sốt rét chiếm ưu thế trong những quốc gia và vùng lãnh thổ thuộc châu Phi cao nhất. 
Ngoài ra, đây là vùng có tình trạng suy dinh dưỡng cao, nên bệnh truyền nhiễm, đặc biệt nếu là tác nhân mới (new pathogen) trên nền suy dinh dưỡng và nhiều mầm bệnh đang xen thì sẽ có hệ lụy nghiêm trọng hơn vùng không có. Do vậy, dịch bệnh ở Congo có thể là bệnh cũ rất quen với con người(xuất phát từ những nguồn gốc, nguyên nhân đã biết bởi các triệu chứng khá quen thuộc như sốt, nhức đầu, ho và thiếu máu, giống như cúm), cũng có thể là bệnh mới. Do vậy, vẫn còn quá sớm để kết luận các ca tử vong chỉ do một bệnh sốt rét (đơn nguyên nhân/ tác nhân) là không nên, có thể sốt rét làm nặng hơn cho bệnh và nhiễm trùng sẵn có cấp tính (acute underlying diseases/ infections), vả lại các bệnh nhân hầu hết đang sống trong vùng sốt rét lưu hành từ lâu, nên ít nhiều họ đã có miễn dịch tích lũy theo tuổi tác và thời gian sống (người trên 15 tuổi) và rất tiếc ở đây số ca tử vong đều là trẻ em chiếm ưu thế nên không phải đưa ra giải thích thuyết phục ngay. Do đó, việc kết luận tạm thời nếu có nên kết luận các ca tử vong này là có liên quan đến sốt rét (malaria-related deaths) là thuật ngữ an toàn nhất trong giai đoạn này khi các phòng thí nghiệm vẫn đang tiếp tục phân tích nguyên nhân. 
Ngoài ra, có lẽ hiện nay chúng ta đang dùng quá mức và lạm dụng thuật ngữ “Bệnh X” có thể gây hiểu lầm và hoang mang cộng đồng trên thế giới. TS. Jake Dunning- chuyên gia về bệnh truyền nhiễm tại Đại học Oxford (Anh) cho biết việc truyền thông gọi bệnh bí ẩn này là “đợt bùng phát dịch bệnh X” có thể gây hiểu lầm vì cụm thuật ngữ “Bệnh X” chỉ nên được sử dụng khi có một bệnh truyền nhiễm có khả năng làm bùng phát dịch hoặc đại dịch, hay khi đã xác định hoặc gần như đã xác định về tác nhân gây bệnh, sẽ phù hợp hơn nếu gọi đây là một đợt bùng phát bệnh chưa được chẩn đoán (undiagnosed disease). Dựa theo các triệu chứng trên, các nhà khoa học và chuyên gia y tế của TCYTTG đang xem xét bệnh bí ẩn này có thể là viêm phổi cấp tính, cúm, COVID-19, sởi, sốt rét, sốt xuất huyết hay Chikungunya đơn lẻ bị làm nặng lên do thay đổi độc lực hoặc phôi hợp nhiều tác nhân trên tại một vùng lưu hành đa bệnh truyền nhiễm.Ngoài ra, cần tổng hợp thêm các ý kiến này: Khu vực đang xảy ra dịch là khu vực nông thôn, thuộc tỉnh vùng sâu, cách xa thủ đô Kinshasa, Congo vừa xảy ra tình trạng thiếu lương thực trong những tháng gần đây. điều kiện y tế thiếu thốn, tỷ lệ tiêm chủng thấp, khả năng tiếp cận chẩn đoán, quản lý ca bệnh rất hạn chế. TCYTTG cho biết tại Congo hiện có khoảng 25,6 triệu người đang sống trong hoàn cảnh thiếu lương thực, trong đó có gần 4,5 triệu trẻ em bị suy dinh dưỡng nặng. Vấn đề khan hiếm lương thực tại Kwango đang tăng cao đến mức báo động từ tháng 4 năm nay. Trẻ suy dinh dưỡng sẽ bị các biến chứng rất nặng và tử vong khi nhiễm các bệnh như sởi và các bệnh nhiễm trùng. 
Hình 4. Bệnh X xuất hiện với số tử vong cao liệu có phải tác nhân mới đang xuất hiện không?
Theo TCYTTG, mức độ nguy cơ tại khu vực xảy ra dịch của Panzi, tỉnh Kwango là cao, tuy nhiên ở cấp quốc gia của Congo, nguy cơ là trung bình, do đợt bùng phát hiện tại có tính chất cục bộ trong khu vực Panzi, tỉnh Kwango. Ở cấp độ khu vực và toàn cầu, TCYTTG đánh giá mức độ nguy cơ thấp và chỉ lưu ý việc giám sát tại biên giới với quốc gia láng giềng gần khu vực xảy ra dịch là Angola.Tuy nhiên, việc điều tra đang gặp khá nhiều khó khăn do dịch bệnh lạ này bùng phát chủ yếu ở khu vực Panzi, thuộc tỉnh Kwango, phía nam Congo và cách thủ đô Kinshasa khoảng 700km. Theo Hãng tin AP, Bộ trưởng Y tế Kamba cho hay các chuyên gia dịch tễ học phải mất hai ngày đường để đến được khu vực tập trung nhiều ca bệnh. Thậm chí, vì trạm y tế ở Panzi không đủ điều kiện, các mẫu xét nghiệm phải được chuyển đến khu vực Kikwit, cách Panzi hơn 500km. Ngoài ra, do Congo đang trải qua mùa mưa nên việc đi lại của các chuyên gia cũng gặp khá nhiều khó khăn. Các chuyên gia y tế tin rằng do dịch bệnh bùng phát ở khu vực hẻo lánh, không đủ điều kiện xét nghiệm, truy vết nguồn bệnh khiến dịch bệnh trở nên đầy bí ẩn. Kiểm dịch y tế Quốc tế là một bước cần thiết và quan trọng Tính đến ngày 12/12/2024, đã ghi nhận tổng cộng 527 trường hợp mắc bệnh, trong đó có 32 trường hợp tử vong tại các cơ sở y tế (tỷ lệ tử vong 6%). Các triệu chứng của bệnh bao gồm: sốt, đau đầu, ho, sổ mũi và đau cơ. Các trường hợp mắc chủ yếu là trẻ em (53% số mắc và 54,8% số tử vong là dưới 5 tuổi) và tất cả các trường hợp nặng đều có suy dinh dưỡng nghiêm trọng. Đến nay đã là ngày 27/12/2024 các thông tin cập nhật đầy đủ nhất vẫn chưa thống kê và đang tải. Hiện Châu Phi và Congo cũng đang phối hợp với TCYTTG, Trung tâm Dự phòng và Kiểm soát Bệnh tật Mỹ (US.CDC) và các đơn vị liên quan đánh giá nguy cơ để đề xuất các đáp ứng phù hợp, bao gồm việc tăng cường công tác kiểm dịch y tế. TCYTTG đánh giá mức độ nguy cơ đối với các cộng đồng bị ảnh hưởng tại khu vực xảy ra dịch là cao. Điều này dựa trên cơ sở các thông tin về hạn chế trong cung cấp, tiếp cận dịch vụ y tế; tỷ lệ tiêm chủng thấp; điều kiện đời sống, lương thực, giao thông tại địa bàn rất khó khăn.Tuy nhiên, ở cấp quốc gia của Congo, nguy cơ được coi là trung bình do đợt bùng phát hiện tại có tính chất cục bộ trong khu vực Panzi, tỉnh Kwango, mặc dù vẫn có khả năng lây lan sang các vùng lân cận.Với cấp độ khu vực và toàn cầu, WHO đánh giá mức độ nguy cơ thấp; chỉ lưu ý việc giám sát tại biên giới với quốc gia láng giềng gần khu vực xảy ra dịch là Angola. Trước tình hình dịch bệnh lạ giống cúm đang bùng phát ở phía nam Congo, một số nước bắt đầu thắt chặt kiểm tra tại sân bay để phòng ngừa. Khởi động các thủ tục để nâng cao cảnh giác tại các cảng và sân bay ngay lập tức. Đừng đánh giá thấp tình hình, nhưng cũng đừng hoảng loạn”, ông Francesco Vaia, một quan chức của Bộ Y tế Ý cho biết. Ngay sau khi có thông tin về căn bệnh trên, Hong Kong (Trung Quốc) đã tăng cường các biện pháp kiểm tra sức khỏe đối với hành khách trên các chuyến bay từ Châu Phi. Hiện tại, Hong Kong chưa ghi nhận người nào có các triệu chứng của bệnh.Hành khách từ Congo thường tới Hong Kong trên các chuyến bay trung chuyển qua Nam Phi và Ethiopia trước khi đến nước này. Chính quyền địa phương khuyến cáo người dân và du khách thông báo tình hình nếu cảm thấy không khỏe. Đồng thời, những người có kế hoạch tới Congo cũng nên duy trì vệ sinh cá nhân, tránh những nơi đông người và không tiếp xúc với bệnh nhân. Tại Nhật Bản, Bộ Ngoại giao nước này cũng khuyến cáo mọi người không nên đi du lịch nếu không cần thiết đến khu vực bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh. Bộ Y tế Thái Lan đã phát cảnh báo đến tất cả các đơn vị trực thuộc bộ này và yêu cầu các trạm kiểm tra y tế ở các cửa khẩu, sân bay nâng cao cảnh giác về đợt bùng phát dịch bệnh lạ ở Congo.Ông Opas Kankawinpong, thư ký thường trực của Bộ Y tế công cộng Thái Lan, cho biết tất cả các cơ quan y tế ở địa phương đã được yêu cầu theo dõi chặt chẽ lộ trình đi lại của người dân, cũng như thường xuyên cập nhật tình hình về dịch bệnh này, mặc dù Thái Lan được xem là quốc gia có nguy cơ bị lây truyền “bệnh lạ” thấp. Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) đang theo dõi sát diễn biến tình hình dịch bệnh, chủ động thực hiện giám sát dựa vào sự kiện cùng thông tin về dịch bệnh tại Congo và phối hợp với TCYTTG cũng như đầu mối Điều luật Y tế Quốc tế (International Health Regulations-IHR) các quốc gia để cập nhật, chia sẻ thông tin về dịch bệnh. Trường hợp có các diễn biến mới, Cục Y tế Dự phòng sẽ phối hợp với TCYTTG, US.CDC và các đơn vị liên quan đánh giá nguy cơ để đề xuất các đáp ứng phù hợp, bao gồm việc tăng cường công tác kiểm dịch y tế.Cục Y tế Dự phòng (Bộ Y tế) cho biết, đơn vị luôn luôn và đang theo dõi và bám sát diễn biến tình hình dịch bệnh mới tại Congo. Tại Thành phố Hồ Chí Minh, Cảng hàng không quốc tế Tân Sơn Nhất không có đường bay thẳng từ Congo, các ành khách từ CHDC Congo sẽ phải quá cảnh qua các nước thuộc khu vực Châu Âu, Trung Đông, Châu Á trước khi có thể đến Tân Sơn Nhất. Hơn nữa, 4 sân bay quốc tế của nước này (sân bay quốc tế Ndjili - TP Kinshasa, Lubumbashi thuộc TP. Lubumbashi, Goma thuộc TP. Goma và Bangoka thuộc TP. Kisangani) đều không thuộc khu vực đang có dịch theo báo cáo của TCYTTG. Về đường hàng hải thì Congo có 1 cảng biển Boma ở TP. Kinshasa. Thành phố này cũng không thuộc vùng dịch theo báo cáo của TCYTTG và thông thường thời gian để di chuyển từ đây đến Cảng hàng hải TP. Hồ Chí Minh mất khoảng 30-40 ngày, đủ thời gian phát hiện bệnh nếu có.Để chủ động, sẵn sàng ứng phó khi dịch bệnh xâm nhập, Sở Y tế chỉ đạo cho Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật Thành phố theo dõi sát tình hình diễn biến dịch, liên tục liên hệ, kết nối các đơn vị để cập nhật thông tin, đồng thời chuẩn bị sẵn sàng phương án đáp ứng theo từng mức độ nguy cơ của dịch. 
Hình 5. Kiểm dịch Y tế Quốc tế chặt chẽ là những hành động quan trọng được Bộ Y tế thực hiện
Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Thành phố có bộ phận Kiểm dịch Y tế Quốc tế túc trực 24/7 tại Cảng hàng không Quốc tế Tân Sơn Nhất và Cảng Hàng hải TP.Hồ Chí Minh để kiểm soát các nguy cơ dịch bệnh truyền nhiễm từ nước ngoài xâm nhập vào TP.Hồ Chí Minh. Tại Tân Sơn Nhất, các kiểm dịch viên y tế giám sát liên tục hành khách nhập cảnh qua hệ thống đo thân nhiệt từ xa và quan sát các biểu hiện bất thường về sức khỏe trong khi hành khách vẫn di chuyển bình thường, không có hạn chế nào.Tuỳ theo tình hình dịch, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Thành phố sẽ kích hoạt hệ thống giám sát cảnh báo sớm tại các cơ sở khám chữa bệnh và trong cộng đồng thông qua mạng lưới cộng tác viên sức khoẻ cộng đồng hiện đã bao phủ khắp 22 quận, huyện, thành phố Thủ Đức; tổ chức đào tạo, tập huấn cho các đội đáp ứng nhanh và các đơn vị liên quan đến hoạt động giám sát, điều tra xử lý dịch; triển khai mạng lưới thu dung, phân tuyến điều trị ngay khi phát hiện trường hợp nghi ngờ bệnh để dịch bệnh không lây lan trong cộng đồng.Để chủ động phòng ngừa dịch bệnh, người dân không nên đến các vùng đang có dịch nếu không cần thiết. Đối với người đã từng đi qua các vùng có dịch, nếu phát hiện những triệu chứng nghi ngờ thì cần đến ngay CSYT và cung cấp cho nhân viên y tế đầy đủ thông tin về lịch trình đi lại để được chẩn đoán và điều trị kịp thời cũng như để hạn chế lây nhiễm cho cộng đồng. Một số quốc gia trong khu vực cũng nhận định nguy cơ bệnh xâm nhập từ Congo là thấp, do lượng khách đi - đến từ khu vực này rất ít và không có chuyến bay trực tiếp từ Congo.Khu vực đang xảy ra dịch “bí ẩn” tại Congo là vùng nông thôn, thuộc tỉnh cách xa Thủ đô Kinshasa (48 tiếng di chuyển đường bộ). Hiện Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) Việt Nam đang tiếp tục theo dõi diễn biến tình hình dịch bệnh; phối hợp với TCYTTG và các quốc gia cập nhật, chia sẻ thông tin về dịch bệnh, trường hợp có các diễn biến mới, Cục Y tế Dự phòng sẽ phối hợp với TCYTTG, Trung tâm CDC Mỹ và các đơn vị liên quan đánh giá nguy cơ để đề xuất các đáp ứng phù hợp. Gần đây nhất, Tổ chức Y tế thế giới thông báo rằng Bệnh X bí ẩn có thể là một sự phối hợp nhiễm trùng virus gây nhiễm trùng hô hấp theo mùa, sốt rét và suy dinh dưỡng. TÀI LIỆU THAM KHẢO
|
TRANG CHỦ
