Những năm gần đây, hiệu quả các biện pháp can thiệp của Chương trình Quốc gia phòng chống sốt rét đã góp phần tích cực thực hiện các mục tiêu giảm tỷ lệ mắc sốt rét, giảm tỷ lệ chết sốt rét và ngăn chặn dịch sốt rét xảy ra. Khả năng nhiễm sốt rét ngay tại các khu vực có dân cư sinh sống ở các vùng sốt rét lưu hành đã được hạn chế nhiều nhờ biện pháp phun tồn lưu và tẩm màn bảo vệ !important; số ca nhiễm sốt rét hiện nay tập trung chủ yếu ở ngoài khu vực bảo vệ như nhà rẫy, lán trại trong rừng hoặc các vùng sốt rét nặng còn tồn tại nhiều mầm bệnh và trung gian truyền bệnh… Trước thực trạng sốt rét hiện nay, việc quản lý bệnh nhân sốt rét ở tuyến y tế cơ sở là hết sức quan trọng, đặc biệt là phát hiện sớm và điều trị kịp thời những người nhiễm ký sinh trùng sốt rét thông qua các điểm kính hiển vi xã.
Qua kết quả điều tra và khảo sát các điểm kính hiển vi của Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn, hiện nay có khoảng 80% Trạm Y tế xã thuộc vùng sốt rét lưu hành có điểm kính hiển vi đang hoạt động !important; tuy nhiên hiệu quả hoạt động của các điểm kính hiển vi xã chưa cao vì các xét nghiệm viên mới chỉ đóng vai trò soi phát hiện bệnh nhân đến khám tại Trạm Y tế xã, còn lúng túng trong kỹ năng xét nghiệm hoặc chưa biết cách sử dụng kết quả xét nghiệm để phục vụ cho việc chẩn đoán và điều trị bệnh nhân có ký sinh trùng sốt rét. Mặt khác, các xét nghiệm viên cũng chưa chủ động giám sát phát hiện nguồn bệnh ở cộng đồng, việc trả lời xét nghiệm ký sinh trùng sốt rét cho các thôn buôn còn chậm trễ (có nơi 1-2 tháng sau mới trả lời kết quả xét nghiệm) nên không có giá trị thiết thực cho việc điều trị nguồn bệnh trong dân và bệnh sốt rét có đủ thời gian lây lan hoặc thậm chí phát triển thành dịch !important; Diện phủ kính tại một số nơi còn mỏng, trong khi địa bàn sốt rét lại quá rộng (Quảng Nam, Đăk Lăk, Đăk Nông…) và những diễn biến phức tạp của sốt rét hiện nay ngoài khả năng kiểm soát của các điểm kính nên khó khăn cho việc khống chế tình hình sốt rét tại địa phương.
Trong Chương trình Quốc gia phòng chống sốt rét, màng lưới xét nghiệm ký sinh trùng sốt rét đã được xây dựng thành một hệ thống đồng bộ từ Trung ương (các Viện sốt rét-KST-CT) đến địa phương (Trung tâm PCSR/Trung tâm YTDP các tỉnh, Trung tâm Y tế huyện, Phòng khám đa khoa khu vực/Trạm Y tế xã) nên chất lượng xét nghiệm ký sinh trùng sốt rét ngày càng được cải thiện và nâng cao. Việc củng cố hiệu quả hoạt động và thiết lập các điểm kính hiển vi xã có tầm quan trọng đặc biệt, vì cho đến nay kính hiển vi quang học vẫn được xem như là một phương tiện chính xác nhất để chẩn đoán ký sinh trùng !important; phương tiện chẩn đoán này không những chỉ sử dụng hàng ngày ở tất cả các tuyến điều trị trong vùng có sốt rét lưu hành, mà còn ở những vùng không có sốt rét như một nguyên tắc bắt buộc để giúp cho việc chẩn đoán xác định bệnh nhân. Hiện nay, các điểm kính hiển vi xã thường đặt ngay tại Trạm Y tế xã nên rất thuận tiện cho việc gắn liền chẩn đoán lâm sàng,̀ chẩn đoán xét nghiệm và giám sát bệnh nhân tại cơ sở !important; tất nhiên việc giám sát phát hiện bệnh nhân hoặc các trường hợp nghi ngờ có sốt rét và thu thập các lam máu xét nghiệm của các đối tượng nêu trên cần phải có sự cộng tác chặt chẽ với màng lưới y tế thôn bản để không bỏ sót bất cứ ca bệnh có ký sinh trùng nào. Ngoài việc phát hiện ký sinh trùng sốt rét, các điểm kính hiển vi còn thực hiện các xét nghiệm chẩn đoán các bệnh lao, bệnh nhiễm khuẩn hoặc các xét nghiệm cơ bản khác như công thức máu, nước tiểu, phân, đờm... Đây được xem như là một mô hình lồng ghép trong nội dung chăm sóc sức khỏe ban đầu, có ý nghĩa chiến lược trong mục tiêu xây dựng yếu tố bền vững trong phòng chống bệnh sốt rét và duy trì sự tồn tại lâu dài của điểm kính hiển vi.
Để nâng cao hiệu quả điểm kính hiển vi xã trong quản lý sốt rét tại các vùng sốt rét lưu hành, cần phảỉ̀ chú trọng một số điểm mấu chốt sau đây:
1. Xác định vai trò của điểm kính hiển vi xã:
Lấy lam và soi phát hiện tất cả các trường hợp có sốt hoặc nghi sốt đến khám tại Trạm, trả lời sớm kết quả xét nghiệm ký sinh trùng sốt rét để phục vu kịp thờị cho việc chẩn đoán và điều trị bệnh nhân sốt rét. Định kỳ giám sát công tác phát hiện ở tuyến cơ sở, quản lý và theo dõi chặt chẽ các trường hợp nhiễm ký sinh trùng sốt rét trong phạm vi xã hoặc từ các nơi khác đến. Hướng dẫn y tế thôn bản biết cách lấy lam xét nghiệm cho các trường hợp nghi sốt rét và sử dụng kết quả xét nghiệm để cấp thuốc điều trị cho bệnh nhân sốt rét tại địa bàn được phân công phụ trách. Hàng tháng gửi 100% lam (+) và 10% lam (-) lên Trung tâm y tế huyện kiểm tra kỹ thuật theo quy định để kịp thời khắc phục các sai sót trong quá trình xét nghiệm.
2. Củng cố phương pháp làm việc:
Hàng ngày nhận lam,̀ nhuộm lam từ các cơ sở gửi đến và ưu tiên soi phát hiện cho nhữ̃ng vùng sốt rét trọng điểm hoặc nơi có nhiều người sốt !important; lập danh sách những người có ký sinh trùng sốt rét báo ngay cho y tế thôn bản biết để kịp thời điều trị. Sổ và phiếu xét nghiệm phải được ghi nhận đầy đủ các thông tin về bệnh nhân theo quy định; kính hiển vi, hóa chất và dụng cụ xét nghiệm phải được bảo quản thường xuyên và sắp xếp gọn gàng ngăn nắp. Hàng tháng, hàng quý, hàng năm tổng hợp lam soi và làm báo cáo kết quả xét nghiệm về Đội Vệ sinh phòng dịch-sốt rét huyện; lên biểu đồ theo dõi tình hình lấy lam phát hiện và ký sinh trùng sốt rét trong địa bàn được phân công phụ trách.
3. Cơ sở làm việc và trang thiết bị:
Phòng xét nghiệm ký sinh trùng sốt rét tại các điểm kính hiển vi xã phải sạch sẽ, có đủ ánh sáng và diện tích ít nhất là 10 m2 !important; được trang bị 1̉ kính hiển vi quang học, hóa chất và đầy đủ dụng cụ xét nghiệm theo quy định.
4. Tiêu chuẩn và trình độ xét nghiệm viên:
Vấn đề đặt ra là phần lớn xét nghiệm viên các điểm kính hiển vi xã mới chỉ có trình độ sơ cấp do được đào tạo cấp tốc trong vòng vài ba tháng tại các Trung tâm PCSR/trung tâm YTDP tuyến tỉnh, nên không tránh khỏi khó khăn khi thực hiện các chương trình lồng ghép cũng như chế độ đãi ngộ !important; hệ quả là thời gian qua nhiều xét nghiệm viên có kinh nghiệm đã tự ý bỏ việc hoặc tìm cách chuyển sang công tác khác. Để giải quyết sự bất cập này, Bộ Giáo dục-Đào tạo và Bộ Y tế đã cho phép Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn mở các khóa đào tạo xét nghiệm viên hệ Trung học không chính quy nhằm tạo điều kiện nâng cao trình độ cho mạng lưới xét nghiệm viên các điểm kính hiển vi xã và duy trì sự hoạt động có hiệu quả. Do yêu cầu hoạt động thường xuyên và thông thuộc địa bàn, nên xét nghiệm viên điểm kính hiển vi xã cần phải là người địa phương có trình độ văn hóa tốt nghiệp phổ thông trung học hoặc bổ túc văn hóa để tiện việc nâng cao trình độ sau này.
5. Hệ thống quản lý, giám sát:
Điểm kính hiển vi xã chịu sự giám sát trực tiếp Phòng xét nghiệm Trung tâm Y tế huyện, tuy nhiên thực trạng hiện nay các xét nghiệm viên trung tâm Y tế huyện mới chỉ đóng vai trò soi phát hiện, chưa chủ động trong kế hoạch giám sát màng lưới xét nghiệm tại các điểm kính hiển vi xã. Do đó việc xây dựng đội ngũ giám sát viên tuyến huyện thông qua các lớp đào tạo tại tỉnh là hết sức quan trọng để tăng cường giám sát và chỉ đạo kỹ thuật tại các điểm kính hiển vi xã. Trong các buổi giao ban hàng tháng, kỹ thuật viên tuyến tỉnh nên phối hợp với kỹ thuật viên tuyến huyện mời thêm các xét nghiệm viên điểm kính hiển vi xã lên rút kinh nghiệm các sai sót hoặc tồn tại kỹ thuật trong tháng và hướng dẫn nhân viên y tế xã biết cách sử dụng kết quả xét nghiệm trong điều trị bệnh nhân sốt rét.
6. Đánh giá hiệu quả hoạt động:
* Đánh giá chất lượng chuyên môn kỹ thuật (có bảng điểm kèm theo):
- Điểm soi phát hiện ký sinh trùng sốt rét.
- Kỹ thuật lấy máu, làm tiêu bản và nhuộm lam máu.
- Kỹ thuật sử dụng và bảo quản kính hiển vi, hóa chất, dụng cụ xét nghiệm.
- Chỉ tiêu soi lam phải đạt ít nhất là 600 lam/tháng, 6000 lam/năm.
- Thời gian trả lời xét nghiệm kịp thời cho công tác chẩn đoán và điều trị bệnh nhân sốt rét̉.
- Ghi chép sổ sách và phiếu xét nghiệm, công tác thống kê, báo cáo và gửi lam kiểm tra.
- Các hoạt động giám sát và chất lượng điều trị bệnh nhân sốt rét.
** Đánh giá tác động của điểm kính đến mục tiêu chương trình: dựa vào chỉ số giảm mắc sốt rét (bệnh nhân sốt rét, ký sinh trùng sốt rét, sốt rét ác tính), giảm tử vong sốt rét và khống chế dịch sốt rét.
Sự phát triển của các điểm kính hiển vi xã luôn gắn liền với hoạt động của hệ thống y tế cơ sở. Tuy nhiên để nâng cao vai trò quản lý sốt rét, nhất là công tác phát hiện sớm, chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời bệnh nhân sốt rét từ tuyến cơ sở !important; các Điểm kính hiển vi xã cần tiếp tục có sự đầu tư đúng mức để nâng cao chất lượng và hiệu quả thực hiện mục tiêu chiến lược của Chương trình quốc gia phòng chống sốt rét cũng như các chương trình Y tế quốc gia khác.
 |  |  |
| Xét nghiệm điểm kính hiển vi xã đang xét nghiệm tìm ký sinh trùng sốt rét. | Nhân viên y tế đang giám sát bệnh nhân sốt rét tại cơ sở | Lớp tập huấn PCSR tuyến huyện tại địa phương |