Những năm gần đây tình hình sốt rét tỉnh Thừa Thiên-Huế nói riêng và cả nước nói chung có xu hướng giảm rõ rệt, số trường hợp mắc sốt rét và tử vong sốt rét chủ yếu xảy ra ở những người dân vào làm ăn trong vùng sốt rét lưu hành nên tại các bệnh viện bác sĩ cũng thường bỏ sót các triệu chứng liên quan đến sốt rét.
Một người làm nghề khai thác gỗ vào bệnh viện thành phố Huế do bị tai nạn lao động dập nát ngón trỏ và ngón giữa của bàn tay phải vì bốc vát súc gỗ rơi đè khi đưa lên xe vận chuyển. Nạn nhân nhập viện khoa ngoại, tại đây xử trí tháo khớp 2 đốt ngón trỏ vì thương tổn nhiều không giữ được, chỉ điều trị bảo tồn được ngón giữa. Khi đo thân nhiệt thấy sốt mặc dù chưa có dấu hiệu nhiễm trùng nhưng căn cứ vào yếu tố dịch tễ ghi nhận nạn nhân thường hay đi rừng khai thác gỗ nên bác sĩ điều trị cho xét nghiệm máu và phát hiện mắc bệnh sốt rét với kết quả ký sinh trùng sốt rét dương tính. Nạn nhân được chuyển qua khoa lây để được tiếp tục điều trị và xuất viện tại đây.
Mặc dù thành phố Huế không nằm trong vùng sốt rét lưu hành nhưng vẫn có một số đối tượng người dân thường xuyên vào vùng sốt rét để khai thác lâm thổ sản, đào đãi vàng, tìm trầm, kiếm cũi, rà thu phế liệu chiến tranh, làm thuê... nên dễ có nguy cơ mắc bệnh sốt rét. Đứng trước tình hình này nên các bác sĩ tại bệnh viện đã được Trung tâm Phòng chống Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng tỉnh cảnh báo về thực trạng sốt rét ngoại lai do người dân bị nhiễm bệnh từ nơi khác mang về trong buổi tập huấn hướng dẫn chẩn đoán, điều trị bệnh sốt rét được Bộ Y tế ban hành. Theo quy định chung, việc chẩn đoán bệnh sốt rét thường căn cứ vào người bệnh được xác định mắc sốt rét và người bệnh sốt rét lâm sàng còn gọi là người nghi ngờ mắc sốt rét.
Người bệnh được xác định mắc sốt rét là người có ký sinh trùng sốt rét ở trong máu mà khi xét nghiệm lam máu có ký sinh trùng sốt rét thể vô tính hoặc làm test chẩn đoán nhanh có sốt rét dương tính.
Người bệnh sốt rét lâm sàng hay nghi ngờ mắc sốt rét là người chưa được xét nghiêm máu hoặc xét nghiệm máu âm tính với ký sinh trùng sốt rét hoặc chưa có kết quả xét nghiệm nhưng có đủ các đặc điểm như: Sốt với triệu chứng điển hình của cơn sốt gồm 3 giai đoạn rét run, sốt và ra mồ hôi; hoặc có triệu chứng không điển hình của cơn sốt được biểu hiện sốt không thành cơn, người bệnh chỉ thấy ớn lạnh, gai rét, nhiệt độ đo được ở nách từ 37,5oC trở lên hay sốt cao liên tục, sốt dao động; hoặc có sốt trong 3 ngày gần đây. Không tìm thấy các nguyên nhân gây sốt khác. Đang ở hoặc qua lại vùng sốt rét lưu hành, có tiền sử mắc sốt rét trong 2 năm gần đây. Trong vòng 3 ngày đầu điều trị bằng thuốc sốt rét có đáp ứng tốt.
Bệnh viện thành phố Huế, tỉnh Thừa Thiên Huế (ảnh minh họa)
Khi được bác sĩ chuyên trách công tác phòng chống bệnh sốt rét và các bệnh ký sinh trùng của Đội Y tế dự phòng thuộc Trung tâm Y tế thành phố Huế thông báo về trường hợp phát hiện bệnh nhân mắc sốt rét ở nạn nhân này đang điều trị tại bệnh viện thành phố; trong thời điểm lúc đó với trách nhiệm là Giám đốc Trung tâm Phòng chống Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng tỉnh Thừa Thiên Huế; tôi đã tìm cách tiếp cận bệnh nhân để xác định. Người bệnh cho biết thường xuyên đi khai thác gỗ ở vùng rừng núi, ban đêm ngủ bằng võng treo và không dùng màn chống muỗi nên đã bị mắc bệnh sốt rét do muỗi truyền từ hồi nào không biết. Anh đã tâm sự với tôi: “Vừa rồi em xui xẻo, không cẩn thận nên bị tai nạn lao động do gỗ đè làm dập nát, hư hỏng hai ngón ở bàn tay phải được tháo mất một ngón trỏ nhưng cũng may là bác sĩ đã phát hiện kịp thời em mắc thêm bệnh sốt rét sau khi cho thử máu để giữ lại điều trị”. Tôi an ủi anh vì rủi ro mất đi một ngón tay do tai nạn; đồng thời cũng động viên anh về điều may mắn gặp được: “Thật may, do anh có triệu chứng sốt và nói rõ việc thường xuyên vào vùng rừng núi để khai thác gỗ nên bác sĩ khoa ngoại cho thử máu mới phát hiện anh mắc thêm bệnh sốt rét, không để anh về nhà sau khi xử trí vết thương mà chuyển qua khoa lây để tiếp tục điều trị sốt rét”. Anh hỏi tôi: “Em nghe bác sĩ nói bệnh sốt rét em mắc phải nếu không được phát hiện và chữa trị kịp thời thì có nguy cơ dẫn đến nặng và bị chết phải không bác sĩ?”. Tôi giải thích: “Đúng rồi đó! Anh mới bị mắc bệnh sốt rét lần đầu, lại bị nhiễm loại ký sinh trùng Plasmodium falciparum với mật độ cao +++ nên rất dễ bị sốt rét ác tính dẫn đến tử vong nếu không được phát hiện, chẩn đoán và điều trị sớm”. Người vợ anh đứng bên cạnh với vẻ lo lắng nhưng tỏ bày: “Trong cái rủi ro, có cái may mắn phải không bác sĩ? Nhờ bác sĩ ở bệnh viện này giỏi và có kinh nghiệm nên chồng tôi mới được tìm ra bệnh khác để giữ lại điều trị mà không ngờ mắc phải”. Sau hơn 3 ngày điều trị đặc hiệu sốt rét, bệnh nhân có đáp ứng tốt, không còn bị sốt, vết thương ở hai ngón tay không có dấu hiệu nhiễm trùng và được xuất viện trong điều kiện an toàn.
Rời tạm biệt bệnh nhân và người nhà, tôi gặp được bác sĩ khoa ngoại trực tiếp xử trí vết thương do tai nạn lao động của nạn nhân và cảm ơn anh về sự cảnh giác, thận trọng khi cho nạn nhân y lệnh xét nghiệm máu để phát hiện bệnh sốt rét kịp thời. Anh thổ lộ: “Mấy tháng trước, khi tập huấn hướng dẫn chẩn đoán, điều trị bệnh sốt rét của Bộ Y tế cho các bác sĩ của bệnh viện; anh đã cảnh báo về tình trạng sốt rét ngoại lai do người bệnh bị nhiễm từ những nơi khác trở về rồi mà!”. Tôi cảm phục anh vì mặc dù là bác sĩ khoa ngoại nhưng đã quan tâm đến các bệnh lý khác mà người bệnh có thể mắc phải ngoài tai nạn lao động. Anh tâm sự với tôi: “Hôm tập huấn, anh có nhấn mạnh chẩn đoán bệnh sốt rét phải căn cứ vào 3 yếu tố dịch tễ, lâm sàng và xét nghiệm. Ở nạn nhân này do có triệu chứng sốt, làm nghề khai thác gỗ với yếu tố dịch tễ vào vùng sốt rét nên phải cho làm xét nghiệm máu; không ngờ phát hiện ra được ký sinh trùng sốt rét”.
Đây là một bài học kinh nghiệm thực tiễn đã gặp phải. Nạn nhân bị tai nạn lao động gây chấn thương dập nát ngón tay nhập viện vào khoa ngoại để xử trí nhưng lại xuất viện từ khoa lây do bị mắc thêm bệnh sốt rét được phát hiện, chẩn đoán và điều trị kịp thời.