Hiện nay hội chứng viêm đường hô hấp vùng Trung Đông do coronavirus (MERS- CoV) gây nên đang có nguy cơ và khả năng xâm nhập vào nước ta. Bộ Y tế đã chỉ đạo bộ phận kiểm dịch ở các cửa khẩu và ngành y tế chủ động tăng cường giám sát để phát hiện, cách ly, xử trí kịp thời bệnh nhân để ngăn ngừa sự lây lan ra trong cộng đồng.
 |
| Ca bệnh nghi ngờ, ca bệnh có thể và ca bệnh xác định phải được xử trí điều trị phù hợp (ảnh minh họa) |
Trước đây, hội chứng viêm đường hô hấp cấp tính nặng do coronavirus (SARS-CoV: severe acute respiratory syndrome - coronavirus) đã được nước ta chủ động kiểm soát và khống chế tốt nên có nhiều kinh nghiệm trong việc triển khai thực hiện việc giám sát và xử trí bệnh nhân viêm đường hô hấp vùng Trung Đông do coronavirus (MERS-CoV: Middle East respiratory syndrome - coranavirus) hiện nay đang bùng phát ở một số quốc gia, đặc biệt Hàn Quốc là điểm nóng về dịch bệnh có nguy cơ xâm nhập vào nước ta và các nước khác trong khu vực. Theo các nhà khoa học, loại vi-rút corona thường gây ra các biểu hiện triệu chứng bệnh lý ở đường hô hấp trên, đường tiêu hóa ở người và một số loài động vật. Đối với người, vi-rút này làm tổn thương hệ hô hấp và có biểu hiện dấu hiệu bệnh lý của cảm cúm thông thường nên rất dễ nhầm lẫn. Bệnh lây nhiễm khi tiếp xúc trực tiếp với chất tiết từ đường hô hấp của bệnh nhân lúc ho, hắt hơi... và phát triển mạnh trong điều kiện thời tiết thuận lợi.
Xác định ca bệnh
Trong công tác giám sát, tất cả các nhân viên y tế đặc biệt là nhân viên ở bộ phận kiểm dịch y tế quốc tế tại các sân bay, bến cảng, cửa khẩu đường bộ... phải nắm rõ trường hợp các ca bệnh nghi ngờ, ca bệnh có thể và ca bệnh xác định để phát hiện, chẩn đoán kịp thời nhằm có thái độ xử trí biện pháp phù hợp. Triệu chứng của MERS-CoV khởi phát thường gặp là sốt, ho, ớn lạnh, đau họng, đau cơ khớp; sau đó xuất hiện dấu hiệu khó thở và tiến triển nhanh tới biểu hiện viêm phổi. Có khoảng 1/3 số bệnh nhân có kèm theo các triệu chứng rối loạn tiêu hóa như nôn và đi tiêu chảy. Thực tế ghi nhận 1/2 bệnh nhân có tiến triển thành viêm phổi và 10% tiến triển thành hội chứng suy hô hấp cấp tính tiến triển (ARDS: adult respiratory distress syndrome). Chụp phim X quang phổi phát hiện hình ảnh phù hợp với viêm phổi do vi-rút và hội chứng suy hô hấp cấp tính tiến triển
Ca bệnh nghi ngờ: là trường hợp người đi du lịch tới vùng dịch tễ có bệnh MERS-CoV lưu hành trong khoảng 10 ngày trước khi xuất hiện triệu chứng; có tiếp xúc gần với những ca bệnh xác định hoặc ca bệnh có thể có tiếp xúc gần. Bệnh nhân có biểu hiện nhiễm trùng đường hô hấp cấp tính với triệu chứng sốt trên 38oC, ho, khó thở, bị tổn thương nhu mô phổi với dấu hiệu viêm phổi hoặc hội chứng suy hô hấp cấp tính tiến triển dựa trên lâm sàng hoặc qua hình ảnh chụp trên phim X quang có tổn thương các mức độ khác nhau; có thể kèm theo hội chứng suy thận cấp. Khi thăm khám, nhân viên y tế không giải thích được tình trạng nhiễm trùng của bệnh nhân hoặc các nguyên nhân khác bao gồm tất cả những trường hợp có chỉ định các xét nghiệm để chẩn đoán viêm phổi cộng đồng theo hướng dẫn chẩn đoán.
Ca bệnh có thể: là trường hợp người tiếp xúc trực tiếp với ca bệnh đã được chẩn đoán xác định bằng xét nghiệm bao gồm những người chăm sóc bệnh nhân như nhân viên y tế và các thành viên trong gia đình, những người sống chung với bệnh nhân hoặc đến thăm bệnh nhân trong thời gian có biểu hiện bệnh. Bệnh nhân có biểu hiện triệu chứng lâm sàng, trên phim chụp X quang hoặc xét nghiệm giải phẫu bệnh lý nhu mô phổi với dấu hiệu viêm phổi hoặc hội chứng suy hô hấp cấp tính tiến triển phù hợp với định nghĩa về ca bệnh nêu trên nhưng không được khẳng định bằng xét nghiệm vì không lấy được mẫu bệnh phẩm hoặc không làm được xét nghiệm để chẩn đoán nguyên nhân cụ thể tình trạng nhiễm trùng đường hô hấp. Đồng thời cũng không giải thích được nguyên nhân nhiễm trùng hoặc những lý do khác.
Ca bệnh xác định: là trường hợp bệnh có biểu hiện triệu chứng lâm sàng như đã nêu ở trên và được xác định bằng xét nghiệm PCR (polymerase chain reaction) có kết quả dương tính với vi-rút corona gây bệnh MERS-CoV. Kỹ thuật xác định vi-rút corona là kỹ thuật RT-PCR (real time PCR) với bệnh phẩm là chất dịch đường hô hấp, đờm, dịch nội khí quản được lấy theo đúng quy trình và bảo quản trong môi trường phù hợp. Cần lưu ý đối với các trường hợp đầu tiên nghi ngờ nhiễm vi-rút corona mới, các đơn vị cần lưu mẫu và chuyển mẫu đến các cơ sở xét nghiệm được Bộ Y tế cho phép khẳng định.
Trong chẩn đoán xác định, cần chẩn đoán phân biệt với các bệnh lý khác để tránh nhầm lẫn. Trên thực tế, bệnh cảnh lâm sàng của hội chứng viêm đường hô hấp vùng Trung Đông do coronavirus (MERS-CoV) gây ra gồm nhiều triệu chứng khác nhau nhưng chủ yếu dẫn đến biến chứng suy hô hấp cấp tính và suy thận cấp tính. Vì vậy cần phân biệt với các trường hợp bị mắc cúm nặng như cúm A/H1N1, cúm A/H5N1; viêm phổi không điển hình, nhiễm trùng huyết gây suy thận và suy hô hấp; bệnh tay chân miệng thể cấp tính có biến chứng suy hô hấp và suy thận.
Điều trị ca bệnh
Để bảo đảm việc điều trị các trường hợp bệnh MERS-CoV có hiệu quả, các cơ sở y tế phải bảo đảm đúng nguyên tắc. Đối với các ca bệnh nghi ngờ hoặc ca bệnh có thể, phải được khám tại bệnh viện, làm các xét nghiệm đặc hiệu để chẩn đoán xác định bệnh. Đối với các ca bệnh xác định, cần phải cho nhập viện theo dõi và cách ly hoàn toàn. Hiện nay MERS-CoV chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, vì vậy biện pháp can thiệp chủ yếu là điều trị triệu chứng; phát hiện và xử trí kịp thời biến chứng với tình trạng suy hô hấp, suy thận. Điều trị biến chứng suy hô hấp phải được thực hiện tại bệnh viện với trang thiết bị hiện đại; tùy theo mức độ nhẹ, trung bình hay nặng để xử trí phù hợp. Điều trị biến chứng suy thận cũng phải được thực hiện tại bệnh viện bằng truyền dịch để bảo đảm khối lượng tuần hoàn, cho thuốc lợi tiểu, lọc máu ngắt quảng hay liên tục hoặc lọc màng bụng. Việc điều trị hỗ trợ rất cần thiết trong tất cả các trường hợp như nhỏ mũi bằng các thuốc nhỏ mũi thông thường, cho thuốc hạ sốt; điều chỉnh rối loạn nước, điện giải và cân bằng kiềm toan; trường hợp bội nhiễm phế quản phổi nên dùng kháng sinh phổ rộng và có tác dụng hiệu quả với vi khuẩn gây nhiễm trùng ở bệnh viện. Đối với những trường hợp bệnh nặng có thể dùng gamma-globulin truyền tĩnh mạch. Lưu ý bệnh nhân bị MERS-CoV chỉ được xuất viện khi bảo đảm các tiêu chuẩn như: hết sốt ít nhất 5 ngày mà không dùng thuốc hạ sốt; thể trạng cơ thể tốt với mạch, huyết áp, nhịp thở, các xét nghiệm máu trở lại bình thường, phim chụp X quang phổi có dấu hiệu tiến triển khả quan; chức năng thận trở về bình thường... Sau khi xuất viện, người bệnh phải được bác sĩ điều trị tư vấn để tự theo dõi nhiệt độ mỗi 12 giờ một lần; nếu nhiệt độ cơ thể cao hơn 38oC ở hai lần đo liên tiếp hoặc có dấu hiệu nào bất thường phải đến khám lại ngay tại nơi đã điều trị trước đó.
Những điều cảnh báo
Mặc dù hiện nay hội chứng viêm đường hô hấp vùng Trung Đông do coronavirus (MERS-CoV) gây nên chưa phát hiện và ghi nhận tại nước ta nhưng nguy cơ xâm nhập vào nội địa là rất lớn. Nếu không tăng cường công tác giám sát, phát hiện, xử trí sớm ngay từ đầu thì bệnh có khả năng bùng phát thành dịch lây lan nhanh và gây tử vong nhiều như ở Hàn Quốc. Các đơn vị kiểm dịch và cơ sở y tế phải chú ý đến những ca bệnh nghi ngờ, ca bệnh có thể và ca bệnh xác định để phát hiện kịp thời, nhanh chóng nhằm có biện pháp xử trí phù hợp. Cần lưu ý hội chứng này dễ dẫn đến biến chứng suy hô hấp và suy thận gây tử vong cao, vì vậy phát hiện ca bệnh sớm để cách ly và điều trị kịp thời là yêu cầu cần thiết dù hiện nay bệnh chưa có thuốc điều trị đặc hiệu; đồng thời việc cách ly theo dõi cũng chủ động ngăn chặn được bệnh lây lan ra cộng đồng làm cho nhiều người mắc với những hậu quả xấu. Phải luôn luôn cảnh báo và chủ động sẵn sàng thực hiện biện pháp can thiệp, xử trí điều trị trước nguy cơ bệnh xâm nhập đến từ bên ngoài.