Trong thực tế kê đơn thuốc điều trị nội và ngoại trú bằng viết tay đơn thuần từ lâu đã là một trong những khâu quan trọng trong chăm sóc sức khỏe người bệnh. Nhưng đôi lúc cũng có những lỗi, thậm chí nghiêm trọng, ảnh hưởng đến tính mạng người bệnh và uy tín của thầy thuốc. Các lỗi ấy khá nhiều như viết tắt, viết không đọc được toa thuốc, viết theo trí nhớ một loại thuốc nào đó, không kiểm soát được hết tình trạng tương tác thuốc trong cùng toa thuốc, …Trong một nghiên cứu trên 1.800 toa thuốc, các nhà nghiên cứu phát hiện một số sai sót như thông tin không đầy đủ (6%), chỉ dẫn không đầy đủ (1%), chỉ dẫn sai hay liều lượng thuốc sai (3%) và lượng thuốc phân phối không rõ ràng (3%). Trong một nghiên cứu qui mô khác trên 37.821 toa thuốc do các bác sĩ gia đình ra toa, các nhà nghiên cứu Anh phát hiện tỉ lệ sai sót trong toa thuốc lên đến con số 7,5%. Một số toa thuốc viết tay của bác sĩ không thể nào đọc được! Nhiều khi sai sót chẳng đưa đến hậu quả lớn, nhưng có nhiều trường hợp sai sót dẫn đến tử vong. Viện Hàn lâm khoa học Hoa Kỳ ước tính rằng hàng năm ở Mỹ có khoảng 98.000 bệnh nhân chết vì những nhầm lẫn y khoa. Ở Việt Nam chúng ta chưa có nghiên cứu về hệ quả của những sai sót chuyên môn trong ngành y tế, nhưng chắc chắn vấn đề này tồn tại và không nhỏ (theo http://www.ykhoanet.vn).
Công nghệ thông tin trợ giúp việc kê toa thuốc hiệu quả, an toàn
Trước tình trạng sai sót nguy hiểm trong toa thuốc, một số bác sĩ và nhà nghiên cứu tìm cách phát triển một phương pháp ra toa thuốc rõ ràng hơn nhằm bảo đảm an toàn cho bệnh nhân. Một nhóm dược sĩ và bác sĩ thuộc Đại học Vanderbilt (Mỹ) phát triển một phần mềm vi tính rất đơn giản mà bác sĩ chỉ cần dùng con chuột để ra toa thuốc. Các toa thuốc từ phần mềm này dĩ nhiên là được in ra với kiểu chữ ai cũng có thể đọc được. Một điểm mạnh đáng kể của phần mềm này là hệ thống tự động kiểm tra và đối chiếu loại thuốc ra toa với chẩn đoán bệnh của bệnh nhân và chỉ ra những phản ứng thuốc cũng như những mối tương tác của thuốc. Ngoài ra, phần mềm còn tự động tính toán liều lượng của thuốc dựa vào độ tuổi và trọng lượng của bệnh nhân. Khi thuốc có vẻ không đúng với chẩn đoán hay liều lượng không thích hợp, phần mềm sẽ tự động cảnh báo cho bác sĩ xem xét lại một lần nữa trước khi ra toa.
Hiệu quả của phần mềm này đã được nghiên cứu và kết quả thật khả quan. Trong một nghiên cứu, trước khi triển khai hệ thống viết toa thuốc bằng máy vi tính, tỷ lệ toa thuốc cần kiểm tra lại là 3,9%; nhưng sau khi bác sĩ dùng máy vi tính để ra toa thuốc, tỷ lệ này chỉ còn 0.8%. Ngoài ra, kết quả nghiên cứu còn cho thấy sau khi dùng phần mềm để ra toa thuốc, sai sót không còn tồn tại nữa (so với trước đó tỷ lệ sai sót trong các toa thuốc viết tay là 2,3%).
Ở nước ta, tỷ lệ sai sót trong các toa thuốc trong nhiều năm qua là bao nhiêu đến nay vẫn chưa có thống kêk cũng như chưa có nghiên cứu về hệ quả của những sai sót này. Tuy nhiên, một điều chắc chắn là sai sót đã xảy ra và sẽ còn xảy ra. Nhất là trong giai đoạn kinh tế thị trường hiện nay, việc kê đơn thuốc còn ảnh hưởng đến khía cạnh y đức, dược đức và ngay cả bệnh nhân, thậm chí trong một toa thuốc, người bác sĩ cho rất nhiều loại thuốc (nhiều toa thuốc ghi có thể đến 6-7 loại), có thể trùng nhau 2-3 loại trong cùng một toa (tên biệt dược khác), phần lớn trùng đó là thuốc bổ; thực tế toa thuốc điều trị mang chỉ điểm bao vây khá nhiều (kháng sinh + chống ký sinh trùng; kháng sinh + chống viêm + ký sinh trùng; kháng sinh + ký sinh trùng + chống nấm), điều này không những tăng chi phí chi trả toa thuốc từ bệnh nhân mà bệnh nhân còn chịu một “tổng hợp độc tính” do thuốc gây ra nữa. Theo chúng ta biết tại các quốc gia tiên tiến, có nền y học hiện đại như Pháp, Mỹ, Singapore, đặc biệt là Nhật Bản rằng họ đang cố gắng nâng cấp các hệ thống và tiện nghi bệnh viện, nhất là phòng bệnh nhân, giảm thiểu tối đa lượng thuốc bệnh nhân dùng hàng ngày, đặc biệt rút ngắn số ngày điều trị kháng sinh cho bệnh nhân sau phẩu thuật,…lịch trình bình toa thuốc cũng diễn ra thường xuyên, nhằm chẩn chỉnh, sửa đổi một số lỗi cũng như khuyến khích các đơn thuốc hợp lý, tốt, hiệu quả, an toàn và tiết kiệm trên bênh nhân. Điều này ở Việt Nam hiếm có bệnh viện hoặc cơ sở điều trị thường làm. Công việc kê toa thuốc không những mang tính chuyên môn thuần túy mà qua đó còn thể hiện cái “tâm” và cái “tầm” của ngừời thầy thuốc đối với bệnh nhân, với đồng nghiệp và y nghiệp mình đang mang; cái tâm ở chỗ họ thận trọng thăm khám, chẩn bệnh, đưa ra phác đồ điều trị chuẩn mực vừa mang lại hiệu quả và tiết kiệm chi phí cho bệnh nhân; cái tầm thể hiện trong trình độ chuyên môn, nắm bắt đặc tính dược học của thuốc, gồm cả tương tác thuốc và tác dụng phụ, cập nhật thông tin về các phác đồ cổ điển cũng như các phác đồ điều trị cải tiến,…Trong thời đại công nghệ thông tin, máy vi tính có thể giúp cho người thầy thuốc giảm thiểu những sai sót có khi rất nguy hiểm này. Mỗi khi bác sĩ ra toa một thuốc mới, không có lí do gì thông tin này không được lưu trữ trong computer để lần sau bệnh nhân ghé thăm phòng mạch bác sĩ có thể biết ngay những tương tác mà thuốc có thể gây ra. Ai trong chúng ta, kể cả giới thầy thuốc, cũng mong muốn được điều trị an toàn vì thế chúng ta cần một hệ thống ra toa thuốc an toàn để trợ giúp cho công việc của giới thầy thuốc hữu hiệu hơn.
Tại các nước tiên tiến như Anh, Pháp, Mỹ, Úc, Nhật Bản, Newzealand,…hiện đã và đang ứng dụng các phần mềm quản lý toa thuốc trong điều trị tại các cơ sở khám chữa bệnh khá nhiều và rất phổ biến như phần mềm kê đơn chuẩn của E-prescriptions Rx hoặc dạng máy điện thoại di động tra cứu thông tin về thuốc hoặc tương tác thuốc đang dùng cho mỗi cá nhân, hoặc các chương trình kê đơn kèm phân phối thuốc đến các khoa phòng có các trang thiết bị và linh kiện đi kèm theo (xem hệ thống trên hình ảnh)
Tại Việt Nam, hiện cũng đang có giới thiệu nhiều phần mềm như sản phẩm mang tên “Quản lý toa thuốc điện tử”. Hệ thống giúp bác sĩ ra toa thuốc trên máy tính, chương trình cũng xây dựng phác đồ điều trị thuốc, ngăn chặn các chống chỉ định, phản ứng thuốc. Về chi tiết trên máy tính: bác sỹ có thể nhận, ra toa và lưu toa thuốc vào trực tiếp máy tính; toa thuốc của bệnh nhân được lập và tự động chuyển đến các khoa phòng liên quan để xử lý tiếp theo như quầy thuốc, kho dược, bộ phận tài vụ, kế hoạch tổng hợp; chương trình còn báo cảnh báo thuốc về Cảnh báo hết kho (chương trình tự động qui định hạn mức tồn kho và số lượng tồn kho tức thời nhanh chóng), Cảnh báo hạn dụng (giúp cảnh báo cho các bác sĩ thuốc sắp hết trong kho, thuốc sắp hết hạn … thông qua màn hình máy tính). Phần mềm còn Quản lý phác đồ điều trị, chương trình tự động định nghĩa phát đồ điều trị theo từng chuẩn đóan bệnh phù hợp với bệnh nhân, bác sỹ có thể có ngay tức thời phát đồ dùng thuốc cho bệnh nhân ngay sau khi chẩn đoán bệnh, cảnh báo kháng thuốc tự động, cảnh báo vô khuẩn thuốc tự động.
Hoặc “Hệ thống quản lý tổng thể bệnh viện theo định hướng ERP-FPT.EHOSPITAL” của Côngty TNHH Hệ thống thông tin FPT, trong hệ thống này có chương trình quản lý tỏng thể bệnh viện, gồm các phân hệ: Phân hệ quản lý tiếp nhận-khám bệnh (là đầu vào thông tin của “hệ thống phần mềm quản lý tổng thể bệnh viện”, đảm bảo hoạt đọng thông suốt từ lúc tiếp nhận bệnh nhân vào viện cho đến khi bệnh nhân ra viện); Phân hệ quản lý cận lâm sàng (quản lý tất cả kết quả cận lâm sàng của bệnh nhân trong suốt quá trình khám và chữa bệnh tại bệnh viện); Phân hệ quản lý lâm sàng (quản lý tất cả các thông tin hoạt động của các khoa nội trú và bệnh án chi tiết); Phân hệ quản lý dược phẩm (quản lý dược phẩm sử dụng trong toàn bệnh viện, bao gồm cả việc quản lý hoạt động tại quầy bán thuốc); Phân hệ quản lý viện phí (cả ngoại trú lẫn nội trú-quản lý chi tiết tất cả doanh thu từ nhiều nguòn khác nhau trong toàn bệnh viện, quản lý công nợ tạm ứng từng bệnh nhân nội trú. Phân hệ này này sẽ in các báo cáo thu tiền hàng ngày để phòng kế toán định khoản và nhập vào chương trình quản lý tài chính); Phân hệ quản lý tài chính kế toán (quản lý tình hình tài chính kế toán bệnh viện, bao gòm các thành phần: tiền mặt, ngân quỹ, tạm ứng, ngân hàng, công nợ thu chi, doanh thu, tài sản cố định,…); Phân hệ quản lý tài sản cố định; Phân hệ Quản lý nhân sự tiền lương; Phân hệ thư viện-kho lưu trữ hồ sơ bệnh án; Phân hệ Quản trị mạng,…sản phẩm này có thể dùng cho tất cả các loại hình bệnh viện công, tư nhân, bệnh viện chuyên khoa, đa khoa. Đối tượng sử dụng chính là tất cả cán bộ nhân viên và ban giám đốc. Khả năng đa ngôn ngữ, nên cũng có thể sử dụng cho các bệnh viện Quốc tế tại Việt Nam. Hiện sản phẩm này đang triển khai tại BV đa khoa Triều an, BV đa khoa Thiện Hạnh, BV bệnh nhiệt đới thành phố Hồ Chí Minh, BV trường đại học y dược, BV Nhân Dân Gia Định,BV Nhân dân 175, Bệnh viện Hữu Nghị Hà Nội, và nhiều bệnh viện khác.
Phần mềm khác cũng đã triển khai là Phần mềm quản lý bệnh viện HOSTOPIA được công ty cổ phần công nghệ Syn Tek phát triển với sự hỗ trợ về phân tích hệ thống nghiệp vụ chuyên môn của Vụ Kế hoạch-tài chính, Bộ Y tế và Trường Đại học y Hà Nội, nhằm mục đích giúp các bệnh viện có một công cụ quản lý hồ sơ, bệnh án, nâng cao hiệu quả quản lý thông tin tức thời và chính xác với hoạt động khám chữa bệnh.
Đặc biệt là phần mềm Medisoft THIS của Công ty tin học y tế Links Toàn cầu cũng đã bắt đầu triển khai tại bệnh viện Nhi đồng 1 từ năm 1989. Qua 20 năm liên tục triển khai tại hơn 70 bệnh viện. Đây là phần mềm đa hệ thống trong quản lý bệnh viện (THIS_Total Hospital Information System) cũng bao gồm nhiều hệ thống con như hệ thống quản lý người bệnh, Hệ thống quản lý viện phí,….và cả Hệ thống quản lý dược.
Từ xây dựng phần mềm đến thực hiện và ứng dụng hiệu quả bao xa
Công nghệ hiện đại là như thế, nhiều cơ sở khám chữa bệnh thi nhau xây dựng phần mềm quản lý (trăm hoa đua nở), song thực tế vấn đề thực hiện hay áp dụng các phần mềm “hiệu quả” như quản lý kê đơn, quản lý bệnh nhân, quản lý phòng khám ngoại trú, nội trú, …liên kết từ khâu tiếp nhận, khám bệnh, ra chỉ định xét nghiệm, quản lý chi phí, nhận kết quả, trả lời kết quả, xem kết quả xét nghiệm nhanh qua mạng nội bộ, lịch trực bác sĩ, giờ làm nhân viên, hệ thống tổng hợp đưa về máy lãnh đạo xem một cách tổng quát,…hiện nay đang hoạt động như thế nào mới là vấn đề cần bàn. Thực tế cho thấy nhiều phần mềm xây dựng xong khi đưa vào áp dụng còn nhiều phức tạp: hoặc áp dụng một thời gian ngắn thấy có vấn đề gì đó không khắc phục rồi không hoạt động nữa, hoặc các nhân lực chính trực tiếp công việc đó không chịu làm (vì nhiều lý do), hoặc từ lâu quen làm việc với giấy và bút rồi nay chuyển sang lên máy - “ngại” tiếp xúc với máy tính, v.v và v.v. Bên cạnh đó, vai trò của nhân lực chuyên trách công nghệ thông tin cũng như trọng trách người lãnh đạo là vô cùng quan trọng. Mặc dù, có thể có nhiều cơ sở khám chữa bệnh có số bệnh nhân quá tái, có thể khám trên 1bác sĩ / 100 bệnh nhân / ngày thì sẽ rất khó khăn trong việc cấp đơn thuốc và chỉ định cận lâm sàng trên mạng, nên trong thời gian đến sẽ có phần mềm cấp toa thuốc tự động do bác sĩ tự khai và sử dụng màn hình cảm ứng để tiết kiệm thời gian; song như thế tại các phòng khám tư nhân hoặc phòng khám chuyên khoa, số bệnh nhân không phải lúc nào cũng “quá tải” vẫn chưa thực hiện thì lỗi ở khâu nào?
Sắt không dùng đến sẽ gỉ, nước không dùng đến sẽ tù đọng
Còn trí tuệ con người nếu không dùng đến sẽ thui chột đi |
Leonardo da Vinci |
Thay lời kết, giá trị công nghệ thông tin vào các ngành khác nhau nói chung và ngành y tế nói riêng đã là bước đột phá và tiến bộ không còn bàn cải, nhưng từ khi xây dựng phần mềm đến khi ứng dụng hiệu quả vẫn còn qua nhiều bước đệm, các bước đệm đó được xem như những phím đàn trên cây đàn organ phải tổng hòa cùng lúc khi chơi đàn mới tạo nên sự “hòa âm phối khí” tuyệt vời; bên cạnh đó, người chơi đàn còn phải “thả hồn” vào nó để phần trình diễn của bài nhạc đó tuyệt vời hơn.