Thực tế khảo sát một số bệnh án của người bệnh bị hôn mê do sốt rét ác tính thể não điều trị ở tuyến huyện ghi nhận cơ sở y tế chưa quan tâm đến việc đánh giá mức độ hôn mê theo thang điểm quy định và có y lệnh về việc chăm sóc người bệnh bị hôn mê một cách đầy đủ. Vấn đề này cần được quan tâm thực hiện theo hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét được Bộ Y tế ban hành.
Xác định rối loạn ý thức và hôn mê
Trước khi bị hôn mê, bệnh nhân sốt rét ác tính thể não thường trãi qua giai đoạn rối loạn ý thức. Việc đánh giá tình trạng rối loạn ý thức và hôn mê được xác định với thang điểm Glasgow áp dụng cho người lớn và thang điểm Blantyre áp dụng cho trẻ em. Thang điểm Glasgow có tối đa 15 điểm được đánh giá theo ba tiêu chí mắt mở, vận động và lời nói. Thang điểm Blantyre có tối đa 5 điểm được đánh giá cũng theo ba tiêu chí cử động mắt, đáp ứng vận động và đáp ứng lời nói. Thực tế trong bệnh án sốt rét ác tính thể não, các cơ sở y tế tuyến huyện thường không đánh giá tình trạng rối loạn ý thức và hôn mê theo thang điểm Glasgow hoặc thang điểm Blantyre. Vì không đánh giá bằng thang điểm nên không xác định được sự rối loạn ý thức và hôn mê. Rối loạn ý thức được xác định khi Glasgow dưới 15 điểm đối với người lớn và Blantyre dưới 5 điểm đối với trẻ em. Hôn mê được xác định khi Glasgow bằng hoặc dưới 10 điểm đối với người lớn và Blantyre bằng hoặc dưới 3 điểm đối với trẻ em. Một điều cần chú ý là nếu người bệnh bị hôn mê, cần chọc dò tủy sống để chẩn đoán sốt rét ác tính thể não, loại trừ các nguyên nhân gây hôn mê khác như viêm não và viêm màng não, nhất là đối với trẻ em. Rối loạn ý thức và hôn mê trong sốt rét ác tính thể não có kết quả xét nghiệm dịch não tủy bình thường.
Chăm sóc người bệnh hôn mê
Khi đối diện với các trường hợp bệnh nhân bị hôn mê do sốt rét ác tính thể não, việc chăm sóc người bệnh cũng tương tự như các trường hợp bệnh bị hôn mê khác. Các cơ sở y tế phải xử trí làm thông thoáng đường thông khí, hỗ trợ hô hấp và tuần hoàn. Đối với đường thông khí, cần làm thông thoáng đường thở, tránh có các chất nôn, đờm dãi... bị ứ đọng. Người bệnh bị hôn mê phải có y tá điều dưỡng chăm sóc. Tốt nhất nên để người bệnh nằm trên mặt phẳng, không dùng gối kê, đặt đầu nằm nghiêng nhằm tránh trào ngược các chất nôn từ dạ dày lọt vào đường thở. Thay đổi vị trí nằm của bệnh nhân mỗi 2 giờ một lần. Phải đặt sonde dạ dày khi cho bệnh nhân ăn uống để đề phòng bị sặc, chất ăn uống vào phổi gây viêm phổi. Chú ý đề phòng không để người bệnh bị tụt lưỡi, luôn giữ thông thoáng đường thở bằng cách lau hoặc hút đờm dãi. Các trường hợp bị hôn mê có ứ đọng đờm dãi nhiều cần đặt nội khí quản để làm thông khí tốt. Đối với hệ hô hấp, cho bệnh nhân thở oxy với các mức độ khác nhau. Khi người bệnh khó thở hoặc diễn biến bệnh nặng hơn trong quá trình điều trị, phải chuyển bệnh nhân đến cơ sở y tế ở tuyến trên có điều kiện hồi sức cấp cứu tốt hơn. Đối với hệ tuần hoàn, cần kiểm tra tình trạng mất nước bằng cách đo huyết áp, mạch đập, độ đàn hồi của da, áp lực tĩnh mạch cảnh, độ ẩm của lưỡi, số lượng và màu sắc nước tiểu. Nếu phát hiện triệu chứng thiếu nước thì phải truyền dịch. Cần kiểm tra thường xuyên lượng dịch truyền để đề phòng thừa nước. Ghi chính xác lượng dịch đưa vào và thải ra qua phiếu theo dõi. Lượng nước tiểu thải ra bình thường xấp xỉ 1 ml trong mỗi phút. Nếu phát hiện triệu chứng thừa nước, phải ngừng hoặc hạn chế dịch truyền; dùng thuốc lợi tiểu đường tĩnh mạch như thuốc furosemide. Trong điều trị sốt rét ác tính thể não với người bệnh bị hôn mê, ngoài dùng thuốc điều trị đặc hiệu; việc điều trị hỗ trợ là vấn đề cần quan tâm, trong đó có những yêu cầu về chăm sóc người bệnh hôn mê theo quy định để góp phần ngăn ngừa các biến chứng có thể xảy ra làm cho bệnh nặng thêm gây tử vong.