 |
| Tình trạng ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc lan rộng đã khiến cho ngành y tế Campuchia thất bại trong việc điều trị bệnh - Ảnh: Reuters |
Sốt rét kháng đa thuốc có thể đe dọa những thành tựu thu được trong công tác phòng chống gần đây
Artemisinin và các dẫn xuất của nó được coi là thuốc sốt rét hiệu quả nhất hiện nay.Chúng được sử dụng như một thuốc điều trị chuẩn cho sốt rét trên toàn thế giới, nhưng các báo cáo gần đây mô tả một sự phát triển đáng báo động về sự đề kháng với thuốc của ký sinh trùng Artemisinin được phát hiện vào năm 1980 bởi nhiều nhà khoa học Trung Quốc, đặc biệt giáo sư Tu Youyou, một khám phá dẫn đến giải thưởng Nobel về Sinh lý và Y học năm 2015. Ban đầu nó được phân lập từ loại thảo dược Artemisia annua, được sử dụng trong y học cổ truyền Trung Quốc và bây giờ có thể được bán tổng hợp. Mặc dù, phương pháp tác động của nó không được hiểu đầy đủ, nhưng một cầu nối peroxit bất thường được cho là có liên quan. Do có sự gia tăng đề kháng với chloroquin và sulfadoxine-pyrimethamine (SP), nên liệu pháp kết hợp dựa vào thuốc artemisinin (ACTS) đã được giới thiệu vào những năm 1990 với hy vọng giảm bớt nguy cơ phát triển sự đề kháng tới loại thuốc hiệu quả này bằng cách sử dụng nó kết hợp với những loại thuốc khác. Artemisinin nhanh chóng giết chết phần lớn các ký sinh trùng giai đoạn ở máu hay hồng cầu và thuốc thứ hai tác động chậm hơn với những ký sinh trùng còn sót lại do thời gian bán hủy kéo dài. Tổ chức Y tế thế giới (TCYTTG) khuyến cáo sử dụng nó như là loại thuốc điều trị ưu tiên với sốt rét do P. falciparum. Mặc dù điều này xảy ra không thể tránh khỏi. 
Hình ảnh ba chiều của Artemisinin
Kháng với thuốc artemisinin Sự phát triển đề kháng với artemisinin ở miền tây Campuchia được GS. Arjen Dondorp và các đồng sự báo cáo lần đầu tiên vào năm 2009. Kháng thuốc đã lan rộng đến Thái Lan vào năm 2012 và đến năm 2014 đã lan rộng khắp tiểu vùng sông Mê Kông. Kháng thuốc biểu hiện là một sự biến mất ký sinh trùng trong máu chậm và làm sạch ký sinh trùng chậm bởi một thuốc đi kèm trong liệu pháp kết hợp ACTs. Sự đề kháng với artemisinin gắn liền với sự phát hiện của một chỉ dấu phân tử, tính đa hình nhân đơn lẽ (single nuclear polymorphism-SNPs) ở khu vực cánh quạt của một loại protein được mã hóa bởi kelch13. Hiện nay người ta đã thiết lập rằng các đột biến tại PfKelch13 đã nảy sinh nhiều lần trong vùng này. 
Ảnh: P. falciparum kháng artemisinin do đột biến PfKelch13 C580Y(K13) đã lan rộng trên một vòng cung bao gồm Campuchia, Thái Lan và Lào.
Sự khuếch đại pfplasmepsin2 (PM2), đã xuất hiện sau đó với chủng này. Các chấm đỏ tượng trưng cho các địa điểm nghiên cứu.
Một bài báo gần đây trong tạp chí Lancet đã thu hút sự chú ý tới một báo cáo được xuất bản vào tháng 5 năm nay bởi Mallika Imwong và các đồng nghiệp phụ trách báo cáo ban đầu.Họ đã phân lập các chủng P. falciparum thu thập được từ các vùng khác nhau của tiểu vùng sông Mêkông trong 8 năm. Sự xuất hiện đột biến PfKelch13 nhiều lần xảy ra, nhưng theo thời gian, làm nảy sinh một vài chủng ký sinh trùng chiếm ưu thế so với các chủng khác. Những phát hiện của họ cho thấy những đợt “càn quét” có chọn lọc đã xảy ra khắp khu vực, dẫn đến một kiểu gen đơn bội (haplotype) nổi bật (đột biến C580Y) lan từ Tây Campuchia sang Lào và Thái Lan. Các nhà nghiên cứu gợi ý rằng đột biến C580Y không phải là kháng artemisinin nhiều hơn các đột biến khác, nhưng có khả năng lan truyền chọn lọc và / hoặc dễ truyền bệnh hơn. Kháng piperaquin phosphate Hầu hết sự lo lắng từ phát hiện của các nhà khoa học là dưới áp lực thuốc tiếp tục, chủng ký sinh trùng nổi trội này cũng phát triển sự đề kháng với loại thuốc đi kèm piperaquine, một thuốc trong thành phần thuốc kết hợp, dihydroartemisini- piperaquine, đã được sử dụng tại Campuchia cho tới năm 2016. Piperaquin “thu gom” các ký sinh trùng kháng thuốc nên kháng piperaquine cũng dẫn đến tỷ lệ thất bại điều trị cao. Kháng piperaquine được tạo ra bởi sự khuếch đại của Pfplasmepsin2. Họ kết luận rằng P. falciparum kháng đa thuốc đã đươc chọn lọc đang lan truyền nhanh chóng trên khắp khu vực, và ngăn chặn các ký sinh trùng này kháng thuốc sẽ trở nên khó khăn hơn vì điều trị thất bại. 
Sự lây lan ký sinh trùng kháng thuốc xuyên quốc gia
Trong bài báo trên tạp chí Lancet, Mallika Imwong và các đồng nghiệp dự kiến đặt tên cho ký sinh trùng kháng đa thuốc là PfPailin sau khi Pailin ở miền tây Campuchia, nơi nó lần đầu tiên được xác định. Theo dự báo, họ báo cáo rằng hiện tại nó đã lan rộng tới miền Nam Việt Nam, gây ra tỷ lệ điều trị thất bại đáng báo động ở đó. Họ đưa ra khả năng, thực sự có khả năng, rằng PfPailin sớm hay muộn sẽ được đưa đến Châu Phi bởi một khách du lịch bị nhiễm bệnh. Vì đa số ca tử vong do sốt rét xảy ra ở Châu Phi nên điều này là đáng báo động. Đây có phải là con sói trắng trợn? Tuy nhiên, mọi thứ có thể không xấu như vậy. Một bài báo vừa công bố trên tờ Science của Leslie Roberts cho biết các chuyên gia của WHO, trong khi chấp nhận dữ liệu từ những nghiên cứu này, cho biết khả năng lây lan của chủng kháng thuốc sang Châu Phi là rất thấp. Thứ nhất, họ chỉ ra rằng một dự án loại bỏ sốt rét falciparum khỏi tiểu vùng Mekong vào năm 2025 vừa nhận được khoản hỗ trợ trị giá 240 triệu đô la và sẽ giúp ngăn chặn sự lây lan của chủng kháng thuốc. Ngoài ra, việc chuyển sang dùng thuốc thứ hai trong liệu pháp kết hợp với mefloquine sẽ phục hồi tính hiệu quả vì mefloquine hiện đang có hiệu quả. Ý kiến trong cộng đồng đang khác với Arjen Dondorp và những ý kiến khác cho rằng sự đề kháng với mefloquine và bất kỳ thuốc kết hợp nào khác sẽ nhanh chóng xuất hiện. Sự sẵn có của liệu pháp kết hợp artemisinin, cùng với màn ngủ tẩm hóa chất diệt cùng với việc chẩn đoán tốt hơn, đã làm giảm đáng kể tỷ lệ tử vong sốt rét ở Châu Phi trong thập kỷ qua. Sự thất bại điều trị trên quy mô lớn đã dẫn đến sự lan truyền của ký sinh trùng kháng đa kháng thuốc có thể nhanh chóng xóa bỏ thành tựu trong công tác phòng chống sốt rét. Hy vọng rằng chương trình loại trừ sẽ đạt được tiến bộ rất nhanh.
|
TRANG CHỦ
