|
Ngứa, dị ứng và nổi mề đay liên quan đến bệnh lý ký sinh trùng ở người
Một số thuật ngữ về mày đay (Urticaria hay Nettlerashes)- Mày đay cấp tính (acute urticaria): thường gây ra do dị ứng với thức ăn, vết cắn của côn trùng hoặc thuốc và triệu chứng có thể kéo dài từ vài giờ đến 6 tuần. Mày đay cấp tính là tình trạng tại chỗ ban đỏ ngứa xuất hiện đột ngột. Ban đỏ có thể khởi đầu một tình trạng dị ứng hoặc yếu tố khác như nhiệt hoặc lao động kiệt lực. Trong hầu hết các trường hợp, ban đỏ có thể kéo dài 24-48 giờvà biểu hiện không nghiêm trọng. Bạn không cần đòi hỏi phải điều trị, nhưng thuốc kháng histamine (antihistamine) có thể làm nhẹ triệu chứng cho đến khi ban sạch hoàn toàn. - Mày đay mạn tính (chronic urticaria):chẩn đoán mày đay mạn tính nếu ban đỏ tồn tại đến 6 tuần hoặc dài hơn, nguyên nhân thường không phải là dị ứng. Những nguyên nhân nào gây ra tình trạng mày đay ? Đối với mày đay cấp tính:Những nguyên nhân thường gặp nhất cho mày đay cấp tính là dị ứng, thường do phơi nhiễm với các vật nuôi/ vật cưng ngựa, nhựa latex, cao su, thức ăn như sò biển, đậu phụng, trứng và nông sản hoặc sáp ong. Dị ứng với thuốc có thể là kháng sinh (penicillin, tetracycline, sulphonamides và cephalosporins), thuốc hạ huyết áp (thuốc ức chế men chuyển hoặc thuốc lợi tiểu(ACEinhibitors and diuretics), codeine và aspirin chứa thuốc giảm đau có thể gây mày đay cấp tính.Đôi khi nhiễm vius như sốt viêm hạch, viêm gan siêu vi B hoặc vi khuẩn (helicobacter, streptococci), nấm và ký sinh trùng. Phản ứng dị ứng với các sản phẩm máu, truyền máu, tia X và vaccine cũng phải cần chú ý. “Papular urticaria” là một thuật ngữ y học chỉ ra vết ngứa có nổ bóng lên mặt da hoặc các tổn thương mày đay tập trung thành nhóm, chủ yếu gặp ở trẻ em bị vết đốt của côn trùng như muỗi, muỗi vằn và rận. Đối với mày đay mạn tính: Nguyên nhân của mày đay mạn tính thường khó xác định hơn mày đay cấp tính. Vai trò của dị ứng thức ăn thật sự dường như chưa bao giờ nghĩ đến nay lại phải chú ý bởi lẽ có một số chất trong nó như salicylate, sodium benzoate, sulphites, chất tạo màu, nitrites đóng vai trò. Chúng ta thường kết thúc ca bệnh sau khi đã hỏi bệnh, khám lâm sàng rồi đưa ra chẩn đoán là là mày đay mạn tính không rõ căn nguyên, tự phát (chronic idiopathic urticaria), bệnh cảnh này có thể tồn tại trong nhiều năm do cơ thể sinh ra tự kháng thể (auto-antibodies) quay trở lại tấn công các tế bào mast cells trong da và mô của chúng ta, gây nên giải phóng hàng loạt histamin. Tại sao cơ thể chúng ta lại sinh ra một lượng tự kháng thể lớn đến vậy để rồi kích thích tạo ra histamine vẫn còn là điều bí ẩn. Cơ thể chúng ta có thể tiếp tục sản sinh ra tự kháng thể với số lượng lớn trong nhiều năm khiến con người phải chịu đựng và khó chịu. May thay, trên 50% trường hợp mày đay mạn tính có nguyên do từ tự kháng thể đáp ứng với IgE và thụ cảm của nó trên tế bào Mast cũng được tìm thấy trong da; do vậy, có thể có mối liên quan giữa bệnh lý tuyến giáp và khớp có sẵn trên cơ thể người bệnh. Các bệnh lý về mũi, xoang, răng miệng, đường tiết niệu mạn tính hoặc nhiễm ký sinh trùng cũng như người bệnh đang dùng viên thuốc ức chế men chuyển (ACE inhibitor) trong điều trị cao huyết áp có thể đóng vai trò quan trọng trong bệnh lý mày đay mạn tính này. Stress được biết là nguyên do làm nặng thêm bệnh mày đay và các biện pháp làm giảm stress sẽ rất quan trọng trong điều trị mày đay mạn tính. Mày đay mạn tính cũng có thể xuất hiện sau một yếu tố vật lý như phơi nhiễm với nhiệt môi trường, quá lạnh, ánh sáng mặt trời, rung động, áp lực lên da (do mặc quần áo quá thắt chặt). Rất hiếm khi người nào đó lại phản ứng với nước tắm, tình trạng này gọi là mày đay do nước (aquagenic urticaria). Tập làm quen với ăn một số thức ăn như bột mì, rau cần tây, sò, vẹm, cua, tôm có thể gây mày đay trì hoãn lại, nhiều người có làn da rất nhạy cảm và bất cứ một sự châm chích, chà xát hoặc cọ sát cũng gây ra các vằn đỏ.Tình trạng này gọi là hình đồ da (dermatographism) và xuất hiện khi có phóng thích histamine vào trong da. Một test rất tốt để kiểm chứng mày đay do lạnh là cho đá lạnh áp lên da, sau đó 5 phút sau khi bỏ đá lạnh ra thấy xuất hiện mày đay là chẩn đoán được xác định. Các bệnh lý tuyến giáp hoặc tự miễn sẵn có như Lupus ban đỏ hệ thống (systemic Lupus) và viêm khớp dạng thấp có thể kích tố tạo ra mày đay mạn tính hoặc thậm chí viêm mạch mày đay (một dạng mày đay nhưng tổn thương không nổi gồ lên những biểu hiện thay màu sắc da). Viêm mạch dị ứng có thể có sốt, đau cơ, xương và sưng khớp (hội chứng Schnitzler’s). Đôi lúc trẻ em có bệnh lý Coeliac đi kèm mày đay. Đôi khi một khiếm khuyết di truyền C1 Esterase Inhibitor Enzyme dẫn đến dạng mày đay không ngứa (non-itchy form of urticaria) gọi là phù mạch có tính chất gia đình (familial angioedema).Tình trạng này ảnh hưởng chủ yếu lên nữ giới trong gia đình, sưng phồng mặt và cổ dột ngột và kèm theo đau nhưng không có ban đỏ. Các tổn thương này thường kéo dài 2-3 ngày và không đáp ứng với liệu pháp kháng histamin, người bệnh lại có nồng độ bổ thể C4 thấp trong máu và đáp ứng với thuốc Danazol hoặc Tranexamic acid, có thể ngăn được cơn phù mạch. Phù mạch khu trú không có mày đay cũng có thể xuất phát do dùng aspirin, ibuprofen, thuốc chống động kinh và thuốc điều trị cao huyết áp. Triệu chứng của các hình thái mày đay Các ban đỏ sạm màu bao gồm một số vệt nhạt màu ở mông, xungquanh là vùng da đỏ. Ban đỏ có thể rất ngứa và suy nhược cơ thể. Các tổn thương có xu hướng mất đi khoảng 24 giờ sau đó và di chuyển khắp cơ thể. Trong các trường hợp mày đay mạn tính, triệu chứng ngứa có thể gây mất ngủ ban đêm và có thể dẫn đến bệnh trầm cảm. Mày đay mạn tính có xu hướng thay đổi giảm triệu chứng tạm thời rồi đột nhiên tái phát trở lại cùng tồn tại với bệnh lý virus, stress và tiền sử có dùng thuốc aspirin . mô hình bệnh mạn tính có thể tái phát trong vòng 5-20 năm ở một số trường hợp. Nếu bệnh mày đay của bạn không biến mất sau vài tuần, hoặc không đáp ứng với thuốc kháng histamine và thường đi kèm với bất kỳ một vấn đề sức khỏe nào khác, bạn nên đến khám bác sĩ để xác định là một trường hợp dị ứng hoặc rối loạn hệ miễn dịch có sẵn. Làm thế nào điều trị mày đay ? Tránh các yếu tố kích xúc hoặc bất kỳ yếu tố nào có thể gây khởi phát mày đay và cố gắng tìm biện pháp đơn giản để hướng đến; Giữ da mát, tránh tiếp xúc nhiệt hoặc nước nóng. Tránh các yếu tố có “quyến rũ” gây ra ngứa da và dùng một lượng dư chất kem làm ẩm để làm giảm tình trạng khô và ngứa của da. Tránh uống rượu và ăn các thực phẩm có chứa chất gây nghiện, sodium benzoate, sulphite, chất màu và salicylate; Dùng menthol 1% trong kem lõang để làm mềm da; Tránh tất cả thuốc aspirin hoặc codeine chứa trong bất kỳ loại thuốc nào (bao gồm ibuprofen, diclofenac và mefenamic acid). Chỉ được sử dụng paracetamol như một chất giảm đau; Tránh sử dụng thuốc ức chế men chuyển ACEs trong điều trị cao huyết áp (một số biệt dược thuốc này cần chú ý như lisinopril, ramipril, enalapril và perindopril) nếu bạn dễ nhạy cảm với các thuốc này mà sinh ra mày đay; Đọc kỹ cẩn thận tác dụng phụ của bất kỳ loại thuốc nào khác mà bạn đang dùng gần đây và tránh các thuốc gây kíhc ứng sinh phù mạch; Phụ nữ có thai có thể xuất hiện mày đay nặng như ngứa, bóng nước, mày đay từng mảng trên phụ nữ đang mang thai (hội chứng PUPPP_Pruritic and Urticarial Papules and Plaques of Pregnancy (PUPPP syndrome); Cơ sở chính của điều trị mày đay là liều cao (thế hệ hai) của thuốc kháng histamine, điều này là cần thiết và dùng trong thời gian dài (³ 6 tuần). liều kinh điển gấp đôi của thuốc kháng histamine không gây ngủ như Cetirizine, Loratadine và Fexofenadine có thể dùng được để giảm triệu chứng. Một đồng phân mới có tên gọi là desloratadine và levocetirizine chưa thấy mang lại một hiệu quả hay lợi điểm nào trong điều trị mày đay; Về cổ điển, chúng ta có thể thêm thuốc “điều trị loét dạ dày” loại Cimetidine và Ranitidine các thuốc này cũng có giá trị làm giảm phóng thích histamin. Đôi khi, chúng ta cần thêm loại kháng histamin có tác dụng an thần (sedating antihistamines) như Chlorphenamine hoặc Hydroxyzine vào ban đêm để khống chế triệu chứng ban đêm. Một loại thụ thế đối kháng leukotriene mới gần đây được sử dụng điều trị hen phế quản như Montelukast và Zafirlukast cũng cho thấy làm giảm triệu chứng mày đay mạn tính khi dùng phối hợp với các thuốc kháng histamin. Doxepin đường uống là một kháng histamine tốt nhưng gây buồn ngủ và hiện không còn dùng ở Vương quốc Anh, trong khi kem Doxepin có thể làm dịu da. Liệu trình ngắn ngày cortisone đường uống hoặc steroids có thể cần thiết dùng trong thời gian ngắn để giảm triệu chứng nghiêm trọng của mày đay. Cortisone khong nên dùng trong thời gian dài vì điều này có thể dẫn đến chậm phát triển trí tuệ trẻ và loãng xương/ xốp xương ở người lớn tuổi. Chlorphenamine và Loratadine là rát an toàn cho phụ nữ mang thai, trong khiCetirizine và Loratadine lại an toàn trong thời gian đang cho con bú. Các chuyên gia về mày đay mạn tính cho rằng nên loại bỏ bệnh lý có sẵn hoặc xác định sự có mặt của tự kháng thể trong dòng máu (các tự kháng thể có thụ thể kháng IgE) và đặc biệt lưu ý đến sự phóng thích của histamin từ bạch cầu ưa base cũng có thể tính được lượng.Test da huyết thanh tự thân (Autologous serum skin test_ASST) là một trong những chỉ điểm tốt để xác định các tự kháng thể bằng cách tiêm lại huyết thanh vào cho bệnh nhân tại một vùng da; Một hướng điều trị thứ 3 rất đặc biệt và chỉ định đặc biệt là dùng thuốc ức chế miễn dịch (Ciclosporin, Methotrexate, Sulphasalazine) hay các hormone androgen, nifedipine và warfarin. Colchicine và dapsone rất có ích trong điều trị viêm mạch mày đay hay viêm mạch dị ứng. Nếu được thì tiêm Immunoglobulin, Plasmaphoresis hoặc sử dụng những loại kháng thể đơn dòng kháng IgE mới như Omalizumab (Xolair). Trong tương lai có thể có nhiều phương thức điều trị mới, trong đáng chú ý là các vaccine DNA plasmid.
|
TRANG CHỦ
