Trần Chiến Vời (A Lưới) Hỏi:Là một nhân viên y tế xã miền núi, trong một đợt tập huấn chuyên môn nghiệp vụ, tôi được y tế huyện hướng dẫn về chẩn đoán và điều trị sốt rét. Trong điều trị, tôi nghe giảng viên có nói về thuốc ACT dùng để điều trị sốt rét do bị nhiễm ký sinh trùng Plasmodium falciparum. Do không kịp hỏi nên tôi chưa hiểu rõ thuốc ACT là loại thuốc gì, xin bác sĩ hướng dẫn cho biết ?
Trả lời:
ACT được viết tắt từ tiếng Anh chữ Artemisinin base Combination Therapy, có nghĩa là điều trị thuốc phối hợp có Artemisinin hoặc dẫn xuất của Artemisinin, hay nói một cách khác là dùng thuốc Artemisinin hoặc dẫn xuất của Artemisinin phối hợp với một loại thuốc sốt rét khác, không được dùng đơn thuần. Nếu dùng đơn thuần thuốc Artemisinin hoặc thuốc Artesunat như trước đây sẽ làm cho ký sinh trùng sốt rét tăng sức chịu đựng và khả năng kháng thuốc điều trị sẽ xảy ra. Vì vậy, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã khuyến cáo các quốc gia nên sử dụng thuốc ACT trong chiến lược sử dụng thuốc điều trị sốt rét để đề phòng sự kháng thuốc của ký sinh trùng.
Hiện nay, thuốc ACT của nước ta đang sử dụng có tên là Arterakin và CV Artecan, đây là loại thuốc phối hợp gồm thuốc Dihydroartemisinin (viết tắt là DHA) kết hợp với thuốc Piperaquin (viết tắt là PIP). Thuốc này được xem là thuốc có hiệu lực cao, chỉ định sử dụng để điều trị sốt rét do bị nhiễm ký sinh trùng Plasmodium falciparum. Trong phác đồ điều trị sốt rét ưu tiên (first line), khi người bệnh bị nhiễm chủng loại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum, thuốc Arterakin hoặc CV Artecan là loại thuốc ACT được chỉ định điều trị trong 3 ngày để cắt cơn sốt; sau đó dùng thêm thuốc Primaquin 1 ngày duy nhất vào ngày thứ 4 để diệt thể giao bào của ký sinh trùng, chống lây lan khi muỗi đốt máu và truyền bệnh cho người khác. Thuốc ACT như Arterakin và CV Artecan đã được Bộ Y tế và Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng cấp hoàn toàn miễn phí từ tuyến trên cho đến tận y tế thôn bản để chủ động điều trị cho người bệnh khi phát hiện bị mắc sốt rét. Loại thuốc này cũng được cấp cho những đối tượng đi rừng, ngủ rẫy, qua về biên giới ... dài ngày để tự điều trị khi có sốt nghi ngờ mắc sốt rét. Quy định y tế xã trở lên mới được cấp thuốc tự điều trị để có thể theo dõi việc sử dụng, quản lý được đối tượng cấp thuốc.
Khi mắc bệnh sốt rét do nhiễm ký sinh trùng Plasmodium falciparum được điều trị với thuốc ACT (phác đồ điều trị ưu tiên) bị thất bại và không đáp ứng; có thể sử dụng phác đồ thay thế (second line) phối hợp thuốc Quinin sulfat uống 7 ngày và thuốc Doxycyclin uống 7 ngày. Đối với phụ nữ có thai và trẻ em dưới 8 tuổi, dùng phác đồ điều trị thay thế như trên nhưng thay loại thuốc Doxycyclin bằng loại thuốc Clindamycin uống 7 ngày.