Dự án nâng cao tỷ lệ rửa tay bằng xà phòng để phòng, chống các bệnh có liên quan đến phân, nước do Đại sứ quán Đan Mạch tài trợ ủy thác qua Ngân hàng Thế giới với tổng kinh phí 610.000 USD cho 40 xã thuộc 8 tỉnh Sơn La, Phú Thọ, Hưng Yên, Nghệ An, Bình Định, Ninh Thuận, Vĩnh Long và Đồng Tháp. Sau một năm thực hiện, dự án đã có tác động đến nhận thức, thái độ và hành vi của các bà mẹ có con dưới 5 tuổi nói riêng và của cộng đồng nói chung; tỷ lệ hộ gia đình có nhà vệ sinh đạt yêu cầu đã tăng lên 51.9%. Tuy vậy, số các bà mẹ không rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn vẫn còn chiếm tỷ lệ cao 70%. Khi nào thì việc rửa tay bằng xà phòng trong sinh hoạt hàng ngày trở thành tập quán trong cộng đồng ?
Xà phòng là sản phẩm như thế nào ?
Xà phòng hay xà bông (phiên âm từ tiếng savoncủa Pháp) là một chất tẩy rửa các vết bẩn, vết dầu mỡ. Thành phần của xà phòng là muối natri hoặc kali của acid béo. Xà phòng được dùng dưới dạng bánh, bột hoặc chất lỏng.
Xà phòng trước kia được điều chế bằng cách cho chất béo tác dụng với kiềm bằng phản ứng xà phòng hoá. Sản phẩm tạo ra là muối natri hoặc kali của acid béo. Vì thế xà phòng được phân loại thành xà phòng cứng (chứa natri) và xà phòng mềm (chứa kali). Loại xà phòng này có một nhược điểm là không giặt được trong nước cứng vì nó tạo các kết tủa với các ion calci và magné bám lên mặt vải làm vải bị chóng mục.Về sau, xà phòng được sản xuất từ dầu mỏ. Vì thế nó đã khắc phục được nhược điểm trên để có thể giặt được quần áo bằng nước cứng.
 |
Gel rửa tay (ảnh st) |
Xà phòng là muối kali hay natri của acid béo hoặc xà phòng tổng hợp đều có hai phần. Một là đầu hydrocarbon kỵ nước, còn một đầu là ion kim loại ưa nước. Đối với các vết bẩn, dầu mỡ bám trên mặt vải thì đầu kỵ nước sẽ quay vào trong vết bẩn, đầu ưa nước hướng ra ngoài. Sau đó sẽ tạo thành mixen là một khối dạng cầu có đầu ưa nước quay ra ngoài tách vết bẩn ra khỏi bề mặt vải.
Xà phòng có mấy loại ?
Xà phòng có 3 loại thường được sử dụng:
-Loại xà phòng dạng cứng: thường được làm từ hydroxit natri hoặc carbonnat natri; nó bao gồm phần lớn các loại xà phòng thông thường. Loại xà phòng này thường có màu trắng, có nhiều màu sắc khác nhau hoặc có vằn, lốm đốm ...
-Loại xà phòng dạng kem: được làm từ hydroxit kali hoặc carbonnat kali. Loại xà phòng này thường có dạng sền sệt, màu xanh, nâu hoặc màu vàng nhạt. Nó có thể chứa một lượng nhỏ chất tẩy rửa bề mặt hữu cơ tổng hợp (thường không quá 5%).
-Loại xà phòng dạng lỏng: là loại dung dịch xà phòng nước, trong một vài loại có một lượng cồn hoặc glycerin được nhỏ thêm vào (thường là không quá 5%), nhưng không bao gồm chất tẩy rửa bề mặt hữu cơ tổng hợp. Loại xà phòng dạng lỏng bao gồm xà phòng dùng cho vệ sinh, thường được nhuộm mầu và tẩm hương liệu thơm, loại này bao gồm xà phòng nổi, xà phòng khử mùi, xà phòng glycerin, xà phòng dùng để cạo râu, xà phòng tẩm hóa chất và xà phòng đánh bóng hoặc tẩy uế. Một loại khác là xà phòng dùng trong gia đình, nó có thể được nhuộm màu hoặc được tẩm hương liệu thơm, dùng để đánh bóng hoặc tẩy trùng. Ngoài ra còn có loại xà phòng dùng trong công nghiệp ...
Xà phòng và chất tẩy rửa tổng hợp có khác nhau không ? Tác dụng của nó như thế nào ?
Xà phòng và chất tẩy rửa tổng hợp khác nhau vì hiện nay ngoài phương pháp thủy phân dầu mỡ động vật, thực vật để sản xuất xà phòng theo lối truyền thống, người ta còn tổng hợp được nhiều hợp chất không phải là muối natri của acid carboxylic, nhưng có tác dụng tẩy rửa như xà phòng. Những hợp chất đó được gọi là các chất tẩy rửa tổng hợp, còn được gọi là bột giặt tổng hợp hay xà phòng bột.
 |
Rửa tay sạch làm giảm 35% nguy cơ lây
truyền vi khuẩn gây tiêu chảy |
Xà phòng và chất tẩy rửa tổng hợp có tính chất hoạt động ở bề mặt rất cao. Chúng có tác dụng làm giảm sức căng bề mặt của các vết bẩn dầu mỡ bám trên bề mặt, các loại vải... do đó vết bẩn dầu mỡ được phân chia thành nhiều phần nhỏ hơn và được phân tán vào trong nước. Người ta đã sử dụng khả năng đó của xà phòng và chất tẩy rửa tổng hợp vào mục đích giặt rửa. Không nên dùng xà phòng để giặt rửa trong nước cứng (nước có chứa các ion Ca2+, Mg2+ ...) vì phần lớn xà phòng sẽ mất tác dụng do bị kết tủa dưới dạng muối panmitat hoặc stearat canxit và magie. Ưu điểm của các loại bột giặt tổng hợp là có thể giặt rửa ngay cả trong nước cứng.
Khi nào rửa tay bằng xà phòng thành tập quán trong sinh hoạt ?
Trong sinh hoạt hàng ngày, chúng ta thường tiếp xúc với môi trường bị nhiễm bẩn. Vì vậy, việc vệ sinh bằng cách tắm rửa thường xuyên là vấn đề rất cần thiết để ngăn ngừa bị mắc các loại bệnh truyền nhiễm do vi khuẩn, virus, ký sinh trùng, vi nấm ... Một hành vi rất đơn giản thành một khẩu hiệu hành động đã được ngành y tế tuyên truyền, giáo dục rộng rãi trong cộng đồng là “Rửa tay trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh”. Việc làm này rất nhỏ nhưng không dễ vì nó chưa được hình thành thành thói quen, tập quán trong sinh hoạt hàng ngày của tất cả mọi người. Hành động rửa tay thường xuyên hàng ngày chưa đạt được tỷ lệ cao. Rửa tay bằng xà phòng hoặc với các chất tẩy rửa vệ sinh vẫn còn chiếm tỷ lệ thấp. Chính vì lý do này mà các loại mầm bệnh trong môi trường bị ô nhiễm chung quanh chúng ta có điều kiện và cơ hội xâm nhập vào cơ thể con người để gây bệnh.
 |
Cùng nhau rửa tay nào! |
Muốn phòng bệnh tốt thì ngành y tế và các ngành khác có liên quan cần tổ chức công tác truyền thông giáo dục sức khoẻ sâu rộng, liên tục, hiệu quả, bằng nhiều hình thức ... cho tất cả mọi đối tượng trong cộng đồng người dân, đặc biệt là đối với trẻ em và phụ nữ làm mẹ. Khi nào việc rửa tay thường xuyên, rửa tay với xà phòng hoặc các chất tẩy rửa thành thói quen, tập quán trong sinh hoạt hàng ngày của tất cả mọi người thì khi đó mới có khả năng phòng ngừa các loại bệnh truyển nhiễm do vấn đề mất vệ sinh gây nên.