Có một số người ở địa phương khi thấy sốt rét gia tăng, thường cho rằng dịch sốt rét đã xảy ra. Vậy sốt rét gia tăng có phải là dịch sốt rét không ?
Bệnh sốt rét là một bệnh truyền nhiễm, một bệnh xã hội tồn tại dưới hai hình thức: hình thức thường xuyên là sốt rét lưu hành địa phương và hình thức đột biến là dịch sốt rét.
Sốt rét lưu hành địa phương: một địa phương được gọi là có sốt rét lưu hành khi ở địa phương đó thường xuyên (hết năm này qua năm khác) có sốt rét và có lây truyền sốt rét. Một địa phương có sốt rét lưu hành thường phải có đầy đủ các điều kiện tự nhiên để muỗi truyền bệnh sốt rét sinh sôi nảy nở và ký sinh trùng sốt rét phát triển được trong cơ thể muỗi nhằm thực hiện vai trò truyền bệnh; các hoạt động kinh tế xã hội sẽ tạo điều kiện cho con người tiếp xúc với muỗi truyền bệnh sốt rét để bị mắc bệnh và trong cộng đồng có những bệnh nhân sốt rét, người có ký sinh trùng sốt rét mang mầm bệnh sẽ là nguồn lây truyền bệnh sang cho những người khác chưa mắc bệnh. Các điều kiện thuận lợi này làm cho bệnh sốt rét lưu hành và phát triển. Ở những vùng sốt rét lưu hành, nhân dân có miễn dịch cao và bền vững nên thường không có dịch sốt rét. Khi có sốt rét gia tăng thì sự gia tăng nầy ở vào các đỉnh cao của mùa bệnh phát triển theo quy luật hàng năm, không phải là dịch sốt rét.
 |
Tẩm mùn nhuộm hóa chất diệt muỗi là một
trong những phương pháp tốt nhất để phòng
tránh muỗi đốt |
Dịch sốt rét: là hiện tượng tăng đột ngột những bệnh nhân mắc mới, có sự lây truyền tại chỗ, trong một thời gian tương đối ngắn ở một cộng đồng dân cư nhất định (1 thôn, 1 bản, 1 xã). Dịch sốt rét chỉ xảy ra khi:
-Ở một nơi không có sốt rét lưu hành, nay nếu có trên 5 bệnh nhân sốt rét có ký sinh trùng sốt rét dương tính (+) trong vòng 1-2 tuần ở thôn, bản, tổ dân cư do lây truyền tại chỗ.
-Ở một nơi có sốt rét lưu hành trước đây mà 3 năm liền không có bệnh nhân sốt rét, nay nếu có trên 5 bệnh nhân mắc mới có ký sinh trùng sốt rét dương tính (+) trong vòng 1-2 tuần ở thôn, bản, tổ dân cư do lây truyền tại chỗ. Quy định về dịch sốt rét ở nơi này cũng giống như ở nơi không có sốt rét lưu hành.
-Ở một nơi có sốt rét lưu hành khi có số bệnh nhân sốt rét hoặc số người có ký sinh trùng sốt rét trong 1 tháng tăng trên trị số trung bình hàng tháng cùng kỳ năm trước của 3 năm liên tục trước đó + 2 độ lệch chuẩn (Mean + 2 SD) của một xã. Ở nơi nầy có sốt rét tiếp tục lây truyền nên cần phân biệt giữa sốt rét gia tăng theo mùa bệnh với dịch sốt rét. Khi mức sốt rét cao hơn mức gia tăng theo mùa bệnh một cách có ý nghĩa thống kê như trên thì mới xem là khả năng dịch sốt rét đã xảy ra và gọi là có dịch sốt rét.
Nghiên cứu quan hệ giữa sốt rét lưu hành và dịch sốt rét đã có một nhận định rất cơ bản là còn có sốt rét lưu hành thì vẫn còn khả năng xảy ra dịch sốt rét. Xác định dịch sốt rét cần phải chú ý 4 vấn đề căn bản không thể thiếu được, đó là: có sự gia tăng đột ngột những bệnh nhân mắc mới, có sự lây truyền tại chỗ, xảy ra trong một thời gian tương đối ngắn và ở một cộng đồng dân cư nhất định. Nếu không hội đủ các yếu tố này thì cần phải xem xét lại để phân biệt với tình hình sốt rét gia tăng theo mùa bệnh nhằm có sự chỉ đạo cụ thể, chủ động khống chế bệnh phát triển.
Thời gian phát hiện dịch được gọi là sớm khi duới 1 tháng, nếu trên 1 tháng thì coi là muộn kể từ lúc ghi nhận được những bệnh nhân bị lây truyền bệnh sốt rét đầu tiên. Dịch nhỏ xảy ra ở phạm vi thôn, bản, tổ dân cư; dịch vừa xảy ra ở phạm vi xã và dịch lớn xảy ra ở phạm vi trên 5 xã. Nếu căn cứ vào số bệnh nhân sốt rét lâm sàng và số người có ký sinh trùng sốt rét dương tính (+) thì dịch nhỏ khi bệnh nhân sốt rét lâm sàng dưới 15 % dân số vùng dịch (một xã) và người có ký sinh trùng sốt rét dưới 5 % dân số vùng dịch (một xã); dịch vừa khi bệnh nhân sốt rét lâm sàng từ 15-30 % dân số và số người có ký sinh trùng sốt rét trên 5-15 % dân số (một xã); dịch lớn khi bệnh nhân sốt rét lâm sàng trên 30 % dân số và số người có ký sinh trùng trên 15 % dân số (của từ một xã trở lên). Khi có một vụ dịch sốt rét xảy ra, cần phải tiến hành tổ chức điều tra xác định dịch một các toàn diện về lãnh vực dịch tễ và côn trùng để có cơ sở chỉ đạo các biện pháp chủ động khống chế, dập dịch.
Khi nào được gọi là đã dập xong dịch sốt rét : đối với trường hợp dịch xảy ra ở vùng không có sốt rét lưu hành hoặc có sốt rét lưu hành mà 3 năm liền không có bệnh nhân sốt rét thì thời điểm ước tính dịch được dập tắt khi không còn bệnh nhân sốt rét mới. Đối với trường hợp dịch xảy ra tại vùng sốt rét lưu hành thì thời điểm dịch được dập tắt khi đường diễn biến sốt rét trong tháng trở về ở mức duới đường trung bình + 2 độ lệch chuẩn (Mean + 2 SD). Thời gian trung bình từ 2-3 tháng, sớm dưới 2 tháng và muộn trên 3 tháng. Dĩ nhiên sau khi dịch được đẩy lùi và dập tắt, hậu quả của dịch để lại cho cộng đồng người dân còn phải được tiếp tục giám sát, theo dõi để thực hiện các biện pháp nhằm chủ động phòng dịch có thể tái phát.
Như vậy, khi có tình hình sốt rét gia tăng, cần điều tra xác định cụ thể sốt rét gia tăng theo mùa truyền bệnh hay dịch sốt rét để chỉ đạo tổ chức các biện pháp can thiệp phù hợp.