Thực tế tình hình kháng thuốc Artemisinine và dẫn suất
Theo tin từ Tổ chức Y tế thế giới (WHO_World Health Organisation) ra ngày 13 tháng 1.2011 cho biết rằng thế giới đang có nguy cơ mất đi liệu phá điều trị sốt rét tiềm lực nhất trừ phi chúng ta có những bước tiến hành nhanh chóng ngăn ngừa sự phát triển và hình thành kháng thuốc do ký sinh trùng sốt rét (KSTSR) gây ra, đây là một chương trình hành động mới đưa ra bởi Tổ chức WHO và đối tácĐẩy lùi sốt rét (Roll Back Malaria_RBM) đưa ra. Kế hoạch toàn cầu về ngăn chặn kháng thuốc Artemisinine đã được vạch ra cần thiết để hành động ngăn chặn kháng loại thuốc này do KSTSR gây nên và đây là thành phần thuốc chính trong các phối hợp thuốc có dẫn chất Artemisinine (ACTs_Artemisinine Based Therapies), là loại vũ khí tiềm lực nhất hiện đang dùng để điều trị sốt rét do P. falciparum - thể bệnh gây chết người cao nhất. Kháng thuốc Artemisinine giờ đây đã xuất hiện tại các vùng thuộc biên giới Thái Lan - Cambodia. Mặc dù, hiệu lực của thuốc ACTs hiện đang dùng trên khắp thế giới có hiệu lực trên 90%, nên việc tác động nhanh là cần thiết. Nếu các liệu pháp thuốc sốt rét này thất bại, nhiều quốc gia sẽ không còn gì để đối phó lại. Làm dừng lại tiến trình xuất hiện kháng ngay tại nguồn gốc mà chúng đã xảy ra.
Tổng giám đốc Tổ chức WHO, tiến sĩ Margaret Chan cho biết “sự hữu ích của vũ khí tiềm lực nhất của chúng ta đang dùng điều trị giờ đây đang bị đe dọa”, nên hành động mới này sẽ mang lại nhiều lợi điểm chưa từng có cho những cơ hội trong lịch sử phòng chống sốt rét: đó là làm dừng sự xuất hiện kháng thuốc tại chính nguồn gốc và chống lại nguy cơ lan rộng thêm sang các quốc gia khác trong phạm vi quốc tế. Hậu quả của kháng thuốc artemisinine sẽ đẩy chúng ta cần phải hành động.
Riêng tại Việt Nam, với nhiều nghiên cứu In vivo và In vitro đa trung tâm tại Quảng Trị, Quảng Nam, Gia Lai, Đăk Nông, Bình Phước, Lâm Đồng, Ninh Thuận,…dưới sự tài trợ của Tổ chức Y tế thế giới, Dự án Quỹ toàn cầu PCSR, Dự án PCSR Việt Bỉ, Dự án Quốc gia PCSR Việt Nam, Viện Sốt rét Quân đội Úc,…trong nhiều năm qua đã cho thấy kết quả thuốc Artemisinine và dẫn chất Artesunate đặc biệt vẫn còn hiệu lực cao, song từ năm 2009 đến nay có một số kết quả nghiên cứu tại Bình Phước, Gia Lai có biểu hiện thuốc ACTs giảm nhạy và tồn tại ký sinh trùng sốt rét ở ngày D3 với tỷ lệ dao động trên 10% (có nơi lên đến gần 20%). Đây là một chỉ điểm lâm sàng cho thấy nghi ngờ kháng thuốc đối với nhóm thuốc DHA-PPQ đang dùng hiện nay trong CT QGPCSR cần phải tiếp tục phân tích làm rõ vấn đề này để sớm ngăn chặn kháng thuốc Artemisinine và bảo vệ hiệu lực bền vững của các phối hợp thuốc ACTs. Hiện nay, Việt Nam là một trong những quốc gia trong khu vực được Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Chương trình sốt rét toàn cầu (GMP) và một số dự án cùng các tổ chức khác quan tâm đầu tư kinh phí để ngăn chặn sốt rét kháng thuốc Artemisinine.`
Kế hoạch toàn cầu về ngăn chặn kháng thuốc sốt rét
Bước 1:
Ngăn chặn sự lan rộng của ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc. Nên có một lịch trình về thiết lập và cung cấp nguồn ngân sách đầy đủ để ngăn chặn sốt rét kháng thuốc. Tuy nhiên, cũng nên có một lượng ngân sách bổ sung để ngăn chặn ký sinh trùng kháng thuốc tại những nơi có bằng chứng biểu hiện ký sinh trùng kháng Artemisinine; Kế hoạch toàn cầu ước tính sẽ chi phí thêm khoảng 10 USD và ndash; 20 / người đang ở trong vùng có xác định đã kháng thuốc (vùng biên giới Thái Lan-Cambodia) và 8USD và ndash; 10 / mỗi người đang ở trong vùng nguy cơ tại khu vực Great Mekong;
Bước 2:
Tăng cường giám sát kháng thuốc Artemisinine. WHO ước tính chỉ có 31 trong số 75 quốc giathực sự có tiến hành đánh giá hiệu lực thuốc ACTs theo quy trình thường quy. Có sự xuất hiện ký sinh trùng kháng thuốc Artemisinine đang nổi lên một cách tiềm ẩn tại các vùng không có giám sát này;
Bước 3:
Nâng cao tiếp cận của người dân với chẩn đoán sớm và điều trị một cách lý với liệu pháp ACTs và các liệu pháp thuốc này lại thường sử dụng để điều trị các nguyên nhân gây sốt khác hơn là sốt rét. Do đó, việc sử dụng liệu pháp ACTs trong các tình huống không cần thiết đó sẽ làm tăng nguy cơ kháng thuốc. Để làm giảm con số bệnh nhân không uống liệu pháp ACTs không cần thiết này, WHO đưa ra khuyến cáo là tất cả những ca nghi ngờ sốt rét đều phải làm xét nghiệm chẩn đoán trước khi điều trị;
Bước 4:
Đầu tư vào nghiên cứu khoa học liên quan đến kháng Artemisinine. Đây là một nhu cầu khẩn cấp và cần thiết đẻ phát triển những kỹ thuật mới, nhanh hơn trong việc phát hiện ký sinh trùng kháng thuốc và phát triển nghiên cứu các thuốc mới, ngay cả các liệu pháp thuốc thay thế ACTs;
Bước 5:
Thúc đẩy động lực và nguồn lực. Sự thành công của kế hoạch ngăn chặn kháng thuốc toàn cầu sẽ lệ thuộc nhiều vào sự phối hợp và điều phối tốt cũng như đáp ứng ngẫn quỹ một cách đầy đủ từ các nhà tài trợ và đối tác ở mức quốc tế, vùng hoặc quốc gia; theo giáo sư Awa Coll Seck- giám đốc điều hành của đối tác Roll Back Malaria cho biết việc ngăn chặn tình hình kháng Artemisinine hiệu quả sẽ nâng cao đáng kể cũng như đạt được các bước phòng chống ở cấp quốc gia; giờ đây chúng ta có một kế hoạch để phối hợp hành động ngăn chặn kháng thuốc Artemisinine nhưng phải cần đến một ngân sách bổ sung để thiết lập nó một cách đầy đủ - đó là những gì giáo sư Awa Coll Seck đã nhắc nhở các nhà tài trợ quốc tế.
WHO đã ước tính tổng số ca sốt rét đã giảm đến 50% tại 43 quốc gia trong vòng thập niên qua. Phân tích một mô hình phòng bệnh sốt rét gần đây tại 34 quốc gia châu Phi ước tính cho thấy có hơn 730.000 ca được cứu sống trong vòng thời gian 2000-2010 và gần ¾ trong số chúng là từ 2006 khi chúng ta sử dụng cả màn tẩm hóa chất diệt muỗi và liệu pháp thuốc ACTs một cách phổ biến, rộng rãi.
Giám đốc Chương trình sốt rét toàn cầu (The Global Malaria Programme/ WHO) - tiến sĩ Robert Newwman cho biết Liệu pháp ACTs mất đi hiệu quả sẽ có thể làm tăng lên số ca tử vong có liên quan đến sốt rét. Chúng ta có những bước tiến bộ rất phi thường trong công cuộc phòng chống sốt rét trong thập kỷ qua, nếu chúng ta đạt được các thành quả trong mục tiêu phát triển thiên niên kỷ thì việc làm này thật cần thiết để chúng ta cùng nhau khắc phục mối đe dọa kháng thuốc Artemisinine. Chương trình toàn cầu về ngăn chặn kháng thuốc Artemisinine được khởi xướng bởi Chương trình sốt rét toàn cầu của Tổ Chức y tế thế giới (WHO Global Malaria Programme) cùng với đóng góp ý kiến trên 100 chuyên gia về sốt rét từ đối tác của WHO là Roll Back Malaria và quỹ tài trợ là Bill - Melinda Gate Foundation.
Kế hoạch toàn cầu ngăn chặn sốt rét kháng thuốc Artemisinine 2011
Với mục đích giữ cho thuốc ACTs là thuốc có hiệu quả điều trị bền vững đối với sốt rét do P. falciparum, kế hoạch toàn cầu ngăn chặn sốt rét kháng Artemisinine (Global Plan for Artemisinine Resistance containment_GPARC) đã đưa ra các vấn đề cần thiết:
-Xác định những ưu tiên để ngăn chặn và phòng chống sốt rét kháng Artemisinine;
-Thức đẩy các hoạt động và cung cấp những thông tin rõ ràng cho các đối tác liên quan;
-Vận động các nhà tài trợ cho hoạt động phòng và ngăn chặn sốt rét kháng artemisinine;
-Xác định các cơ chế quản lý và các chỉ số đánh giá tiến độ thực hiện.
GPARC đã có những khuyến cáo cụ thể cho từng vùng dựa trên mức độ nguy cơ và để xây dựng kế hoạch phòng và ngăn ngừa kháng thuốc:
Vùng 1 (Zone 1): là vùng có bằng chứng tin cậy về kháng Artemisinine
Vùng 2 (Zone 2): Vùng có nhiều người từ vùng 1 đến gồm cả vùng giáp ranh với vùng 1
Vùng 3 (Zone 3): Vùng không có bằng chứng về kháng Artemisinine ít óc giao lưu với vùng 1
Làm thế nào để ngăn chặn hoặc loại trừ kháng Artemisinine nơi đã có kháng và Phòng ngừa kháng Artemisinine ở nơi chưa có kháng xuất hiện:
1.Cắt đứt sự lan truyền của KSTSR kháng thuốc Artemisinine;
2.Nâng cao theo dõi và giám sát để đánh giá mức độ kháng Artemisinine;
3.Cải thiện việc tiếp cận với chẩn đoán và điều trị thuốc ACTs hợp lý;
4.Đầu tư cho các nghiên cứu liên quan đến kháng Artemisinine
5.Thức đẩy các hoạt động và vận động nguồn lực.