Để phòng bệnh viêm não Nhật Bản, ngành y tế dự phòng đã truyền thông giáo dục sức khỏe, vận động người dân, đặc biệt là lứa tuổi trẻ em tiêm vaccin viêm não Nhật Bản để phòng tránh sự mắc bệnh và những hậu quả nặng nề do bệnh gây ra. Trong thời gian qua, các địa phương đã sử dụng vaccin này bảo đảm an toàn và hiệu quả nhưng ở một số nơi (như Tiền Giang, Hà Nội ...) có một số vấn đề gây dư luận, làm hoang mang cho người dân khi tiêm phòng. Vậy mọi người cần biết về vaccin phòng bệnh viêm não Nhật Bản để yên tâm phòng bệnh.
Viêm não Nhật Bản là bệnh gì ?
Viêm não Nhật Bản là một bệnh nhiễm virus cấp tính ở thần kinh trung ương. Bệnh do virus viêm não Nhật Bản thuộc nhóm Flavi, họ Arbovirus nhóm B gây ra. Bệnh lưu hành rộng rãi ở Nhật Bản, Trung Quốc, Triều Tiên, Thái Lan, Philippine, Malaysia, Việt Nam, Lào, Campuchia, Singapore, Ấn Độ và vùng Viễn Đông nước Nga. Ở Việt nam, bệnh thường xảy ra từ tháng 4 đến tháng 9, đỉnh cao là tháng 6 và 7. Bệnh thường nặng, hay để lại di chứng liệt hoặc rối loạn thần kinh, tâm thần. Bệnh viêm não Nhật Bản có tỷ lệ tử vong cao.
Bệnh có ổ chứa thiên nhiên, chủ yếu là lợn và chim. Những động vật khác như trâu, bò, ngựa, chó, khỉ ... cũng bị nhiễm virus viêm não Nhật Bản nhưng vai trò truyền bệnh của chúng ít quan trọng. Bệnh lây truyền từ động vật (lợn, chim) sang người qua trung gian truyền bệnh là muỗi Culex, trong đó chủ yếu là hai loài muỗi Culex tritaeniorhynchus và Culex vishnui. Chim là ổ chứa virus chủ yếu trong thiên nhiên và lợn là ổ chứa quan trọng nhất trong súc vật nuôi gần người. Hai loại muỗi truyền bệnh chủ yếu ở trên sinh sản nơi đồng ruộng lúa nước, buổi tối hay bay về chuồng gia súc để hút máu súc vật bị bệnh rồi truyền sang người. Muỗi Culex tritaeniorhynchus có thể bay xa trên 1 km, bay cao từ 13 đến 15 mét nên có thể lây truyền virus cho các loài chim. Muỗi nhiễm virus có khả năng truyền bệnh suốt đời và truyền sang thế hệ sau qua trứng. Người và ngựa được xem là vật chủ cuối cùng của virus vì virus có trong máu người với hiệu giá thấp không đủ để có thể tiếp tục lây truyền sang muỗi.
 |
Đường truyền bệnh của virut viêm não Nhật Bản (nguồn từ Website Bộ Y tế) |
Vaccin phòng bệnh viêm não Nhật Bản đông khô Biken
Vaccin phòng bệnh viêm não Nhật Bản loại vaccin đông khô Biken (vaccin bất hoạt tính bằng formalin + Thiomersal 0,007%; gelatin khoảng 500 mcg, formaldehyd < 100 mcg và huyết thanh não chuột < 50 mg). Vaccin viêm não Nhật Bản được sản xuất từ não chuột ổ, virus được bất hoạt bởi formalin và tinh khiết theo quy trình công nghệ cao. Hiện nay, vaccin này được sử dụng rộng rãi tại châu Á. Loại vaccin phòng bệnh viêm não Nhật Bản đông khô cần được bảo quản từ 2-8oC và khi sử dụng phải hoàn nguyên với dung dịch pha. Vaccin hoàn nguyên được bảo quản từ 2-8oC trong 8 giờ. Không làm đông khô vaccin hoàn nguyên.
Vaccin phòng bệnh viêm não Nhật Bản được chỉ định và khuyến cáo nên dùng cho những người đi du lịch có thời gian lưu trú 1 tháng trở lên ở vùng nông thôn và hơn 12 tháng ở thành phố nơi có dịch viêm não Nhật Bản lưu hành. Vaccin phòng bệnh viêm não Nhật Bản chống chỉ định và không khuyến cáo dùng cho trẻ em dưới 1 tuổi. Sử dụng một liều miễn dịch cơ bản bằng 3 mũi tiêm dưới da. Mỗi mũi tiêm 0,5 ml cho trẻ dưới 3 tuổi; 1 ml cho trẻ em trên 3 tuổi, cách nhau 1-2 tuần. Sau một năm tiêm nhắc lại một mũi.
Vaccin khi sử dụng có thể gây ra phản ứng phụ như tại chỗ tiêm có thể bị đau, cứng, đỏ hoặc bị mềm. Khoảng 10% những người được tiêm vaccin này được ghi nhận có phản ứng toàn thân như bị sốt, đau đầu, mệt mỏi, nổi ban, chóng mặt, đau cơ, nôn và buồn nôn. Các phản ứng phụ xuất hiện khoảng 12 giờ sau khi tiêm và thường gặp ở lần tiên thứ 2 hoặc thứ 3, 88% xuất hiện trong 3 ngày sau khi tiêm vaccin và xảy ra nhiều hơn ở những người có tiền sử dị ứng. Thông thường phản ứng phụ nổi mề đay kéo dài 9 ngày sau khi tiêm vaccin. Nhân viên y tế nên chuẩn bị có sẵn thuốc Adrenaline để sẵn sàng xử trí phản ứng nặng có thể xảy ra sau khi tiêm vaccin phòng bệnh viêm não Nhật Bản. Người được tiêm phải được theo dõi 30 phút sau khi tiêm và không được đi ra nước ngoài trong vòng 10 ngày kể từ khi tiêm vaccin.
Để bảo đảm sự an toàn trong khi sử dụng vaccin phòng bệnh viêm não Nhật Bản, cần thận trọng và chống chỉ định dùng cho những người có cơ địa quá mẫn cảm với thiomersal hoặc với các chế phẩm của não chuột, có tiền sử dị ứng với vaccin phòng bệnh viêm não Nhật Bản lần tiêm trước thì ngừng tiêm vaccin. Vì các phản ứng phụ có thể xảy ra chậm nên người được tiêm vaccin cần được theo dõi ít nhất là 30 phút sau khi tiêm. Nếu sau khi tiêm vaccin có phản ứng phụ cần được điều trị ngay tại những nơi có điều kiện chăm sóc y tế tốt và không nên ra nước ngoài trong vòng 10 ngày sau khi tiêm vaccin. Lợi ích của việc tiêm vaccin viêm não Nhật Bản cũng cần phải cân nhắc đối với những người có tiền sử nổi mề đay. Chưa có thông báo nào nào đánh giá sự an toàn của vaccin phòng bệnh viêm não Nhật Bản cho phụ nữ có thai và trẻ em dưới 1 tuổi.
Vaccin phòng bệnh viêm não Nhật Bản của Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương
 |
Mô hình cấu trúc phân tử của virut gây
viêm não Nhật Bản. |
Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương đã nghiên cứu và sản xuất thành công vaccin phòng bệnh viêm não Nhật Bản. Vaccin này được sản xuất theo quy trình của vaccin Biken. Thời gian bảo vệ của vaccin có khả năng đến 3 năm và có thể sử dụng cho mọi lứa tuổi nhất là cho trẻ em trong nhóm từ 1 đến 5 tuổi. Khi sử dụng vaccin, các tác dụng phụ có thể xảy ra phản ứng tại chỗ biểu hiện ở các mức độ khác nhau như nổi đỏ vùng tiêm, sưng tấy chỗ tiêm ... Phản ứng toàn thân cũng được ghi nhận trong một số trường hợp như bị ớn lạnh, đau đầu, sốt ...
Vaccin phòng bệnh viêm não Nhật Bản chống chỉ định sử dụng cho những người đang sốt hoặc mắc bệnh nhiễm khuẩn đang tiến triển, bị mắc các bệnh tim, thận, gan, đái tháo đường, suy dinh dưỡng, ung thư máu và các bệnh ác tính khác. Nó cũng không được khuyến cáo sử dụng cho những người có cơ địa dị ứng, quá mẫn cảm và phụ nữ có thai. Vaccin được sử dụng theo quy trình quy định của lịch tiêm chủng. Sơ chủng sử dụng gồm 3 liều: từ 5 tuổi trở xuống tiêm 0,5 ml/liều; trên 5 tuổi tiêm 1 ml/liều. Tiêm dưới da 2 liều cách nhau từ 1 đến 2 tuần. Những người có tình trạng miễn dịch tốt thì tiêm nhắc lại trước lúc có dịch. Liều thứ 3 tiêm cách liều thứ nhất khoảng 1 năm. Việc tái chủng cũng rất cần thiết với 1 liều tiêm dưới da, cứ 4 năm tiêm nhắc lại một lần. Cần lưu ý là vaccin cần phải được bảo quản ở nhiệt độ 4-8oC, không để đông lạnh, tránh ánh sáng và lắc kỹ lọ vaccin trước khi dùng.
Khi sử dụng vaccin phòng bệnh viêm não Nhật Bản, những vấn đề cần biết để bảo đảm an toàn là trách nhiệm chung không những của các nhân viên y tế mà còn kể cả những người sử dụng, cha mẹ, thân nhân của người sử dụng, góp phần làm cho biện pháp bảo vệ phòng bệnh bằng vaccin đạt được hiệu quả tốt.