Ông Trần Bá Bùi ở Quảng Nam hỏi: Tôi làm nghề thợ lặn khai thác thủ công vật liệu cát sạn xây dựng ở dòng sông. Gần đây trên mũi của tôi xuất hiện những nốt sần sùi giống như bệnh phong cùi. Đi khám bệnh được bác sĩ da liễu xác định bị nhiễm nấm và điều trị. Tôi rất lo lắng về chứng bệnh của mình, xin bác sĩ tư vấn và giải thích cho biết. Chân thành cám ơn bác sĩ.
Đặc điểm của bệnh u sùi ở mũi, mặt do nấm
Rất có thể bạn đã bị nhiễm nấm như bác sĩ chuyên khoa da liễu đã chẩn đoán. Bệnh thường hay gặp ở mũi, mắt do loài nấm Rhinosporidium seeberi gây nên và lây nhiễm qua bụi, nước bẩn. Bệnh phát hiện ở khắp nơi trên thế giới nhưng thường thấy ở Ấn Độ, Srilanka; ngoài ra còn gặp ở Nam Mỹ, châu Phi, Đông Nam Á... Tỷ lệ nhiễm bệnh ở giới nam cao hơn giới nữ khoảng 4 lần, thường xảy ra trên đối tượng trẻ em và người trưởng thành. Các nhà khoa học đã phân tích tác nhân gây bệnh Rhinosporidium seeberi ở ranh giới giữa nấm và động vật đơn bào.
Đường lây nhiễm bệnh chưa xác định được một cách rõ ràng nhưng các nhà khoa học cho rằng nấm xâm nhập qua niêm mạc bị tổn thương. Bệnh gặp nhiều nhất ở mũi, mắt nên có nhiều khả năng nguồn nhiễm nấm là đất, nước bị ô nhiễm. Bệnh cũng thường hay gặp ở những người lặn xuống sông lấy cát sạn hoặc tắm trong nước ao, hồ tù đọng... Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu vẫn chưa phân lập được nấm từ môi trường tự nhiên. Loại nấm này không có khả năng lây truyền từ người sang người, những người sống chung với bệnh nhân thường không thấy mắc bệnh và người chồng nếu bị bệnh vùng sinh dục không lây nhiễm cho người vợ.
Nấm Rhinosporidium seeberi gây viêm hạt mãn tính, tạo thành những khối u dạng polyp ở da và niêm mạc, bệnh do loại nấm này gây nên được gọi là bệnh Rhinosporidiosis.
Nếu bị nhiễm nấm ở niêm mạc, bệnh làm cho niêm mạc bị tổn thương và tăng sinh tạo thành những polyp mềm, dễ nát, đỏ tím, chia làm nhiều thùy, có nhiều mạch máu, không có cuống, trông giống như quả dâu tây. Có thể thấy những điểm trắng, ít đau và thường tiến triển chậm. Tổn thương hay gặp ở ở niêm mạc mũi, kết mạc mắt. Do có nhiều mạch máu và mềm nên nên khối polyp dễ bị chảy máu, dần dần di chuyển vào trong niêm mạc mũi, hốc mũi gây nên hiện tượng khó thở. Đôi khi các polyp chèn ép làm tắc họng, thực quản và thanh quản. Thường người bệnh không có triệu chứng toàn thân. Bệnh có thể kéo dài đến 30 năm. Bệnh cũng có thể gây tổn thương màng tiếp hợp, niêm mạc sinh dục giống như sùi mào gà; tình trạng thương tổn ở hậu môn và niệu đạo hiếm gặp hơn.
Bệnh lý bị nhiễm nấm ở da chỉ xuất hiện sau khi đã bị nhiễm Rhinosporidium seeberi máu hoặc niêm mạc thông qua hệ thống hạch, tuy nhiên rất ít gặp. Nếu bị bệnh ở tai, vòi nhĩ hay lòng bàn chân... gây tổn thương thường có dạng u sùi có chân, nổi gồ cao trên mặt da.
Chẩn đoán, điều trị và phòng bệnh
Chẩn đoán bệnh trên lâm sàng thường phát hiện thấy mặt của polyp có những điểm trắng. Xét nghiệm trực tiếp bằng cách lấy dịch tiết hoặc phết áp xét nghiệm trong potassium chloride (KOH). Có thể chẩn đoán giải phẩu bệnh bằng cách sinh thiết khối u, nhuộm với Gomori methenamine silver (GMS), Periodic acid Schiff (PAS) hoặc Hematoxylin và eosin (H&E). Kết quả xét nghiệm cho thấy những nang bào tử (sporangia) kích thước có thể lên đến 350 µm, trong nang có chứa nhiều bào tử (sporangiospore) khoảng từ 6 đến 9 µm; có thể thấy nang bào tử tự do khi nang bị vỡ. Ngoài ra, việc nuôi cấy nấm trên môi trường Sabouraud chúng rất ít mọc.
Việc điều trị chủ yếu là dùng phẫu thuật cắt bỏ khối u sần sùi, có thể đốt bằng điện. Các loại thuốc chống nấm ít có tác dụng, có thể tiêm thuốc Amphotericin B tại chỗ. Bệnh thường có khả năng hay tái phát.
Phòng bệnh có hiệu quả nhất là không nên bơi lặn ở những nơi có nguồn nước sông, ao hồ bị tù hãm, ô nhiễm. Nghề nghiệp của bạn là làm thợ lặn khai thác thủ công vật liệu xây dựng cát sạn ở dòng sông, bạn có thể chuyển đổi ngành nghề khác hoặc trang bị thêm phươngn tiện, máy móc khai thác cát sạn thuận tiện hơn; không bơi lặn lấy cát sạn sau khi đã chữa khỏi bệnh vì bệnh có thể tái phát.