Cấp thuốc tự điều trị-một biện pháp hỗ trợ để khống chế tử vong do sốt rét trên những đối tượng có nguy cơ như phụ nữ có thai sống trong vùng sốt rét,khách du lịch, người mới vào vùng sốt rét trong vòng 6 tháng, người đi rừng, ngủ rẫy, người qua lại biên giới vùng sốt rét lưu hành; góp phần thực hiện mục tiêu giảm chết sốt rét theo sự chỉ đạo của Dự án Quốc gia Phòng chống Sốt rét.
Trong thời gian qua, mặc dù số bệnh nhân sốt rét của một số địa phương trên cả nước có xu hướng giảm nhưng số tử vong so sốt rét lại có chiều hướng gia tăng. Các trường hợp tử vong sốt rét đã được Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng phân tích sau khi khảo sát cụ thể tình hình ở các cơ sở và ghi nhận do những nguyên nhân khác nhau. Một trong những nguyên nhân đã xác định là bản thân bệnh nhân và người nhà bệnh nhân thiếu các thông tin về công tác phòng, chống sốt rét; trên 80% bệnh nhân chết do sốt rét là lực lượng lao động bị mắc sốt rét do đi làm ăn tại vùng có nguy cơ mắc bệnh cao như đi vào vùng sốt rét lưu hành nặng, đi rừng, ngủ rẫy ... nhưng không mang thuốc sốt rét đi theo, không biết thuốc sốt rét được Nhà nước cấp hoàn toàn miễn phí, không thu tiền.
Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét do Bộ Y tế ban hành kèm theo Quyết định số 339/QĐ-BYT ngày 31/01/2007 có quy định về việc cấp thuốc tự điều trị cho các đối tượng cần thiết. Vậy cán bộ y tế cấp thuốc và hướng dẫn tự điều trị cho các đối tượng có nguy cơ mắc sốt rét cao như thế nào để có hiệu quả ?
Cán bộ y tế cấp thuốc tự điều trị cho đối tượng nào ?
Trong cấp thuốc tự điều trị, Bộ Y tế quy định các đối tượng phụ nữ có thai sống trong vùng sốt rét, khách du lịch, người mới vào vùng sốt rét trong vòng 6 tháng, người đi rừng, ngủ rẫy, người qua lại biên giới vùng sốt rét lưu hành. Ngoài việc bảo vệ bằng màn chống muỗi, các đối tượng này cần xin cấp thuốc tự điều trị để sử dụng khi bị mắc bệnh sốt rét. Việc uống thuốc phòng rộng rãi như trước đây đã được hạn chế, không thực hiện vì gây tốn kém, lãng phí mà hiệu quả không cao. Vì vậy phải hiểu rằng việc cấp thuốc tự điều trị cho các đối tượng có nguy cơ được chỉ định để sử dụng khi bị mắc bệnh, người bệnh thường biểu hiện triệu chứng sốt nghi ngờ mắc sốt rét.
Căn cứ cơ sở nào để cấp thuốc tự điều trị ?
Do thời gian ủ bệnh từ khi muỗi Anopheles có mang mầm bệnh đốt và truyền ký sinh trùng sốt rét sang người để gây bệnh đầu tiên bằng cơn sốt được xác định thường từ 7-21 ngày (Đối với P. falciparum, thời gian ủ bệnh từ 9-14 ngày, trung bình 12 ngày. Đối với P. vivax, thời gian ủ bệnh gần từ 12-17 ngày, trung bình 15 ngày; ủ bệnh xa có thể kéo dài từ 6-12 tháng tùy theo á chủng). Thời gian ủ bệnh còn tùy thuộc vào sức đề kháng của cơ thể. Tuy vậy, ở người bình thường, khả năng gây nên các triệu chứng của bệnh sốt rét khi ngưỡng ký sinh trùng sốt rét trong máu ở mức khoảng 10.000/mm3 . Các đối tượng có nguy cơ mắc sốt rét đã nói ở trên xin cấp thuốc tự điều trị để sử dụng khi ở vùng sốt rét (phụ nữ có thai), khi vào vùng sốt rét (khách du lịch, người mới vào vùng lưu hành) hoặc ra khỏi khu vực được bảo vệ của vùng sốt rét (đi rừng, ngủ rẫy, qua lại biên giới) nếu bị sốt với cơn sốt đầu tiên nghi ngờ mắc sốt rét thì dùng thuốc được cấp đã mang theo để tự điều trị. Vì vậy cán bộ y tế cấp thuốc và hướng dẫn tự điều trị cho các đối tượng cần thiết phải phân lập đối tượng cụ thể để cấp thuốc cho phù hợp. Ngoài đối tượng phụ nữ có thai ở vùng sốt rét, các đối tượng khác có nhu cầu hoạt động đi vào vùng sốt rét hoặc ra khỏi khu vực được bảo vệ của vùng sốt rét trên 10 ngày (tương ứng với thời gian ủ bệnh trung bình) nhất thiết phải đến cơ sở y tế xin cấp thuốc tự điều trị để mang theo và chủ động sử dụng khi có sốt nghi ngờ mắc sốt rét. Không cấp thuốc tràn lan cho các đối tượng đi ngắn ngày hoặc đi về trong ngày, không ngủ lại đêm trong rừng, trong rẫy. Đối với những người đi ngắn ngày nếu khi trở về bị mắc bệnh sốt rét thì phải đến ngay cơ sở y tế gần nhất để xin khám, xét nghiệm máu, phát hiện, chẩn đoán và điều trị bệnh kịp thời. Mọi sự chậm trễ sẽ có thể chuyển thành sốt rét thể ác tính gây hậu quả tử vong.
Việc mang theo thuốc tự điều trị có lợi ích gì ?
Đối với những người đi vào vùng sốt rét hoặc ra khỏi khu vực được bảo vệ của vùng sốt rét, xa cơ sở y tế trên 10 ngày nhất thiết phải mang theo thuốc để sử dụng tự điều trị khi bị sốt nghi ngờ mắc bệnh với triệu chứng của bệnh sốt rét. Khi cấp thuốc và hướng dẫn tự điều trị, cán bộ y tế cần giúp đỡ, tư vấn cho người dân nhận biết các triệu chứng của bệnh sốt rét để chủ động sử dụng thuốc. Thuốc sốt rét tại các cơ sở y tế đã được Nhà nước cấp cho nhân dân hoàn toàn miễn phí, không thu tiền nên những đối tượng nguy cơ có nhu cầu sử dụng cần liên hệ để xin sự hỗ trợ. Thuốc tự điều trị có lợi ích là sẽ giúp người bị mắc bệnh tự điều trị kịp thời khi không có cán bộ y tế và cơ sở y tế gần nhất giúp đỡ, hạn chế được sốt rét thể thông thường chuyển sang sốt rét thể ác tính gây tử vong. Các người bị mắc bệnh sau khi tự điều trị bằng thuốc sốt rét mang theo với liều lượng đã được cán bộ y tế hướng dẫn, phải tìm mọi cách trở về nhà và đến ngay cơ sở y tế nơi gần nhất, thuận tiện nhất để được tiếp tục theo dõi, điều trị cho khỏi bệnh, không chủ quan với liều thuốc đã sử dụng tự điều trị. Nếu các đối tượng có nguy cơ mắc sốt rét xin cấp thuốc tự điều trị mang theo để chủ động sử dụng khi đi vào vùng sốt rét, đi rừng, ngủ rẫy, qua lại biên giới ... thì tình trạng tử vong do sốt rét sẽ được hạn chế nhiều.
Thuốc tự điều trị nên cấp loại thuốc nào ?
Thuốc cấp tự điều trị là các loại thuốc được quy định trong phác đồ hướng dẫn điều trị bệnh sốt rét của Bộ Y tế. Trên thực tế, các cơ sở y tế thường cấp thuốc Artesunate viên 50mg hoặc Arterakine viên 360mg ở khu vực có ký sinh trùng sốt rét P.falciparum chiếm ưu thế và Chloroquine viên 250mg ở khu vực có ký sinh trùng sốt rét P.vivax chiếm ưu thế. Khi cấp thuốc, cán bộ y tế có trách nhiệm hướng dẫn loại thuốc, liều lượng thuốc một cách cụ thể để các đối tượng được cấp sử dụng thuốc hiệu quả, an toàn và hợp lý. Cần theo dõi, quản lý các đối tượng được cấp thuốc tự điều trị và số lượng thuốc được cấp để đánh giá kết quả.