Qua khảo sát thực trạng hiện nay, primaquin trong danh mục thuốc sốt rét thiết yếu ít có tại cơ sở do nhiều nguyên nhân khác nhau. Theo quy định trong phác đồ điều trị bệnh sốt rét được Bộ Y tế ban hành, primaquin chỉ được sử dụng để điều trị sốt rét do nhiễm ký sinh trùng Plasmodium vivax và điều trị diệt thể giao bào của ký sinh trùng Plasmodium falciparum.
Tại nước ta, hai chủng loại ký sinh trùng sốt rét gây bệnh phổ biến là Plasmodium falciparum chiếm tỷ lệ từ 80-85%, Plasmodium vivax chiếm tỷ lệ từ 15-20%. Ngoài ra có một tỷ lệ nhỏ khoảng từ 1-2% bị nhiễm Plasmodium malarae. Cơ cấu phân bố ký sinh trùng sốt rét khác nhau tùy theo từng vùng và từng khu vực. Các nhà khoa học đã nghiên cứu ghi nhận tỷ lệ Plasmodium falciparum cao hơn Plasmodium vivax ở các vùng rừng núi, đồi và vùng ven biển miền Nam từ Phan Thiết trở vào; Plasmodium vivax chiếm đa số ở vùng đồng bằng ven biển nước lợ từ Phan Thiết trở ra. Mặc dù qua thời gian và qua tác động các biện pháp phòng chống sốt rét hàng năm, cơ cấu ký sinh trùng có thay đổi nhưng Plasmodium falciparum gây sốt rét ác tính và tử vong vẫn chiếm ưu thế.
Do chủng loại ký sinh trùng Plasmodium vivax chiếm tỷ lệ thấp trong cơ cấu ký sinh trùng sốt rét gây bệnh, khi chẩn đoán xác định bệnh bằng xét nghiệm cụ thể mới được dùng primaquin để điều trị. Đối với Plasmodium falciparum chỉ được sử dụng primaquin liều duy nhất để điều trị cho tất cả các trường hợp xét nghiệm ký sinh trùng dương tính, có thể giao bào.
 |
(ảnh tư liệu NVH) |
Một số nhà khoa học đã quan tâm nghiên cứu hiện tượng ký sinh trùng kháng lại với thuốc primaquin trong điều trị tiệt căn đối với thể ngủ trong gan của Plasmodium vivax và diệt thể giao bào chống lây lan đối với Plasmodium falciparum nhưng đến nay chưa thấy xuất hiện thể giao bào của Plasmodium falciparum kháng thuốc primaquin; đối với thể ngủ ở gan của Plasmodium vivax thì thuốc điều trị vẫn có hiệu quả.
Phác đồ điều trị quy định điều trị diệt giao bào của Plasmodium falciparum chống lây lan với liều lượng 0,5 mg base/kg cân nặng liều duy nhất vào ngày cuối cùng của đợt điều trị 3 ngày bằng thuốc phối hợp dihydroartemisinin-piperaquin cắt cơn sốt. Đối với Plasmodium vivax dùng liều lượng 0,25 mg base/kg cân nặng/ngày, dùng trong 14 ngày diệt thể ngủ trong gan chống tái phát xa; dùng vào ngày đầu tiên cùng với thuốc chloroquin cắt cơn sốt. Với quy định nghiêm ngặt này, lượng thuốc primaquin các địa phương dự trù cung cấp để sử dụng trong kế hoạch phòng chống sốt rét hàng năm quá ít so với số lượng các chủng loại thuốc sốt rét khác. Hơn nữa giá thành của một viên thuốc primaquin quá thấp, chưa đến 200 đồng; nguyên liệu sản xuất nhập ở nước ngoài phải mua với một khối lượng lớn mới được cung ứng nên các cơ sở sản xuất dược phẩm không nặm mà và không có điều kiện sản xuất thuận lợi. Một nguyên nhân cũng nên đề cập ở đây là thuốc primaquin có yếu tố độc hại, mùi nguyên liệu hăng, khó chịu nên nhiều công nhân sản xuất không tận tình đối với công việc của mình. Đã có một thời, thuốc priamquin trở nên khan hiếm; trung ương kể cả địa phương không thực hiện được hợp đồng để sản xuất và mua thuốc. Thạc sĩ Lê Ngọc Linh, Phó Viện trưởng Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn phụ trách công tác hậu cần đã bộc bạch rằng phải lấy kế hoạch nhu cầu sử dụng thuốc primaquin của tất cả các địa phương trong khu vực 2 năm liền để vận động cơ sở sản xuất dược liệu sản xuất thuốc cung ứng. Đây là một khó khăn, trở ngại lớn cho cả hai bên khách hàng và bên đơn vị sản xuất thuốc. Do đó thuốc primaquin ít có mặt tại các cơ sở y tế là điều đã thấy trên thức tế, khi cần sử dụng để điều trị sẽ gặp hạn chế.
Mặc dù hàng năm thuốc primaquin được sử dụng với số lượng không nhiều nhưng không thể không có trong danh mục thuốc sốt rét thiết yếu cung cấp cho các cơ sở y tế. Vì vậy những nhà lãnh đạo, quản lý cần có giải pháp phù hợp để giải quyết việc sản xuất thuốc, cung ứng loại thuốc này phục vụ cho nhu cầu công tác điều trị của người bệnh.