Phải mất nhiều năm nữa người ta mới tìm ra được vaccine phòng chống sốt rét, trong khi màn tẩm lại ít có hiệu quả và những phác đồ trước đây đã không còn hiệu lực trong điều trị sốt rét nữa. Do đó, những nước nằm trong khu vực Đông Phi sẽ làm gì nếu ký sinh trùng sốt rét (KSTSR) trở nên “miễn dịch” với loại thuốc duy nhất mà cho đến nay được xem là có hiệu lực hoàn hảo nhất ?
Đây là vấn đề đã làm đau đầu các chuyên gia phòng chống sốt rét (PCSR), sau khi đã phát hiện ra tại Cambodia có hai ca sốt rét đã kháng với artemisinin, loại thuốc duy nhất cho đến nay được xem là có khả năng chữa trị sốt rét đạt hiệu quả lên tới 100% nếu được sử dụng đúng cách.
Trong số chuyên san hồi tháng 12/2008, tạp chí có tiếng New England Journal of Medicine đã thông báo về phát hiện các chủng KSTSR kháng với thuốc artemisinin tại các tỉnh miền tây Cambodia, giáp với biên giới với Thái Lan. Theo bài báo này, các phác đồ điều trị có chứa artemisinin ở đây có thời gian làm sạch KSTSR trong máu lâu hơn, và một điều nữa đáng quan tâm là KSTSR đã tăng sức chịu đựng với thuốc. Các chuyên gia PCSR cũng đã đoán trước về những hậu quả như thế nào nếu chủng KSTSR kháng thuốc mới này sẽ lan rộng ra khắp toàn cầu và ảnh hưởng tới các nước trong vùng nguy cơ xảy dịch lớn như tại Đông Phi.
Do đó, người ta cần phải cải tiến các phác đồ điều trị sốt rét hiện nay cùng với những phối hợp sao cho hiệu quả vì mục tiêu sống còn là duy trì được những thành quả đạt được từ trước đến giờ trong cuộc chiến chống lại căn bệnh gây chết người này.
 |
Artemisia annua |
Artemesinin là loại thuốc được chiết xuất từ loại dược thảo Trung Quốc có tên là Artemisia annua, vốn được sử dụng để chữa trị các chứng sốt tại Trung Quốc từ hơn 2.000 năm về trước. Các chuyên gia PCSR hiện nay cho biết rằng, để có được hiệu quả điều trị sốt rét cao hơn, artemisinin phải được phối hợp với các thuốc chống sốt rét khác. Cho đến thời điểm người ta phát hiện chủng KSTSR kháng với artemisinin tại Cambodia, người ta vẫn sử dụng các phác đồ điều trị có chứa gốc artemisinin và hiệu quả điều trị sốt rét rất cao.
Bốn năm trước đây, các nước thuộc khu vực Đông Phi đã cho sử dụng Artemesinin-Lumefantrine, loại phác đồ thuốc sốt rét phối hợp do tập đoàn Dược phẩm hàng đầu Novartis (Thuỵ Sỹ) sản xuất và đưa ra thị trường có tên thương hiệu là Coartem. Loại thuốc này được cho sử dụng để chữa trị sốt rét ở tuyến đầu theo các hướng dẫn của Tổ chức Y tế thế giới (WHO). Kenya, Uganda và Tanzania đã lần lượt được Quỹ Toàn Cầu của Liên Hiệp Quốc (UN Global Fund) cấp uỷ thác để cung cấp thuốc miễn phí cho các cơ sở y tế. Tại Kenya, việc cho sử dụng Coartem tại tuyến cơ sở cùng với cấp màn tẩm đã mang lại hiệu quả cao, giúp giảm thiểu số trẻ dưới 5 tuổi chết vì sốt rét xuống còn một nữa, từ 35.000 ca xuống dưới hơn 15.000 ca.
Những khuyến cáo của WHO về việc chuyển sang sử dụng Coartem được ban hành sau khi phát hiện một số phác đồ điều trị sốt rét trước đây đã giảm hoặc mất tác dụng điều trị tại tuyến cơ sở, như suphadoxine-pyrimethamine (SP) đã giảm hiệu lực quá 50%. Các phác đồ phối hợp SP trước đây đã từng thay thế chloroquine sau khi bị loài KSTSR có vai trò quan trọng trong truyền bệnh sốt rét, Plasmodium falciparum, đã kháng từ những năm 1980 của thế kỷ XX.
Các chuyên gia cũng nhận định rằng các nhân tố phối hợp, trong đó đặc biệt là việc sử dụng thuốc một cách đại trà của người bệnh, tệ nạn thuốc giả với hoạt chất thấp và sự không tuân thủ đúng liệu trình điều trị đã giúp làm tăng phát triển kháng của KSTSR với cả hai loại thuốc chloroquine và SP. Theo họ, viễn cảnh tương tự chắc chắn cũng sẽ xảy ra với các thuốc phối hợp có chứa artemisinin, vì những ca sốt rét kháng với artemisinin đầu tiên được phát hiện tại Đông Nam Á, nơi có tình trạng thuốc giả đang ở mức đặc biệt nghiêm trọng. Cũng theo một báo cáo do các nhóm tư vấn phối hợp của Bộ Y tế Kenya, Đại học Nairobi và WHO hồi tháng 11 vừa qua cho biết việc sử dụng các phác đồ thuốc chống sốt rét một cách cẩu thả, trong đó có các thuốc phối hợp có chứa artemisinin đang là vấn nạn hoành hành khắp cả nước, và do đó làm gia tăng nguy cơ chịu đựng của KSTSR. Cũng theo một nghiên cứu của cơ quan quản lý thuốc sốt rét tại quốc gia này, có hơn 100 loại thuốc chống sốt rét được bày bán khắp nơi ở Kenya, điều đặc biệt là hầu như không có loại thuốc nào được đăng ký về chất lượng, và có hơn 16% số thuốc được kiểm tra lại không đạt yêu cầu. Trong khi đó, hầu như ai cũng đều không biết rằng việc nhượng quyền cấp phát các phác đồ phối hợp thuốc chống sốt rét có chứa artemisinin đã có từ lâu.
 |  |
Việc sử dụng thuốc một cách đại trà của người
tuân thủ đúng liệu trình điều trị đã góp phần
(ảnh minh hoạ) | bệnh, tệ nạn thuốc giả với hoạt chất thấp và sự không
làm tăng phát triển kháng của KSTSR.
(ảnh st) |
Do đó, người ta cho rằng, nếu cộng đồng quan tâm nhiều hơn nữa về việc sử dụng thuốc đúng cách, cũng như việc giám sát của các cơ quan chức năng ngày càng nhiều hơn sẽ giúp hạn chế được tình trạng gia tăng kháng thuốc. Điều này đồng nghĩa là loại thuốc đó có thể vẫn được sử dụng thêm được nhiều năm nữa. TS. Nicholas White, chuyên gia PCSR - Chủ tịch chương trình nghiên cứu phối hợp giữa Đại học Oxford (Anh) và Đại học Mahidol (Thái Lan) trong cuộc phỏng vấn với tờ Thời Báo New York (New York Times) đã cho biết: “Đây không phải là hồi chuông báo tử cho artemisinin. Thuốc này vẫn còn có tác dụng, nhưng không còn hiệu quả như trước đây nữa.” Còn các chuyên gia khác thì vẫn tin tưởng ở hiệu quả lâu dài của những phác đồ điều trị phối hợp có chứa artemisinin một khi bệnh nhân tuân thủ nghiêm ngặt và đầy đủ liệu trình của các phác đồ thế hệ mới có cải tiến hơn.