Bộ Y tế ban hành Quyết định số 339/QĐ-BYT ngày 31/01/2007 hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét áp dụng cho tất cả các cơ sở khám, chữa bệnh của Nhà nước và tư nhân. Trong các loại thuốc thiết yếu điều trị bệnh sốt rét đã quy định, Trạm Y tế xã, phường, thị trấn cần phải biết y tế thôn bản, tổ dân cư được sử dụng các loại thuốc sốt rét nào để cung cấp và hướng dẫn cách dùng, bảo đảm việc sử dụng thuốc an toàn, hợp lý và hiệu quhuyện ở cơ sở. Người dân cũng cần biết các loại thuốc sốt rét mà y tế thôn bản, tổ dân cư được trang bị để xin hỗ trợ khi có nhu cầu sử dụng thuốc sốt rét được Nhà nước cấp hoàn toàn miễn phí, không thu tiền.
Các loại thuốc sốt rét y tế thôn bản, tổ dân cư được sử dụng
Theo Bộ Y tế quy định, y tế thôn bản, tổ dân cư chỉ được sử dụng 3 loại thuốc sốt rét thiết yếu, chủ yếu là thuốc viên Chloroquine phosphat 250mg (chứa 150mg base), viên phối hợp Dihydroartemisinin 40mg+Piperaquin phosphat 320mg (biệt dược là Artekin, Arterakin, CV Artecan ...) và viên Artesunat 50mg. Liều lượng sử dụng các loại thuốc này có thể căn cứ vào trọng lượng cơ thể được tính bằng cân hoặc căn cứ vào từng lứa tuổi. Đối với đồng bào các dân tộc thiểu số, nếu có điều kiện cân thì liều lượng thuốc chính xác nhất nên được tính dựa trên trọng lượng cơ thể.
Thuốc viên Chlororoquin phosphat 250mg (150mg base), tổng liều 25mg base/kg cân nặng cơ thể chia cho 3 ngày điều trị. Ngày thứ nhất uống 10mg/kg cân nặng, ngày thứ hai 10mg/kg cân nặng và ngày thứ ba 5mg/kg cân nặng. Nếu không có cân thì liều lượng thuốc có thể căn cứ vào lứa tuổi được quy định trong tài liệu đã được tập huấn hoặc phác đồ điều trị sốt rét chữ to treo ở Trạm Y tế.
Thuốc viên phối hợp Dihydroartemisinin 40mg+Piperaquin 320mg điều trị 3 ngày theo lứa tuổi. Thuốc được uống làm 4 lần, lần 1 vào giờ đầu, lần 2 sau 8 giờ (ngày đầu), lần 3 sau 24 giờ (ngày thứ hai) và lần 4 sau 48 giờ (ngày thứ ba). Liều lượng thuốc được theo lứa tuổi như sau: dưới 3 tuổi uống ½ viên mỗi lần, từ 3 đến dưới 8 tuổi uống 1 viên mỗi lần, từ 8 đến dưới 15 tuổi uống 1 viên rưỡi mỗi lần và từ 15 tuổi trở lên uống 2 viên mỗi lần.
Thuốc viên Artesunat 50mg, tổng liều 16mg/kg cân nặng cơ thể chia cho 7 ngày điều trị. Ngày thứ nhất uống 4mg/kg cân nặng, từ ngày thứ hai đến ngày thứ bảy uống 2mg/kg cân nặng. Nếu không có cân thì liều lượng thuốc có thể căn cứ vào lứa tuổi được quy định trong tài liệu đã được tập huấn hoặc phác đồ điều trị sốt rét chữ to treo ở Trạm Y tế. Mặc dù thuốc thiết yếu quy định có loại Artesunat 50mg và 100mg viên đặt hậu môn nhưng trên thực tế ít được sử dụng vì người bệnh không ưa chuộng và việc bảo quản loại thuốc này cũng khó khăn.
 |
Thuốc viên Artesunat 50mg |
Thuốc sốt rét được y tế thôn bản, tổ dân cư sử dụng trong các trường hợp nào ?
Y tế thôn bản, tổ dân cư được tập huấn, trang bị túi thuốc y tế và tổ chức đào tạo, đào tạo lại chuyên môn nghiệp vụ hàng năng để nâng cao chất lượng công tác. Trong túi thuốc y tế có các chủng loại thuốc sốt rét quy định được Trạm Y tế xã, phường, thị trấn cấp ban đầu và bổ sung định kỳ để giúp y tế thôn bản có điều kiện điều trị bệnh sốt rét thể thông thường hoặc xử trí ban đầu khi phải đối diện với các trường hợp có các dấu hiệu dự báo sốt rét thể ác tính gặp phải ở cơ sở thôn bản, tổ dân cư trước khi bệnh nhân đến được Trạm Y tế. Các loại thuốc sốt rét này cũng giúp y tế thôn bản, tổ dân cư có điều kiện để cấp và hướng dẫn tự điều trị cho các đối tượng phụ nữ có thai sống trong vùng sốt rét, khách du lịch, người mới vào vùng sốt rét trong vòng 6 tháng và người đi rừng, ngủ rẫy, người qua lại biên giới vùng sốt rét lưu hành. Các cơ sở cần chú ý trong hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét do Bộ Y tế năm 2007 không quy định cấp thuốc uống dự phòng cho các đối tượng có nguy cơ tạm thời như trước đây mà chỉ quy định cấp thuốc tự điều trị cho các đối tượng cần thiết như đã nêu ở trên. Định kỳ hàng tháng, Trưởng Trạm Y tế phải có trách nhiệm kiểm tra, đối chiếu danh sách bệnh nhân và người dân được cấp thuốc tự điều trị với số lượng, chủng loại thuốc mà y tế thôn bản, tổ dân cư đã cấp để chỉ đạo, uốn nắn những sai sót kịp thời, bảo đảm thuốc sốt rét được sử dụng đúng đối tượng, đúng mục đích, an toàn, hợp lý và hiệu quả.
Y tế thôn bản, tổ dân cư có khả năng chẩn đoán được bệnh sốt rét
Sau khi được tập huấn chuyên môn, nghiệp vụ, y tế thôn bản, tổ dân cư có khả năng chẩn đoán được bệnh sốt rét thể thông thường bằng hai yếu tố dịch tễ và lâm sàng đơn giản. Về yếu tố dịch tễ thường khai thác dựa vào việc hỏi người bệnh có sống trong vùng sốt rét hoặc có tiền sử sốt rét trong 9 tháng gần đây hay không. Về yếu tố lâm sàng cần chú ý phát hiện bệnh nhân sốt rét có cơn sốt điển hình với ba triệu chứng xảy ra theo thứ tự là rét run, sốt nóng và ra mồ hôi. Một số các trường hợp bệnh nhân sốt rét có biểu hiện của cơn sốt không điển hình như hay gặp ở trẻ nhỏ và người sống ở vùng sốt rét lưu hành với triệu chứng chỉ ớn lạnh, gai rét thoáng qua hoặc ở người mới bị mắc bệnh sốt rét lần đầu với triệu chứng sốt cao liên tục hoặc dao động trong 5 đến 7 ngày đầu rồi sau đó mới hình thành cơn sốt điển hình với ba triệu chứng lâm sàng đầy đủ như đã nêu ở trên. Bệnh nhân cũng có thể được phát hiện thêm các triệu chứng lâm sàng khác như bị thiếu máu, lách to ...Tại thôn bản, tổ dân cư không chẩn đoán được bệnh sốt rét bằng xét nghiệm lam máu vì không có kính hiển vi tại chỗ nhưng y tế có thể lấy lam máu gửi đến Trạm Y tế nơi gần nhất có điểm kính hiển vi hoạt động để nhờ hỗ trợ xét nghiệm phát hiện ký sinh trùng sốt rét trong máu giúp cho việc chẩn đoán chính xác hơn. Một điều cần chú ý là y tế thôn bản, tổ dân cư phải lấy lam máu trước khi cho bệnh nhân điều trị bằng thuốc sốt rét để bảo đảm việc phát hiện ký sinh trùng sốt rét một cách dễ dàng.
Chất lượng công tác của y tế thôn bản, tổ dân cư
 |
Thuốc viên phối hợp Dihydroartemisinin
40mg+Piperaquin 320mg |
Để nâng cao chất lượng công tác y tế nói chung và công tác phòng, chống sốt rét nói riêng; các địa phương nên nghiên cứu và đưa vào kế hoạch giảng dạy, đào tạo y tế thôn bản, tổ dân cư tập trung tại Trường Trung học Y tế hay Cao đẳng Y tế trong 3 đợt, mỗi đợt học tập 3 tháng để bảo đảm thời gian đào tạo đủ 9 tháng, tương ứng với trình độ y tế sơ cấp. Sau đào tạo 9 tháng, y tế thôn bản, tổ dân cư được kiểm tra chất lượng để cấp giấy chứng nhận nhân viên y tế có trình độ sơ cấp. Công tác đào tạo và đào tạo lại hàng năm của các chương trình y tế trọng điểm tại địa phương nên tập trung cho đối tượng y tế thôn bản, tổ dân cư để phổ cập, nâng cao thêm chuyên môn nghiệp vụ cần thiết. Qua quá trình phấn đấu, nỗ lực thực hiện tốt công tác và nhiệm vụ được giao, y tế thôn bản, tổ dân cư nên được Sở Y tế xét chọn cho đi học để nâng cao lên trình độ trung học tuỳ theo từng lĩnh vực y tế cần thiết tại chỗ nhằm động viên đối tượng này có định hướng và mục tiêu hoạt động. Ngoài y tế thôn bản, tổ dân cư, một đối tượng khác cũng cần thiết được xây dựng và phát triển ở cơ sở là y tế hộ gia đình để góp phần vào hệ thống hoạt động chăm sóc sức khoẻ ban đầu được tốt và hiệu quả hơn.