184 triệu người châu Phi có nguy cơ bị sốt rét. Lạm dụng thuốc kháng sinh-cái giá phải trả sau thành công trong cuộc chiến chống lại bệnh sốt rét ở Châu Phi. Nhà khoa học có nguồn gốc Ấn độ tìm ra cách điều trị bệnh sốt rét gây chết người.
184 triệu người châu Phi có nguy cơ bị sốt rét
Ngày 20/2/2014. Một nghiên cứu mới cho thấy rằng sau 10 năm thực hiện các chiến dịch mạnh mẽ chống lại bệnh sốt rét thì 184 triệu người ở châu Phi vẫn còn sống trong các vùng có nguy cơ trung bình đến nguy cơ cao, trong khi con số này vẫn cao thì có một sự giảm từ mức gần 220 triệu người vào năm 2000 khi các nỗ lực chống sốt rét bắt đầu gia tăng. Những phát hiện này dựa trên hàng ngàn các cuộc điều tra dựa vào cộng đồng tại 44 nước châu Phi và vùng lãnh thổ là những nơi bệnh sốt rét lưu hành.
Tiến sĩ Abdisalan Noor, đồng lãnh đạo của nhóm nghiên cứu đã tiến hành cho biết: "Những gì chúng tôi đang tìm kiếm, trước hết là để thử và đánh giá mức độ nhiễm bệnh sốt rét trong cộng đồng châu Phi. Điều này không nhất thiết có nghĩa là số lượng người đã chết vì bệnh sốt rét mà là tỷ lệ người dân có khả năng mang chủng ký sinh trùng sốt rét nguy hiểm nhất, đó là Plasmodium falciparum". Noor và đồng lãnh đạo Giáo sư Robert Snow đang làm việc ở Viện Nghiên cứu y tế Kenya-Chương trình nghiên cứu Wellcome Trust (Kenya Medical Research Institute-Wellcome Trust Research Program), nhóm nghiên cứu cũng bao gồm các nhà nghiên cứu từ Đại học Oxford (Oxford University) và Tổ chức Y tế thế giới (WHO). Nghiên cứu phản ánh những ảnh hưởng của chiến dịch Đẩy lùi sốt rét (Roll Back Malaria) và các chương trình khác. Chiến dịch quy tụ nhiều tổ chức đa phương, tư nhân và các tổ chức phi chính phủ mục đích là để cắt giảm một nửa số ca tử vong do bệnh sốt rét vào năm 2010. Chiến dịch có một khởi đầu lung lay và đã bị chỉ trích trong những năm đầu vì sự thiếu tiến bộ. Tiến sĩ Noor nói rằng nghiên cứu mới tìm thấy một kết hợp của tin tốt và xấu về những nỗ lực chống lại bệnh sốt rét: "Các thông tin tích cực được đưa ra tại 40 trong số 44 quốc gia châu Phi mà chúng tôi có thể ước tính thay đổi, đã có một số giảm tỷ lệ người dân có khả năng bị ảnh hưởng với các ký sinh trùng P.falciparum. Khoảng 218 triệu người trong năm 2010 sống ở những nơi có sự lan truyền bệnh sốt rét đã giảm ít nhất một mức độ lưu hành, vì vậy đó là tin tức tốt lành". Theo Noor lưu hành được mô tả như là thước đo của tỷ lệ nhiễm bệnh trong một khu vực: "Phía bên kia của nó-tin xấu là mặc dù đạt được tất cả những thành tựu này nhưng gần 60% dân số châu Phi vẫn còn sống trong khu vực nơi có hơn 10% dân số có khả năng mang ký sinh trùng sốt rét và trong số này khoảng 184 triệu người sống ở khu vực nơi có hơn 50% dân số có khả năng nhiễm bệnh sốt rét". Trong số các quốc gia mà sự lan truyền bệnh vẫn ở mức cao hoặc không thay đổi là DRC, Uganda, Malawi và Nam Sudan. Mặc dù số lượng lớn người dân vẫn có khả năng bị nhiễm bệnh, nhưng Noor không muốn làm giảm giá trị từ những thành tựu thu được do cộng đồng quốc tế cụ thể là việc giảm nguy cơ cho 34 triệu người từ năm 2000 đến năm2010: "Chúng tôi không thực sự tìm kiếm những lý do tại sao một số nơi trở lại nặng hơn để thay đổi so với những nơi khác, về mặt dịch tễ học sự lây truyền càng cao cho dù là lý do nào thì phải mất nhiều thời gian hơn để làm giảm bệnh”. Ông cho rằng một lý do khác có thể là hệ thống chăm sóc y tế yếu kém ở nhiều nước, có thể gặp khó khăn để có được ước tính đáng tin cậy về số người bị bệnh hoặc chết vì bệnh sốt rét, nếu hệ thống y tế mạnh hơn sẽ đóng một vai trò quan trọng trong việc làm giảm nguy cơ nhiễm sốt rét.
Trong nghiên cứu giai đoạn 10 năm cho thấy nguồn tài trợ cho các chương trình sốt rét liên tục tăng từ 100 triệu đô la đến hai tỷ đô la một năm. Theo Noor "Đó không là tin mới mặc dù tất cả với khoản đầu tư này, chúng ta cần nhiều hơn nữa. Tôi nghĩ rằng dự toán cho các nhu cầu để phòng chống bệnh sốt rét ở châu Phi là khoảng 5 tỷ đô la nếu chúng ta nhìn vào kế hoạch hành động sốt rét toàn cầu cuối cùng". Có rất nhiều điều đáng tự hào trong cộng đồng toàn cầu trong việc làm giảm các trường hợp mắc bệnh sốt rét, mặc dù suy thoái kinh tế toàn cầu gần đây và các ưu tiên cạnh tranh thì nguồn lực cho các chiến dịch sốt rét không chỉ duy trì mà cần tăng lên. Điều đó sẽ giúp đưa bệnh sốt rét đến một điểm có "ý nghĩa công cộng tối thiểu" (minimal public significance). Mặc dù thực hiện các chiến dịch đẩy lùi sốt rét (Roll Back Malaria) thì ngay bây giờ vẫn có một ước tính cứ mỗi 60 giây có một trẻ em chết vì căn bệnh này.
Lạm dụng thuốc kháng sinh-cái giá phải trả sau thành công trong cuộc chiến chống lại bệnh sốt rét ở Châu Phi (Antibiotics Overuse is Price of Success in Africa Malaria Fight)
Ngày 26/2/2014. Khi tỷ lệ mắc bệnh sốt rét giảm ở hầu khắp các nước ở châu Phi thì một nghiên cứu mới tìm cách để chống lại vấn đề khác-vi khuẩn kháng thuốc (drug-resistant bacteria) đang là một mối quan tâm ngày càng tăng khi thuốc kháng sinh đã trở thành sự lựa chọn tự ý để điều trị cho một đứa trẻ bị sốt. Nghiên cứu từ Tanzania, công bố trong Tạp chí New England Journal of Medicine cho thấy hầu hết bệnh gây ra là do nhiễm virus, thuốc kháng sinh không diệt vi-rút và sử dụng quá mức các loại thuốc quan trọng này làm giảm hiệu quả của thuốc.
 |
Một đứa trẻ được tiêm chủng trong một thử nghiệm vắc-xin sốt rét tại Bagamoyo,
Tanzania vào tháng 8 năm 2007 |
Thành công và thách thức (Success and challenge)
Cho đến nay, bệnh sốt rét vẫn là căn bệnh rất phổ biến ở nhiều nước châu Phi mà nhân viên y tế cho rằng bất cứ đứa trẻ bị sốt nào cũng là do sốt rét, nhưng sau một thập kỷ với những nỗ lực mạnh mẽ và hàng tỷ đô la đầu tư trên toàn cầu thì tỷ lệ bệnh sốt rét đang giảm trên khắp lục địa. Một báo cáo gần đây cho thấy tỷ lệ mắc bệnh sốt rét thấp hơn tại 40 trong số 44 nước ở châu Phi, nhưng điều đó đặt ra cho các bác sĩ một loạt thách thức mới: nếu sốt rét không gây sốt cho một đứa trẻ thì nguyên nhân là gì? (if malaria is not causing a child’s fever, what is?) và làm thế nào để điều trị sốt đó? (how should it be treated?). Valerie D' Acremont-một chuyên gia về bệnh truyền nhiễm làm việc ởViện Y tế công cộng và bệnh nhiệt đới (Swiss Tropical and Public Health Institute) cho biết: "Xu hướng của bác sĩ là kê toa thuốc kháng sinh thay vì thuốc kháng sốt rét, bệnh gì cũng là xấu bởi vì chúng ta chỉ thay đổi từ vấn đề này sang vấn đề khác".
Báo động về tình trạng kháng thuốc (Alarming resistance)
Nơi mà D' Acremont làm việc ở Tanzania, sự đề kháng với kháng sinh là quá nghiêm trọng đến nỗi mà cô ta ước tính một nửa bệnh nhân của mình bị viêm phổi không đáp ứng với các thuốc ưu tiên (first-line drugs), các thuốc thay thế (second-line drugs) là đắt tiền hơn hoặc không có sẵn; tuy nhiên không có dữ liệu tốt hơn về nguyên nhân gì làm cho trẻ em Tanzania bị bệnh, không ai có thể nói sử dụng thuốc kháng sinh để điều trị sai như thế nào. Vì vậy, D' Acremont và các đồng nghiệp đã nghiên cứu khoảng 1.000 trẻ em ở hai bệnh viện tại Tanzania, một ở vùng đô thị và một là vùng nông thôn. Họ thực hiện các khám xét và xét nghiệm máu, nuôi cấy, xét nghiệm phân tử và nhiều hơn nữa để xác định tất cả các loại bệnh tật và nguyên nhân gây ra.
Ít hơn nhiều (Less is more)
Khoảng 10% trẻ em bị bệnh sốt rét, đối với tỷ lệ mắc bệnh còn lại, thì phần nhiều là do virus hơn so với vi khuẩn, khoảng một nửa bị nhiễm trùng đường hô hấp chủ yếu là do virus chẳng hạn như bệnh cúm. Vì vậy, các tác giả cho rằng ngoại trừ trong các trường hợp nặng thì trẻ em cần được gửi về nhà mà không dùng thuốc kháng sinh và trở lại một vài ngày sau đó nếu chúng không cải thiện tình trạng bệnh. Các trường hợp nghiêm trọng là một thách thức và D' Acremont nói công cụ mới là cần thiếtgiúp chẩn đoán bệnh: "Nhưng điều này không biện minh cho việc kê đơn thuốc kháng sinh cho tất cả chỉ để có được sự an toàn, chúng tôi không có khả năng đó" (But this does not justify prescribing antibiotics to all just to be on the safe side. We cannot afford that).
Thông điệp lỗi thời (Outdated message)
"Trong 30 năm qua ít nhất chúng tôi đã nói với bà mẹ có con nhỏ ở châu Phi: nếu con bạn bị sốt, hãy nhận thuốc để được điều trị sốt rét trong vòng 24 giờ", Matthew Lynch-Giám đốc Chương trình toàn cầu về bệnh sốt rét tại Đại học John Hopkins (Global Program on Malaria at Johns Hopkins University), người không tham gia vào nghiên cứu cho biết “thông điệp đó bây giờ không chỉ là lỗi thời mà còn sai nữa". Điều đó tạo ra một thách thức truyền thông cho nhân viên y tế công cộng, Lynch kêu gọi các nỗ lực lớn để đảm bảo những người chăm sóc tìm kiếm xét nghiệm tìm hiểu nguyên nhân gìgây sốt cho một đứa trẻ trước khi quyết định điều trị, không phải để nói rằng bệnh sốt rét không còn là một mối đe dọa (not to say that malaria is no longer a threat).
Nhà kinh tế học Jessica Cohen tại Trường Y tế công cộng Harvard (Harvard School of Public Health) cho biết: "Có rất nhiều nơi ở châu Phi, nơi mà bệnh sốt rét vẫn còn khủng khiếp". Nghiên cứu của bà trong nhiều nơi ở Kenya và Uganda phát hiện ra khoảng 80% người đến hiệu thuốc lấy thuốc khi xét nghiệm dương tính với bệnh sốt rét và trong khi các quan chức y tế công cộng đã chuyển từ việc khuyến cáo sử dụng thuốc sốt rét cho bất cứ ai bị sốt, thì Cohen cho biết rằng sự thay đổi đó có thể đã đi hơi quá xa: "Không tuân thủ điều trị cũng là một vấn đề thực sự và có khả năng làm cho tử vong do sốt rét ở trẻ em kéo dài". Cái giá của thành công trong cuộc chiến chống bệnh sốt rét là điều trị sốt đã trở thành phức tạp hơn nhiều.
Nhà khoa học có nguồn gốc Ấn độ tìm ra cách điều trị bệnh sốt rét gây chết người
Ngày 10/1/2014. Một chủng sốt rét phổ biến nhưng nguy hiểm ẩn giấu trong gan, tái xuất hiện nhiều năm sau để kích hoạt đợt gây nhiễm mới và khó khăn hơn để ngăn ngừa, chẩn đoán và điều trị sớm có thể được điều trị.
Theo Niraj Tolia, phó giáo sư vi sinh học phân tử và sinh hóa tại Đại học Y khoa Washington (Washington University School of Medicine) ở St Louis, họ đã phát hiện làm thế nào một chủng bệnh sốt rét phổ biến ở Ấn Độ, Đông Nam Á và Nam Mỹ tấn công tế bào hồng cầu bằng cách của kiểm soát chặt chẽ các tế bào với một cặp protein. "Nhiều người sống ở các vùng có nguy cơ lây nhiễm chủng bệnh sốt rét này là Plasmodium vivax hơn bất kỳ chủng nào khác. Chúng tôi hiện đang sử dụng những gì chúng tôi đã học được để tạo ra vắc-xin phù hợp nhằm ngăn chặn quá trình lây nhiễm bằng cách ngăn chặn ký sinh trùng bám vào các tế bào hồng cầu" Tolia cho biết thêm. Nghiên cứu, xuất hiện trên Tạp chí PLoS Pathogens, cung cấp thông tin chi tiết mà có thể giúp các nhà khoa học thiết kế các vaccin và thuốc điều trị tốt hơn cho chủng này. Các nghiên cứu trước đây đã gợi ý rằng một protein P.vivax gắn với một protein trên bề mặt của các tế bào hồng cầu. Nghiên cứu của Tolia tiết lộ rằng sự gắn kết là một quá trình hai bước có liên quan đến hai bản sao của một loại protein ký sinh trùng đến cùng với nhau như kẹp xung quanh hai bản sao của một loại protein của vật chủ: "Đó là một sự tương tác rất phức tạp và mạnh mẽ về mặt hóa học và không dễ dàng hiểu biết trước đây. Chúng tôi đã gợi ý rằng các chủng khác của bệnh sốt rét, trong đó có chủng châu Phi, có thể được gắn kết trong một cách tương tự tới các tế bào của vật chủ nhưng điều này là một trong những bằng chứng dứt khoát đầu tiên của loại hình tấn công này". Tolia cho rằng ngăn chặn bất kỳ của các protein nào bởi các thuốc hoặc vắc-xin sẽ ngăn chặn quá trình lây nhiễm: "Ví dụ, một số người có một đột biến loại bỏ các protein trên bề mặt tế bào hồng cầu mà P.vivax gắn kết vào và chúng có xu hướng chống ký sinh trùng". Protein ký sinh trùng là rất lớn và kháng thể của con người gắn kết với nó ở nhiều điểm khác nhau dọc theo chiều dài của protein. Các nhà nghiên cứu quan sát thấy rằng những kháng thể có hiệu quả nhất cho đến nay là những kháng thể gắn kết với các protein ở khu vực được đánh dấu bởi những phát hiện mới. Theo WHO có hơn 200 triệu ca sốt rét vào năm 2012, khoảng 30.014 ca đến 48.660 ca tử vong do sốt rét mỗi năm ở Ấn độ, chủng sốt rét gây chết người Plasmodium falciparum là chủng phổ biến nhất ở châu Phi, nhưng P.vivax không thể bỏ qua đặc biệt là ở Ấn Độ.