Vaccine ngừa sốt xuất huyết hiệu quả như thế nào?
Một nghiên cứu vừa công bố cho biết loại văcxin mới đang thử nghiệm có thể giúp cơ thể chống lại virút gây bệnh sốt xuất huyết. Nếu các thử nghiệm ở mức cao hơn cũng xác nhận kết quả này thì đây là văcxin đầu tiên giúp ngăn ngừa căn bệnh truyền nhiễm gây ảnh hưởng cho hơn 100 triệu người trên toàn thế giới mỗi năm.
Trên 4.000 trẻ em Thái Lan được chích ba mũi văcxin mới hoặc giả dược trong vòng sáutháng. Kết quả cho thấy loại văcxin mới có thể giúp bảo vệ 60-90% trường hợp chống lại ba trong tổng số bốn chủng virút gây bệnh. Chỉ riêng chủng DENV2 thì văcxin tỏ ra không hiệu quả. Các nhà nghiên cứu cho biết tác dụng phụ không đáng kể và tương tự giữa hai nhóm chích văcxin hay là giả dược. Hiện tại, một thử nghiệm lớn hơn trên 31.000 trẻ em tại 10 quốc gia (Việt Nam cũng tham gia chương trình thử nghiệm này) đang được triển khai nhằm đánh giá thêm hiệu quả của loại văcxin này.
Vaccine ngừa sốt xuất huyết đã trong tầm với
Một loại vaccine ngừa sốt xuất huyết có thể được phát triển trong vòng năm năm tới. Trong một hội nghị tại Kampuchea để bàn về cách đối phó với bệnh này, các chuyên viên về y tế cũng đã kêu gọi các nước tài trợ cho cuộc nghiên cứu về một bệnh mà họ cho là chưa được đánh giá đúng mức.
Cử tọa trong hội nghị tại Siem Reap đã được nghe báo cáo là vaccine ngừa sốt xuất huyết có thể ra đời trong một thời gian ngắn. Hiện nay có sáu toán khoa học gia trên thế giới đang tham gia vào dự án được Cơ Quan Gates tài trợ 50 triệu đô la. Một trong các giới chức có thẩm quyền về bệnh sốt xuất huyết, Bác sĩ Duane Gubler, nói rằng cho tới nay chính sách y tế của các nước đã không khoanh vùng được bệnh này, bởi vì họ cho rằng đây không phải là một vấn đề nghiêm trọng, nhưng trên thực tế, chúng ta cần ngân khoản để ngăn ngừa và kiểm soát sự lây lan của bênh này.
Trong hai ngày vừa qua, hội nghị này đã quy tụ chuyên gia của các nước Đông Nam A để lắng nghe kinh nghiệm của họ. Singapore hồi năm ngoái đã có một đợt dịch bệnh này, và mặc dù bệnh này ít làm chết người, thế nhưng hậu quả của nó rất nghiêm trọng. Người bị bệnh cần phải tịnh dưỡng trong nhiều tuần và có thể nhiều tháng và thời gian nghỉ bệnh này có tác động về kinh tế nhiều. Hội nghị lần này nhấn mạnh đến việc kiểm soát sự lây lan của bệnh ở địa phương, và đòi hỏi các giới chức y tế phải có cái nhìn nghiêm túc về bệnh này, mà trước hết theo họ, phải cải tổ hệ thống báo cáo tình trạng lây lan của bệnh này để có biện pháp kịp thời.
Nghiên cứu lâm sàng vaccine ngừa sốt xuất huyết
Tại thành phố Hồ Chí Minh, Sanofi Pasteur phối hợp Viện Pasteur TPHCM tổ chức lễ triển khai chương trình nghiên cứu lâm sàng vaccine ngừa sốt xuất huyết (SXH) (4 tuýp huyết thanh) tại Việt Nam và Singapore. Được biết, hiện nay trên thế giới vẫn chưa có phương pháp đặc trị và chưa có vaccine ngừa bệnh SXH. Do đó, nghiên cứu này nhằm tiến tới việc phát triển một vaccine mới để kiểm soát dịch SXH ở khu vực châu Á và thế giới.
Tiến sĩ Trần Ngọc Hữu, Viện trưởng Viện Pasteur TPHCM cho biết, trên thế giới hiện có trên 100 quốc gia nằm trong vùng nguy cơ SXH. Mỗi năm, có trên 1 triệu ca nhập viện và trong đó có hơn 24.000 trường hợp tử vong. Tại Việt Nam chỉ tính riêng từ đầu năm đến nay đã phát hiện hơn 13.000 ca SXH, trong đó có 11 ca tử vong. Số ca SXH trong thời gian qua tăng 28% so với cùng kỳ năm 2008
Triển vọng chế tạo vaccine chống sốt xuất huyết
Một tổ chức nghiên cứu của Pháp có triển vọng thành công trong cuộc chạy đua tìm vắc-xin phòng sốt xuất huyết. Cuộc thử nghiệm lâm sàng quy mô lớn cho thấy những kết quả hứa hẹn. Mỗi năm, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính có khoảng 50–100 triệu người bị nhiễm vi-rút sốt xuất huyết, trong đó trẻ em và thanh thiếu niên là những người dễ nhiễm bệnh nhất. Các nhà khoa học đã nỗ lực tìm kiếm loại vắc-xin phòng căn bệnh nguy hiểm này trong 90 năm qua. Hiện nay, loại thuốc do một công ty của Pháp điều chế đã có những kết quả đáng khích lệ. Loại thuốc mới có thể phòng được 3 trong 4 loại vi-rút sốt xuất huyết trẻ em Thái thường bị lây nhiễm.
Giáo sư Cameron Simmons thuộc Đại học Oxford hiện làm việc tại trung tâm nghiên cứu lâm sàng tại Việt Nam đánh giá kết quả nghiên cứu rất đáng khích lệ. “Bệnh sốt xuất huyết là một căn bệnh nhiệt đới ít được quan tâm. Gánh nặng từ căn bệnh này ở những nước có dịch rất nặng nề,” ông Simmons phát biểu trong chương trình thời sự của Đài Úc.
“Đây là một vấn đề sức khỏe cộng đồng nghiêm trọng, gây sức ép lớn tới những hệ thống chăm sóc y tế còn non yếu,” ông nói thêm. Cuộc thử nghiệm lâm sàng lớn được thực hiện với sự tham gia của 4000 học sinh tiểu học tại Thái Lan. “Chúng tôi lạc quan và hi vọng rằng loại thuốc sẽ phòng được cả 4 loại vi-rút,” ông Simmons nói. “Kết quả nghiên cứu cho thấy vắc-xin có thể phòng được 3 trong 4 loại vi-rút sốt xuất huyết. Các nhà khoa học cần thực hiện thêm nhiều nghiên cứu để hiểu rõ tại sao loại thuốc mới không phòng được cả 4 loại vi-rút.”
Bốn dòng vi-rút
Biểu hiện lâm sàng của bốn loại vi-rút không khác biệt nhau. Bệnh nhân vẫn có các triệu chứng như đau cơ, sốt, phát ban, rụng tóc, đau đầu nặng và rất mệt mỏi.
Loại vi-rút vắc-xin không phòng chống được là loại thường thấy trong địa bàn nghiên cứu. Các nhà khoa học quan ngại hiện tượng này làm giảm kết quả nghiên cứu. Trước hiện tượng loại vắc-xin mới có tác dụng với ba loại virú còn lại, các nhà khoa học cho rằng tác dụng của vắc-xin đủ để phòng bệnh sốt xuất huyết nhưng giáo sư Simmons chưa dám chắc. “Tôi cho rằng có thể thực hiện thử nghiệm loại vắc-xin có khả năng chống cả 3 vi-rút này,” ông Simmons nói. “Tuy nhiên, cần phải có thêm nhiều nghiên cứu để hiểu rõ phạm vi tác dụng của loại vắc-xin mới đối với dịch sốt xuất huyết trong khu vực có dịch và quan trọng hơn là hiệu quả của loại đó.”
Ông Simmons cho rằng thậm chí với các nước như Việt Nam, nơi tỉ lệ tử vong trẻ em do sốt xuất huyết tương đối thấp, loại vắc-xin mới cũng được ngành y tế quan tâm. “Bệnh sốt xuất huyết gây ra gánh nặng khổng lồ ở Việt Nam. Khoảng 10–15% bệnh nhân điều trị nội trú tại bệnh viện tôi đang công tác bị sốt xuất huyết,” ông Simmons nói. “Đây cũng là một trong những nguyên nhân lớn khiến trẻ nhập viện. Gánh nặng do bệnh gây ra rất lớn và tầm quan trọng của loại vắc-xin này đối với sức khỏe cộng đồng rất rộng.” Theo ông Simmons, hiện tượng nhiễm vi-rút sốt xuất huyết sẽ dẫn tới nguy cơ nhiễm bệnh lần thứ hai nghiêm trọng hơn. Như vậy, đây là một căn bệnh phức tạp.
Giai đoạn ba trong thử nghiệm lâm sàng sẽ có 30 ngàn người từ các nước Đông Nam Á và Châu Mỹ La Tinh tham gia. Kết quả thử nghiệm dự kiến sẽ được công bố vào năm 2014. Ông Simmons hi vọng trong khoảng 5–10 năm nữa loại vắc-xin chống được tất cả bốn loại vi-rút sốt xuất huyết sẽ được phát triển.
Đột phá mới trong chủng ngừa sốt xuất huyết
Theo nghiên cứu vừa công bố trên chuyên san The Lancet, loại thuốc chủng ngừa sốt xuất huyết do một hãng dược của Pháp sản xuất đã chứng tỏ hiệu quả đạt 30,2% trong thử nghiệm với 4.000 trẻ em Thái Lan.
Tuy tỷ lệ này chưa cao nhưng có thể xem đây là bước đột phá vì tới nay vẫn chưa có thuốc chủng ngừa hoặc liệu pháp đặc trị nào cho căn bệnh này. Nguyên nhân là vi rút gây sốt xuất huyết thuộc họ flavivirus có tới 4 kiểu huyết thanh khác nhau. Theo đại diện nhóm nghiên cứu Derek Wallace, kết quả trên cho thấy việc tìm ra thuốc chủng ngừa thật sự hiệu quả cho bệnh này không còn là chuyện viển vông. Đặc biệt, ở lần thử nghiệm thứ hai, thuốc đã hiệu quả từ 60-90% đối với 3/4 kiểu huyết thanh. Qua vật trung gian là muỗi vằn, hằng năm có khoảng nửa triệu người nhiễm vi rút sốt xuất huyết, trong đó có 10.000 ca tử vong.
Thử nghiệm lâm sàng vaccine sốt xuất huyết
Sau hơn một thập kỷ được nghiên cứu tại Viện Sức khỏe Quốc gia Hoa kỳ, vắc-xin phòng ngừa nhiễm vi rút Dengue gây ra bệnh Sốt xuất huyết đã bắt đầu được nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng trên người. Thuốc chủng ngừa này được các nhà khoa học tại Viện Dị ứng và Bệnh nhiễm trùng Quốc gia Hoa kỳ (NIAID) tìm ra và đang tiến hành các nghiên cứu lâm sàng tại Trường Y khoa cộng đồng Johns Hopkins Bloomberg, Baltimore.
Khoảng 2,5 tỷ người ở trên 100 quốc gia trên toàn thế giới sống ở những nơi có nguy cơ mắc bệnh sốt xuất huyết. BS. Anthony S. Fauci, Giám đốc Viện Dị ứng và Bệnh Nhiễm trùng Hoa kỳ nói "Đây là một điểm mấu chốt để các nhà khoa học tại Viện Dị ứng và Bệnh Nhiễm trùng Hoa kỳ phát triển một mô hình thuốc chủng ngừa sốt xuất huyết, nó có thể có tác động lớn trong việc phòng chống bệnh sốt xuất huyết". Với tỷ lệ lây nhiễm và độ nặng của bệnh trên thế giới ngày càng tăng và việc phát hiện của bệnh sốt xuất huyết ở một vài vùng của Florida, nên việc tìm cách ngăn ngừa lây nhiễm sốt xuất huyết là ưu tiên hàng đầu".
Tiến sĩ Fauci, là đồng tác giả của một bài bình luận trên Tạp chí của Hiệp hội Y khoa Hoa kỳ năm 2008, cho biết cần nâng cao nhận thức rằng sốt xuất huyết là một bệnh truyền nhiễm mới xuất hiện nhiều ở Hoa kỳ.
Sốt xuất huyết gây ra do một trong bốn tuýp virus Dengue - DENV-1, DENV-2, DENV-3 và DENV-4 - lây truyền sang người do muỗi Aedes đốt. Virus Dengue thường gặp ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới của thế giới và mỗi năm khoảng 50 đến 100 triệu người bị lây nhiễm. Hàng năm có 25.000 ca tử vong, phần lớn ở trẻ em.
Hầu hết người bị nhiễm vi rút Dengue hầu như không có triệu chứng hoặc chỉ sốt nhẹ. Những bệnh nhân khác có thể có các triệu chứng giống như cúm như nhức đầu, đau khớp và cơ. Một phần nhỏ bệnh nhân nhiễm sốt xuất huyết bị nặng hơn là bị hội chứng sốc. Bệnh nhân có thể bị sốt cao, đau đầu, đau cơ, xuất huyết, giảm huyết áp, và trong một số trường hợp sẽ hôn mê hoặc tử vong.
Hiện tại không có thuốc chủng ngừa sốt xuất huyết hoặc thuốc đặc trị cho những người bị nhiễm virus Dengue. Khuyến cáo điều trị hiện giờ là nghỉ ngơi tại giường, uống nhiều nước và uống thuốc giảm sốt. Cách phòng ngừa nhiễm virus Dengue duy nhất là tránh bị muỗi đốt. Muỗi Aedes đốt người thường nhất là về ban ngày và phát triển mạnh trong môi trường đô thị, đây là hai yếu tố gây khó khăn cho việc phòng ngừa. Bác sĩ Anna Durbin, lãnh đạo nghiên cứu tại Johns Hopkins nói rằng "Việc kiểm soát các vector truyền bệnh là muỗi có thể thực hiên được, nhưng rất tốn kém và khó khăn để duy trì, về lâu dài thì việc tiêm phòng vắc-xin sẽ là một cách tiếp cận hiệu quả hơn và rẻ tiền".
Thuốc chủng ngừa mới có 4 hiệu giá, nghĩa là nó được bào chế để bảo vệ chống lại tất cả 4 tuýp huyết thanh của virus sốt xuất huyết Dengue. Điều này đặc biệt quan trọng vì đó là cách gây cho hệ thống miễn dịch của cơ thể đáp ứng. Một người có kháng thể chống lại một loại tuýp huyết thanh của virus dengue thì sẽ được bảo vệ với đúng tuýp huyết thanh đó của virus dengue mà thôi. Để được bảo vệ hoàn toàn với cả bốn tuýp huyết thanh của virus dengue, người đó phải có kháng thể chống lại tất cả bốn tuýp huyết thanh của virus.
Tuy nhiên, nếu chỉ có một loại kháng thể đối với một loại tuýp huyết thanh của virus Dengue thì có thể xấu hơn là không có: người ta thấy một ai đó có một loại kháng thể chống lại chỉ có một tuýp huyết thanh của virus Dengue thường có nguy cơ cao hơn sẽ tiến triển thành các thể nặng của bệnh sau khi bị nhiễm loại tuýp huyết thanh khác của virus Dengue. Nhưng một người có miễn dịch với tất cả bốn loại tuýp huyết thanh của virus Dengue có thể không bị tái nhiễm, và do đó ít có khả năng bị sốt xuất huyết/sốc SXH.
Tiến sĩ Stephen S. Whitehead và BS Brian Murphy thuộc phòng thí nghiệm về bệnh nhiễm trùng của Viện Dị ứng và Bệnh nhiễm trùng Quốc gia Hoa kỳ đã lãnh đạo thực hiện nghiên cứu và phát triển vắc-xin này. Các nhà nghiên cứu bắt đầu bằng cách kiểm tra bảy loại vắc-xin đơn giá, mỗi loại được tạo ra để bảo vệ cơ thể chống lại một loại tuýp huyết thanh của virus Dengue duy nhất.
Tiến sĩ Whitehead giải thích rằng "Chiến lược tổng thể của chúng tôi là nhằm xác định một loại vắc-xin tốt nhất cho mỗi tuýp huyết thanh, dựa trên tính an toàn và khả năng gây đáp ứng miễn dịch, và sau đó phối hợp chúng vào một loại vắc-xin có bốn hiệu giá". Để tối ưu hóa tính đáp ứng miễn dịch đối với mỗi tuýp huyết thanh, các nhà nghiên cứu đã thử nghiệm ba loại vắc-xin có sự phối hợp khác nhau của bốn loại vắc-xin đơn giá.
Trong giai đoạn đầu của thử nghiệm, các tình nguyện viên nghiên cứu chưa bao giờ tiếp xúc với virus Dengue được chỉ định ngẫu nhiên nhận một trong những công thức vắc-xin có bốn hiệu giá hoặc giả dược. Các loại vắc-xin này là vắc-xin sống giảm độc lực, được tạo ra bằng các virus sống không độc lực hoặc ít độc lực. Việc đánh giá loại vắc-xin kết hợp thứ hai được thử nghiệm tại Đại học Vermont ở Burlington, và thử nghiệm loại vắc-xin kết hợp thứ ba được bắt đầu thực hiện không lâu sau đó tại Johns Hopkins. Những thử nghiệm lâm sàng đầu tiên được thiết kế để kiểm tra sự an toàn và khả năng kích thích đáp ứng miễn dịch của vắc-xin ở những người lớn khỏe mạnh tuổi từ 18-50.
Sau khi được đánh giá cơ bản, người tham gia nghiên cứu sẽ được nhận hoặc một liều vắc-xin giao hoặc giả dược. Tại thời điểm tái khám trong vòng sáu tháng sau đó, các nhà nghiên cứu sẽ đánh giá sức khỏe và tìm các triệu chứng nhiễm sốt xuất huyết Dengue của họ, đồng thời lấy mẫu máu và nước tiểu để phân tích. Sau khi xác định loại vắc-xin bốn hiệu giá nào là hứa hẹn nhất, các nhà nghiên cứu sẽ thử nghiệm loại vắc-xin trong một nghiên cứu ở một nhóm tình nguyện viên mới tại Brazil, nơi sốt xuất huyết Dengue lưu hành rất cao.
Giai đoạn tiếp theo của thử nghiệm (hay còn gọi là giai đoạn II của thử nghiệm) sẽ liên quan đến nhiều người tham gia hơn và sẽ kiểm tra sự khác biệt về các dấu hiệu hiệu quả sơ bộ giữa những người tiếp xúc với virus sốt xuất huyết và những người không tiếp xúc với virus sốt xuất huyết, cũng như cần có thêm một mũi tiêm tăng cường (nhắc lại) trong vòng vài tháng sau khi tiêm mũi ban đầu. Bác sĩ Durbin nói "Nếu mọi thứ diễn ra tốt đẹp sau giai đoạn đó, chúng tôi hy vọng sẽ bắt đầu giai đoạn thử nghiệm cuối cùng trên người trong vòng 3-4 năm".