Ngày 15/5/2008, Viện sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn đã tổ chức Hội nghị giao ban nhằm triển khai hoạt động Đội Nghiên cứu sốt rét Vân Canh từ năm 2008 và triển khai “Mô hình quản lý các bệnh do véc tơ truyền tại huyện Vân Canh, tỉnh Bình Định 2008-2010”; đến dự Hội nghị có các đồng chí lãnh đạo UBND huyện Vân Canh, lãnh đạo Viện sốt rét-KST-CT Quy Nhơn, lãnh đạo Sở Y tế, Trung tâm Phòng chống sốt rét & bướu cổ tỉnh Bình Định, lãnh đạo Bệnh viện, Trung tâm y tế và Phòng y tế huyện Vân Canh, Báo Bình Định cùng toàn thể cán bộ viên chức Đội nghiên cứu sốt rét Vân Canh và Khoa Côn trùng thuộc Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn. Nội dung Hội nghị nhằm đánh giá lại quá trình hoạt động của Đội nghiên cứu sốt rét Vân Canh và triển khai mô hình quản lý các bệnh do véc tơ truyền để phù hợp với cơ cấu bệnh tật và yêu cầu nhiệm vụ phát triển Viện trong giai đoạn mới.
 |
BS. Hồ Việt Mỹ-Phó Giám đốc Sở Y tế
Bình Định chỉ đạo y tế huyện Vân Canh
phối hợp chặt chẽ với
Đội nghiên cứu của Viện |
Vân Canh là huyện miền núi thuộc tỉnh Bình Định có tình hình sốt rét lưu hành nặng và điều kiện tự nhiên, xã hội đặc thù cho các vùng sốt rét ven biển miền Trung-Việt Nam cùng nhiều khó khăn kỹ thuật trong phòng chống sốt rét như ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc, muỗi sốt rét kháng hóa chất diệt và thay đổi sinh thái hoạt động. Trước giải phóng (1957-1974) chính quyền Sài Gòn cũ đã tiến hành chương trình diệt trừ sốt rét nhưng thất bại, sau giải phóng năm 1975 tình hình sốt rét tăng cao ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và tính mạng nhân dân với số bệnh nhân sốt rét chiếm 16,69% và tỷ lệ ký sinh trùng sốt rét 23,33%. Giai đoạn 1978-1990 chương trình thanh toán được thống nhất áp dụng trên phạm vi cả nước góp phần làm giảm thấp tỷ lệ bệnh và tỷ lệ tử vong, tuy nhiên 1991-1992 sốt rét quay trở lại với số bệnh nhân sốt rét 24,49% và ký sinh trùng sốt rét 15,59%; từ năm 1991 đến nay chương trình phòng chống sốt rét được thực hiện và hiệu quả các biện pháp áp dụng đã từng bước làm cho tình hình sốt rét tại Vân Canh ngày càng trở nên ổn định.
 |
Đ/c Lê Thanh Trang-Chủ tịch UBND
huyện Vân Canh đánh giá cao những
đóng góp của Đội điểm Vân Canh |
Với mục đích nghiên cứu thí điểm các biện pháp phòng chống sốt rét có hiệu quả để rút kinh nghiệm triển khai diện rộng trong khu vực miền Trung-Tây Nguyên, tháng 8/1976 Đội Nghiên cứu sốt rét Vân Canh được thành lập với sự phối hợp thực hiện của 3 đơn vị Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Hà Nội, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn và Trung tâm Phòng chống sốt rét tỉnh Bình Định bao gồm 16 cán bộ (4 BS, 4 CNSH, 7 KTVTH và 1 phục vụ). Nhiệm vụ của Đội Nghiên cứu tùy thuộc vào từng giai đoạn chiến lược thanh toán sốt rét hay phòng chống sốt rét như nghiên cứu mùa truyền bệnh sốt rét và thí điểm các biện pháp phòng chống sốt rét áp dụng (1977-1979), đánh giá tình hình dịch tễ sốt rét qua các năm thanh toán sốt rét (1980-1990) và phòng chống sốt rét (1991 đến nay). Nghiên cứu véc tơ truyền bệnh và các biện pháp phòng chống véc tơ, nghiên cứu đánh giá sốt rét kháng thuốc và hiệu lực phác đồ điều trị áp dụng tại cộng đồng, kết hợp với Trung tâm Y tế huyện thực hiện các công tác phòng chống bệnh dịch, điều trị bệnh nhân sốt rét và xây dựng màng lưới y tế cơ sở (xã/thôn bản). Kết quả nghiên cứu đã xác định mùa truyền bệnh sốt rét tại Vân Canh quanh năm, có 2 đỉnh phát triển vào tháng 3-5 và 9-11, trong đó đỉnh cao nhất là tháng 9-11 là thời điểm mùa mưa hoặc nửa cuối mùa mưa do có sự phối hợp của 2 vec tơ chính là An.minimus và An.dirus; những thay đổi về sinh thái môi trường, sinh thái người cùng các yếu tố kinh tế, xã hội, văn hóa, y tế có ảnh hưởng đến bệnh sốt rét nên cũng tác động đến mùa truyền bệnh sốt rét ở Vân Canh. Kết quả nghiên cứu véc tơ truyền bệnh đã xác định Vân Canh có 34 loài muỗi Anopheles, trong đó muỗi sốt rét truyền bệnh chính là An.minimus nhiễm thoa trùng 2,55% và An.dirus nhiễm thoa trùng 0,6%. Xác định An.dirus hoàn toàn trú ẩn ngoài nhà, mật độ hút máu người ngoài nhà 0,542 con/người đêm, hút máu người trong nhà 0,304 con/người đêm song có thời gian nghỉ chân rình mồi sau khi hút no máu trên tường vách trong nhà do đó sử dụng hóa chất diệt côn trùng cũng có hiệu quả diệt muỗi truyền sốt rét trú ẩn ngoài nhà, vào nhà hút máu như An.dirus. Do đặc điểm của muỗi truyền sốt rét như vậy nên vấn đề giải quyết mầm bệnh (ký sinh trùng sốt rét) rất quan trọng, nếu giải quyết hết mầm bệnh thì muỗi truyền sốt rét còn tồn tại cũng không thể lan truyền được sốt rét. Các loại thuốc đã sử dụng ở Vân Canh như Chloroquine, Fansidar (SR2), SR3… chưa thể làm sạch được ký sinh trùng sốt rét trong máu bệnh nhân; Primaquine cũng chưa thể diệt hết giao bào P.falciparum hay điều trị tiệt căn (diệt thể ngủ) P.vivax một cách triệt để do đó bệnh sốt rét vẫn còn có khả năng lan truyền khi các loài muỗi sốt rét truyền bệnh chính còn tồn tại. Đặc điểm sinh thái con người (nghề nghiệp, phong tập tục), xã hội (kinh tế, văn hóa) cũng góp phần làm cho tình hình sốt rét phức tạp thêm, chưa có biện pháp phòng chống trung gian truyền bệnh, diệt mầm bệnh thực sự có hiệu quả cắt đứt lan truyền sốt rét mà chỉ hạn chế sốt rét lan truyền. Với những đóng góp tích cực cho Chương trình quốc gia phòng chống sốt rét, Đội Nghiên cứu Sốt rét Vân Canh đã được vinh dự doán nhận Huân chương Lao động hạng III (1985), Bằng khen của Hội đồng Bộ trưởng (1980), Bằng khen Bộ Y tế (1991-2000; 2001-2006), Bằng khen của Công đoàn Y tế Việt Nam (1979), Bằng khen của UBND tỉnh Bình Định (1978-1983) và Liên hiệp Công đoàn tỉnh Bình Định (Nghĩa Bình cũ), nhiều năm liền đạt danh hiệu Tổ đội lao động XHCN (1978-1983).
 |
TS. Triệu Nguyên Trung-Viện trưởng tặng
quà tết cho các gia đình cán bộ tại
Đội điểm Huyện Vân Canh |
Hiện nay bệnh sốt rét mặc dù đã giảm thấp nhưng chưa mang tính bền vững, nguy cơ xảy dịch vẫn còn cao; bên cạnh đó các bệnh dịch khó kiểm soát như sốt xuất huyết, sán lá gan lớn, sự phát triển của các côn trùng lạ… ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe và sức sản xuất người dân đòi hỏi phải có mô hình quản lý phù hợp chủ yếu dựa vào màng lưới y tế cơ sở (huyện, xã, thôn bản). Chỉ đạo triển khai thực hiện mô hình TS. Triệu Nguyên Trung-Viện trưởng đã điểm lại kết quả nghiên cứu đạt được của Đội nghiên cứu sốt rét Vân Canh hơn 30 năm qua và những phương án thực hiện mô hình quản lý các bệnh do véc tơ truyền trong hai năm tới (2008-2010) để góp phần tìm ra các biện pháp có hiệu quả nhất trong chỉ đạo phòng chống dịch bệnh ở khu vực; đồng chí Lê Thanh Trang-Chủ tịch UBND huyện Vân Canh đánh giá cao những đóng góp của Đội điểm Vân Canh qua các thời kỳ, nhất là cứu được tính mạng nhiều cán bộ, đồng bào các dân tộc thiểu số Vân Canh bị mắc bệnh sốt rét và tin rằng với sự tiếp tục đầu tư nghiên cứu của Viện trong giai đoạn mới sẽ là một điều kiện quan trọng giúp huyện chăm sóc, bảo vệ sức khỏe nhân dân trong sự nghiệp phát triển kinh tế, xã hội của huyện; BS. Hồ Việt Mỹ-Phó Giám đốc Sở Y tế Bình Định chỉ đạo y tế huyện Vân Canh phối hợp chặt chẽ với Đội nghiên cứu của Viện và lồng ghép xây dựng xã chuẩn về y tế tại các thí điểm nghiên cứu để nâng cao hiệu quả và tính thuyết phục của mô hình.